Onverwachte resultaten bij "volkstelling" onder 750.000 tuinslakken

Persbericht van Museum Naturalis

Evolutie in de achtertuin
"Volkstelling" onder driekwart miljoen tuinslakken levert onverwachte resultaten op

In het Darwinjaar 2009 lanceerde NCB Naturalis de Nederlandse poot van een Europa-breed evolutie-onderzoek aan de tuinslak. In Nederland registreerden ruim 400 scholieren en vrijwilligers de kleuren van de slakkenhuisjes van zo'n 9.000 tuinslakken in hun omgeving. Door te vergelijken met oudere gegevens uit museumcollecties is onderzocht of er bij de tuinslak evolutie is opgetreden. Komende week worden de resultaten van dit grootste publieksonderzoek ooit gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift PLoS ONE. In de afgelopen halve eeuw blijken in heel Europa de slakken in duingebieden lichter van kleur te zijn geworden, en de slakken overal meer zwarte spiraalbanden op het huisje te hebben gekregen. Een opvallende uitkomst, omdat de onderzoekers hadden verwacht dat de zwarte banden juist zouden zijn afgenomen door klimaatverandering.

Onverwachte evolutie door nog onbekende oorzaak Om evolutie van de tuinslak te onderzoeken én om evolutie voor het algemene publiek zichtbaar te maken, is in het Darwinjaar 2009 het Evolutie Megalab opgezet, een uniek "citizen science" project. Het afgelopen jaar onderwierp het onderzoeksteam (waarin biologen zaten uit elk van de vijftien deelnemende landen) de grote hoeveelheid verzamelde gegevens aan een nauwkeurige statistische analyse om te kijken of er evolutie was opgetreden. De verwachting was dat de slakken lichter van kleur zouden zijn geworden door de opwarming van het klimaat. Dat bleek inderdaad het geval, maar alleen in duingebieden, waar de slakken zich niet makkelijk kunnen verstoppen voor al te felle zonnestraling. De enige evolutionaire verandering die overal te zien was, was een afname van de effen gekleurde slakken met zo'n 10 procent en een even grote toename in de slakken met zwarte spiraalbanden over het huisje. Vooral de vorm met één streep, die de slak als een soort zwarte judoband over het midden van zijn huisje heeft, sprong omhoog met meer dan vijf procent.
Waar deze veranderingen in de spiraalbanden precies door komen, daarover tasten de onderzoekers nog in het duister. Hoewel klimaatsverandering een voor de hand liggende verklaring is, vonden de onderzoekers minder sterke veranderingen in de delen van Europa waar het klimaat het sterkst veranderd is. Bovendien maken de zwarte banden de huisjes donkerder en dus juist gevoeliger voor oververhitting. Voorlopig houden de wetenschappers het erop dat de judobanden een aanpassing zijn aan veranderingen in predatie door vogels of een kleinschaliger milieuverandering. Hoe dat precies werkt, is het onderwerp voor verder onderzoek.

Publiek levert gegevens over 200.000 slakken
In de zomer van 2009 ging heel Europa massaal op slakkenjacht. In Nederland, geholpen door lesprogramma's, slakkenzoekkaarten en een YouTube-video met instructies deden zo'n vierhonderd scholen en individuele vrijwilligers mee, die allemaal hun slakkenwaarnemingen doorgaven via de speciale website www.evolutionmegalab.org/nl. Dat leverde gegevens op voor zo'n 9.000 Nederlandse slakken. In totaal werden in heel Europa bijna 200.000 slakken bekeken. Tel daarbij op de ruim een half miljoen slakken waar oudere gegevens over bestonden en het internationale team van Megalab-biologen had een unieke set gegevens van zo'n driekwart miljoen slakken in handen. Van geen enkele andere in het wild levende diersoort is een zo grote hoeveelheid erfelijke gegevens beschikbaar.

Tuinslak meetlat voor evolutie
De tuinslak (Cepaea nemoralis) is in heel Europa een heel gewone slak. Biologen doen er al sinds het midden van de 20e eeuw onderzoek aan, omdat de slakkenhuisjes in allerlei erfelijk bepaalde kleuren voorkomen: de grondkleur kan geel, roze of bruin zijn, en effen van kleur of voorzien van één tot vijf zwarte spiraalbanden. Die kleuren blijken onder invloed te staan van natuurlijke selectie: sommige kleurcombinaties werken in bepaalde biotopen als camouflage (o.a. zanglijsters hebben de tuinslak op hun menu staan), terwijl andere kleuren de slak kunnen beschermen tegen oververhitting. Omdat zowel biotopen als klimaat veranderd zijn, verwachtten onderzoekers dat de slakken in die tijd geëvolueerd zouden zijn.

Links:
http://www.ncbnaturalis.nl



Razende Robot Reporter