MOVISIE trendstudie seksueel geweld: beleid en visie ontbreken
Persbericht van MOVISIE
Politici en media besteden heel veel aandacht aan seksueel geweld,
zoals kindermisbruik en groepsverkrachtingen, maar er is geen beleid om
dit integraal aan te pakken. Het is incidentenpolitiek. Dat is een van
de conclusies uit het rapport Experts over ontwikkelingen en trends in
seks en seksueel geweld van kennisinstituut Movisie. Het is
gefinancierd door het ministerie van Volksgezondheid en wordt vanmiddag
gepresenteerd aan Peter van Lieshout van de WRR (Wetenschappelijke Raad
voor het Regeringsbeleid) in Utrecht.
Een veel voorkomend probleem met ernstige gevolgen: dagelijks staat het
in de krant en onderwijs, hulpverlening, politie en gemeenten krijgen
dagelijks meldingen van seksueel grensoverschrijdend gedag,
verkrachting, mensenhandel, incest of kindermisbruik. In de trendstudie
sprak MOVISIE met 16 experts op het terrein van normen en waarden,
invloed van internet en nieuwe media, preventie en behandeling van
daders en slachtoffers en de ontwikkelingen in vervolging en
strafrecht. Aan de hand van vijf actuele casussen werd met hen gepraat
over de vragen: Wat verstaan we als samenleving onder seksueel geweld
en wanneer is sprake van 'onschuldig' seksueel experimenteergedrag en
waar gaat dit over in grensoverschrijdend gedrag? Variëren opvattingen
binnen bevolkingsgroepen en subculturen? eerspiegelt het
overheidsbeleid de dominante waarden en normen over seks en seksueel
geweld en vindt dit zijn weerslag in het strafrecht representatief? Wat
is de invloed van internet en nieuwe media? Hoe ver zijn we met
preventie en met behandeling van plegers? Het trendonderzoek geeft
antwoord op deze vragen, op basis van interviews, beleidsstukken en
aanvullende (onderzoeks)informatie.
De geïnterviewde experts (in alfabetische volgorde) Esmaa Alariachi
(Meiden van Halal), Anke van Dijke(Fier Frysl(aa)n), Jan Hendriks
(politie inspecteur mensenhandel), Clemens Hosman, (hoogleraar
Preventieve Geestelijke Gezondheidszorg), Peter Huisman (jeugd- en
zedenpolitie Hollands Midden, Ömer Ilik (regisseur), Ludo Keizer (Young
Vision), Richard A. Korver (advocaat, LANZS), André Lubbers (systeem-
en traumatherapeut), Katinka Lünnemann (Verwey-Jonker Instituut), Yet
van Mastrig (jeugd- en zedenpolitie Hollands Midden), Jules Mulder (De
Waag en Meldpunt Kinderporno op Internet, Peter Nikken, bijzonder
hoogleraar Mediaopvoeding en Nederlands Jeugdinstituut, Remco Pijpers
(Mijn Kind Online), Linda Terpstra (Fier Frysl(aa)n), Margreet Visser
(Kinder- en Jeugdtraumacentrum Haarlem).
Uitkomsten trendstudie
- De 'dubbele moraal' voor meisjes (en vrouwen) en jongens (en mannen)
op het gebied van seks is, hoe afgezaagd ook, nog steeds volop
aanwezig. Jongens moeten altijd zin in seks hebben en vrijwel geen
grenzen kennen, anders is er iets mis met hun 'mannelijkheid'.
Tegelijkertijd wordt van hen wel verwacht dat ze de grens van het
meisje respecteren.
- Bij professionals komt we veelvuldig handelingsverlegenheid voor als
het gaat om bespreekbaar maken van seksualiteit en seksueel geweld.
Mede daardoor wordt in de behandeling van klachten niet meegenomen dat
ervaringen met seksueel geweld mogelijk een rol spelen. Deze
handelingsverlegenheid is ook zichtbaar bij beleidsmakers en
bestuurders en veroorzaken blinde vlekken in onderzoek.
- Waar het gaat om seks en seksueel geweld reageert de politiek vaak
net zo 'kortademig' en hype-gedreven als de media. Het ontbreekt al
langere tijd aan een samenhangend overheidsbeleid inzake preventie,
hulpverlening en (strafrechtelijke) aanpak van seksueel geweld. Het
ministerie van Veiligheid en Justitie voert beleid op onderdelen, zoals
de opsporing van kinderporno en mensenhandel, de opheffing van de
verjaringstermijn van zware (zeden)misdrijven en prostitutieregulering.
Het ministerie van VWS kwam in 2009 weliswaar met een visie in de
beleidsbrief Seksuele gezondheid, maar tot een beleidsplan kwam het nog
niet. Ook het ministerie van OCW pakt haar taak bijvoorbeeld ten
aanzien van het stimuleren van (seksuele) weerbaarheid op scholen
beperkt op.
- De experts verwachten dat de komende jaren er meer en systematischer
aandacht zal komen voor seksueel geweld - zowel buiten als binnen gezin
en familie. Die ontwikkeling tekent zich namelijk al af in
verschillende andere Europese landen en is ook zichtbaar in
binnenlandse initiatieven zoals het breed samengestelde Partnership
Aanpak Seksueel Geweld.
- De kloof tussen de kennis die ontwikkeld is en de praktijk van
preventie en hulpverlening rond seksueel geweld is groot, net als op
veel andere terreinen in zorg en welzijn, m.n. ook in het curriculum op
de initiële opleidingen voor de aankomende professionals.
Enkele citaten uit het trendrapport
'Er lijkt nauwelijks meer sprake te zijn van een algemene seksuele
moraal. Iedereen heeft zijn eigen moraal. Aan het ene uiteinde staat
"alles mag en kan". Aan het andere uiteinde staat "bijna niets mag" -
homoseksualiteit niet, seks buiten het huwelijk niet, meerdere partners
na of naast elkaar niet, een veel oudere of jongere partner niet, et
cetera. Tegelijkertijd vraag ik me af hoe individueel de seksuele
moraal werkelijk is. Het is misschien eerder zo dat er meer en grotere
afwijkingen zijn van de dominante norm. Die dominante norm houdt dan
onder meer in dat seks vrijwillig moet zijn en gekoppeld moet zijn aan
liefde.' (Katinka Lünnemann)
'Islamitische kinderen weten nu meer over het menselijk lichaam en
seksualiteit dan hun ouders in hun jeugd hebben geleerd. Omdat het op
school aan de orde komt. Maar er wordt nog steeds niet gemakkelijk over
gepraat in gezinnen. Dat heeft niet zo veel te maken met de islam. Ik
probeer dichtbij de islam te blijven in mijn leven, maar dat gaat niet
ten koste van het leven in Nederland. Ik praat wel over seks. Als je er
maar op een respectvolle manier over praat, daar gaat het om. Maar nog
te vaak worden in de Marokkaanse cultuur tegen meisjes alleen dingen
gezegd als: "Doe je benen bij elkaar" en "Niet van een hoge trap af
springen, want dan kun je je maagdelijkheid verliezen". En de jongens
worden wel als prinsjes behandeld, maar ze krijgen niets mee.' (Esmaa
Alariachi)
'Op het gebied van mannenemancipatie moet nog veel gebeuren waar het om
Turken gaat. Het verschil tussen vrouwen en mannen leidt tot botsingen.
Ook op seksueel gebied. Want traditioneel heeft seksualiteit tussen
mannen en vrouwen een sterk machts- en bezitskarakter. Ik hoor vaak dat
de man-vrouw-verhouding scherper wordt en dat vrouwen zich feller
verweren tegen de eisen van mannen. Maar dan heb je nog wel over een
vrij kleine groep. Een groep die overigens wel steeds groter wordt. En
daardoor komen er ook steeds meer mannen die zich geen raad weten met
de situatie, en veel stress ervaren. Hetgeen zijn weerslag heeft op het
hele gezin of zelfs de hele familie. Er zijn meer scheidingen. Vroeger
was dat heel riskant voor vrouwen, vanwege de dreiging van eerwraak.
Het is nu bijna normaal geworden. Waaruit blijkt dat ook mannen wel
veranderen, zij het langzaam. Ze lopen nu ook wel met hun vrouw over
straat. Ze gaan naar bijeenkomsten over eergerelateerd geweld en zo. Ze
praten met andere mannen over een televisieprogramma waarin
seksualiteit een thema is. Vijf jaar geleden had ik dat niet durven
voorspellen.' (Omer Ilik)
'Wat ik signaleer, en zorgelijk vind, is dat het Openbaar
Ministerie/ministerie van Justitie het begrip strafbaar seksueel gedrag
steeds verder oprekt. Ik sta bijvoorbeeld een 19-jarige jongen bij die
door een ziekte eigenlijk functioneert als een 16-jarige. Hij heeft een
relatie met een 16-jarig meisje. Dat meisje stuurt twee foto's naar hem
op, een van haar borsten en een van haar vagina. Hij vertelt daarover
aan zijn vrienden, die hem niet geloven. Hij stuurt de foto's door als
"bewijs", en wordt dan vervolgd wegens het in bezit hebben en
verspreiden van kinderporno. Dan denk ik: "we schieten een beetje door
met z'n allen'. (Richard A. Korver)
'Ik geef graag een top 5 van trends, vanuit mijn perspectief. De eerste
is "sexting". Die term wordt gebruikt in de sociale media voor alle
vormen van seksgerelateerd uitdagen. Daaronder vallen sms'jes over
seks, foto's posten, seksvideootjes. Dit sexting zal enorm toenemen,
denk ik. Mijn tweede trend: video. Er gaan steeds meer videofilmpjes
opgenomen en verspreid worden via het web. Dat verspreiden gaat
opzettelijk en gewild, of ongewild, of zogenaamd ongewild. Het laatste
doen celebraties veel, zoals Pamela Anderson, Paris Hilton en Britney
Spears. Een derde trend die ik zie, is een toename van extreme vormen
van seks. Het zal toenemen en normaler worden, voorspel ik.
Bijvoorbeeld seks met dieren. Als je ziet hoeveel dierenseks er nu al
online staat! Vierde trend is "fuckbuddy's" zoals ik het noem. Mooie
naam voor een trend toch? Fuckbuddy's zijn online of offline
seksmaatjes. Zulke verbindingen zijn nu al steeds normaler aan het
worden en zullen in de toekomst toenemen, denk ik. En wat betreft
online of offline, voor ons zijn dat twee verschillende werelden, maar
de komende generaties denken niet meer in online-offline, het is gewoon
één wereld.' (Ludo Keizer)
'Een interessante vraag is waardoor het komt dat we als samenleving nog
niet erg succesvol zijn in het voorkomen van problemen als seksueel
geweld. Zijn de preventieprogramma's en -interventies niet effectief,
of worden op zich goede interventies niet genoeg ingezet of verkeerd
gebruikt?
De hedendaagse eis dat een interventie aantoonbaar effect moet hebben,
daar sta ik wel achter. Zoals het tot voor kort ging - als je maar
groepen draaide en hard werkte, dan was het goed -, dat wordt nu
gelukkig niet meer geaccepteerd. Want het is niet alleen zo dat veel
preventieprogramma's helemaal geen effect hebben, er is ook een aantal
preventieprogramma's - gelukkig niet meer dan 10 à 15 procent - dat
negatieve effecten heeft. Tegelijkertijd vind ik dat programma's de
tijd moeten krijgen. Je kan spreken van een soort piramide.' (Clemens
Hosman)
'Waar ik me zorgen over maak, is de reactie op seksuele problemen bij
kinderen. Het is eng of het wordt gewoon geschoven onder "seksueel
kinderlijk spel", en op die manier echt gebagatelliseerd en
genormaliseerd. Of het is het tegenovergestelde: een reactie van enorme
stress en paniek. Drie van de vijf scholen waar wij mee te maken hebben
gehad, hebben tegen ons advies in kinderen van zes of zeven jaar van
school gestuurd. Onder druk van andere ouders.' (Margreet Timmer)
'De grootste ontwikkeling vind ik toch wel dat nu ook veel mannen en
jongens waarvan je dat niet had verwacht, naar buiten komen met hun
slachtofferverhalen. Dat steeds meer vrouwen dat doen, was te
verwachten. Omdat die meer kunnen steunen en leunen op het
maatschappelijk aanvaarde idee dat veel vrouwen en meiden seksueel
misbruikt worden. Maar dat steeds meer mannen en jongens naar buiten
komen met hun ervaring, vind ik verrassend en een belangrijke
ontwikkeling. Dat zij als het ware zichzelf verbazen over dat ze iets
bij zich dragen dat eigenlijk gewoon niet goed is. Dat zij dat bij
wijze van spreken ook geconstateerd hebben. 'Het gaat, geloof ik, niet
zo goed met mij. En dat komt eigenlijk gewoon omdat ik zelf geen waarde
heb gegeven aan dat wat er is gebeurd.' Dat zichzelf serieus nemen en
verantwoordelijkheid nemen voor hoe ze zich voelen, is voor een
man/jongen heel belangrijk. Het betekent het doorbreken van de
traditionele mannelijkheidscodes waarin pijnlijke vernederende
ervaringen gebagatelliseerd worden.' (André Lubbers)
Neem die casus van de groepsverkrachting die jullie eerder voorlegden.
Mogelijk begint het met een meisje dat graag een bepaalde jongen wil.
Iedereen heeft te veel gedronken en geblowd. Ze wil erbij horen en het
begint dan misschien met seks met de jongen die ze wil. Daarna komt de
vriend van die jongen, en daarna zijn de volgende stappen steeds
kleiner. Jongens benoemen dat ook: als ze al met nummer 2 en 3 naar bed
is geweest, wat maakt het dan nog uit als ze dat ook doet met de
nummers 4, 5, 6 en 7? En het meisje denkt waarschijnlijk ook dat ze
niet meer terug kan als ze eenmaal zo "stom" is geweest toe te geven
aan de groepsdruk. Een "nee" geeft nog wel een grens aan, maar de sfeer
is dan al zo dat je geen recht van spreken meer hebt. En in het kader
van het strafrecht gaat de discussie over wel of geen dwang of geweld.
En niet over de moraal. Maar daar moet het juist wèl over gaan. Ik
hecht er erg aan dat liefde en seksualiteit aan elkaar gekoppeld
blijven en dat kinderen en jongeren geleerd wordt dat seks geen
consumptiegoed zou moeten en mogen zijn.' (Linda Terpstra & Anke van
Dijke)
'Zoals bekend is er de laatste tijd fel gedebatteerd over de tbs,
waarin het dominante standpunt was dat geen enkele tbs'er meer de kans
mag krijgen opnieuw een delict te plegen. Maar als je mensen aan het
behandelen bent, maakt het stap voor stap weer terug gaan naar de
maatschappij deel uit van de behandeling. Een terugvalpercentage van
nul is onmogelijk. Behalve als je deze mensen altijd binnen houdt of er
een 100 procent effectieve controle op zet middels medicatie zoals
chemische castratie. Maar bij dat laatste moet je je echt afvragen of
dat medisch-ethisch wel kan. Je ziet nu dat plegers van incest, die een
zeer kleine recidivekans hebben als er alleen sprake is geweest van
incest en de kinderen inmiddels uit huis zijn, toch alleen met
medicatie de deur uit mogen. Puur voor het gevoel van veiligheid van de
samenleving, omdat er een aantal incidenten geweest is dat leidde tot
Kamervragen, spoeddebatten en extra maatregelen van de minister om de
Tweede Kamer tevreden te stellen.' (Jules Mulder)
'Een groeiende groep cliënten is die van de kinderpornodownloaders. Die
hadden we een aantal jaren geleden helemaal nog niet. Het is een nieuwe
groep waar wisselend aandacht voor is bij de politie, afhankelijk van
de prioriteiten. Er liggen nu honderden zaken op de plank, waar de
politie niet aan toekomt. Het zijn ook zeer arbeidsintensieve zaken. De
politie moet alle computers screenen, schijven analyseren, plaatjes
bekijken. Er komt dus maar een minderheid in behandeling bij ons. We
zijn daarom in gesprek met de politie om te bekijken of de opgespoorde
mannen die verdacht worden van het downloaden of produceren van
kinderporno geen behandeling op vrijwillige basis aangeboden kunnen
krijgen.' (Jules Mulder)
Ik ben nu 13 jaar zedenrechercheur en in die tijd had ik maar één keer
een verdachte die gewoon verklaarde: "Ik zeg niets." Voor de rest
praatten ze altijd. Niet altijd in de zin van bekennen, maar wel
praten. Tegenwoordig komen collega's regelmatig onverrichter zake
terug, omdat de verdachte op advies van de advocaat helemaal niets
zegt. Sommigen houden dat ook heel lang vol. Hierdoor kan in het
verdachtenverhoor geen gesprek plaatsvinden over verwijzing naar
hulpverlening. Omdat verdachten vervolgens niet de hulp krijgen die ze
nodig hebben, zou het kunnen dat we daardoor meer recidivisten gaan
krijgen.' (Yet van Mastrigt)
Een andere ontwikkeling is dat meer gedragingen strafbaar worden
gesteld, zoals grooming. Grooming wordt ingezet om een kind over te
halen tot seks, maar ook om een vrouw naar Nederland te lokken en hier
te exploiteren. Het zal mogelijk door mijn aandachtsgebied komen, maar
ik zie bijna geen gevallen van grooming met als doel seks met een kind,
maar wel veel gevallen van grooming met als uiteindelijke doel
exploitatie.' (Jan Hendriks)
*
Links:
http://www.movisie.nl/seksueelgeweld.nl
Razende Robot Reporter