De Nederlandse Bank
Toezicht - niet bij cijfers alleen
Datum 12 april 2011
Thema Toezicht
Het gedrag achter de cijfers
Een belangrijke les van de kredietcrisis is dat toezichthouders niet
alleen kunnen varen op financiële cijfers van financiële instellingen.
Zeker zo belangrijk voor de risico's die ondernemingen lopen, is het
menselijk gedrag dat achter de cijfers schuil gaat.
Gedrag en cultuur zijn dan ook een van de toezichtprioriteiten van DNB
dit jaar. In de loop van dit jaar zijn de eerste resultaten te
verwachten van een onderzoek naar de wijze waarop beslissingen worden
genomen bij financiële instellingen
De recente reclamecampagnes zijn illustratief voor de veranderende toon
die de financiële wereld na de kredietcrisis aanslaat. Stonden de
financiële instellingen eerst nog borg voor een groots en meeslepend
leven, nu probeert men zich steeds meer laten kennen als degelijk en
betrouwbaar. Het is een logische reactie op het fors gedaalde
vertrouwen van het publiek in de financiële sector, in haar bestuurders
en in hun motieven. Het tij moet worden gekeerd: de financiële sector
moet weer krediet opbouwen bij het publiek.
Belang van de klant
De Commissie Maas nam het voortouw in april 2009. Voor het broodnodige
vertrouwensherstel bepleit deze commissie dat banken de klant weer
voorop gaan stellen. Daarvoor doet deze commissie een hele reeks
aanbevelingen. Maar behalve banken, moeten ook toezichthouders hun
lessen trekken. Als de toezichthouder slechts kijkt naar de
solvabiliteit en de liquiditeit van een onderneming, dan kan die blind
raken voor risico's die voortvloeien uit gedrag en cultuur. De
financiële cijfers van een onderneming kunnen suggereren dat 'de hemel
strak blauw is', terwijl in de ondernemingscultuur en gedrag risico's
schuilen voor de levensvatbaarheid op de lange termijn. Zo kan een
onevenwichtige besluitvorming ertoe leiden dat onjuiste of ondoordachte
beslissingen worden genomen die de soliditeit van de instelling kunnen
ondermijnen.
Nieuw expertisecentrum
Een intensivering van het prudentieel toezicht op gedrag en cultuur van
financiële ondernemingen heeft prioriteit voor DNB. Dit gaat gelijk op
met andere vernieuwingen in het toezicht, zoals de invoering van de
nieuwe toezichtraamwerken Bazel III en Solvency II en de versterking
van het macroprudentieel toezicht. DNB is er alles aan gelegen om
gedrag en cultuur en de mogelijke risico's van dien scherper in het
vizier te krijgen. Zo worden dit jaar onder meer onderzoeken gedaan
naar beloningen, board effectiveness en naar evenwichtige en
consistente besluitvorming. Om dit toezicht op gedrag en cultuur meer
handen en voeten te geven, is een nieuw expertisecentrum Cultuur,
Organisatie en Integriteit (COI) van start gegaan. De experts
ontwikkelen nieuwe toezichtmethoden en adviseren bij lastige dossiers.
Ook zijn zij betrokken bij de toetsing van de deskundigheid van
bestuurders. Met dit initiatief voor het toezicht op gedrag en cultuur
van ondernemingen loopt DNB voorop in het internationale toezichtland.
Besluitvorming onder de loep
Een start is gemaakt met het eerste onderzoeksproject om het
besluitvormingsproces van financiële ondernemingen te toetsen op de
evenwichtigheid en consistentie in hun besluitvorming. Dit zijn twee
elementen uit de door DNB gepubliceerde beleidsvisie 'De 7 elementen
van een integere bedrijfscultuur', die de grondslag vormt voor het
toezicht op gedrag & cultuur. DNB doet dit onderzoek onder acht
financiële ondernemingen, niet alleen banken, maar ook verzekeraars en
pensioenfondsen.
De onderzoekers zoomen in op enkele belangrijke beslissingen van
ondernemingen. Denk daarbij aan productintroductie, investeringen en
organisatiewijzigingen. Is in de besluitvorming daarover naar meer
gekeken dan de financiële consequenties? Is ook nagedacht over de
gevolgen voor de werknemers, voor de klanten en de andere
belanghebbenden? Dergelijke vraagstukken staan centraal voor de
onderzoekers. Daarbij toetsen zij in hoeverre ondernemingen hun eigen
procedures goed naleven en of de 'checks and balances' in de praktijk
adequaat zijn. Andere aandachtspunten zijn de transparantie van de
besluitvorming en het voorbeeldgedrag van de bestuurders: de tone at
the top'. DNB bespreekt de resultaten van dit onderzoek met de
betrokken instellingen. De algemene bevindingen maakt DNB daarna
publiek.
Risicoprofielen
Met de laatste inzichten uit de wetenschap en praktijk kan DNB haar
toezicht op gedrag en cultuur verder ontwikkelen. Leidraad vormt een
overzicht van gedrags- en cultuurrisico's voor financiële
ondernemingen. De toezichthouder zoomt in op die risico's die de
stabiliteit van de onderneming vroeger of later kunnen ondermijnen.
Ter illustratie twee voorbeelden: groupthink en narcistisch
leiderschap. Groupthink is een klassiek voorbeeld van risicovol gedrag,
waarbij het streven naar eensgezindheid en harmonie binnen de groep ten
koste gaat van een kritische discussie. In het ergste geval krijgt de
groep de illusie onkwetsbaar te zijn, en zet haar grenzeloze
zelfoverschatting aan tot het nemen van grote risico's. En omdat de
groepsleden het altijd eens zijn met elkaar, en nooit een tegengeluid
horen, zijn ze er ook nog eens van overtuigd dat ze moreel 'de beste'
zijn. Een ander gedragsrisicoprofiel is dat van de 'narcistische'
leider. Omdat de narcist geen ruimte geeft voor input - laat staan
kritiek - van anderen, ligt ook hier risicovol gedrag op de loer. Maar
als de narcist zich in het gezelschap weet van anderen die hem van
repliek kunnen dienen, zijn de risico's een stuk minder.
Donderwolken
Het toetsen en beoordelen van gedrag en cultuur van een bestuur van een
onderneming, van de gehele onderneming, is een nieuw en deels nog
onontgonnen werkterrein. Maar dit mag toezichthouders er niet van
weerhouden om verder te kijken dan de financiële cijfers. Want
problemen in de cultuur of gedrag van een onderneming kunnen hun
weerslag krijgen op de onderneming, haar klanten, haar werknemers, en
andere stakeholders. Dat vraagt om preventief onderzoek. Want de
toezichthouder wil potentiële donderwolken zien naderen voordat zij tot
uitbarsting komen.
Downloads
o De 7 Elementen van een Integere Cultuur (PDF: 75,0 Kb)
o Visie DNB toezicht 2010-2014 (PDF: 221,6 Kb)
Zie het origineel