Ingezonden persbericht


Amsterdam, 26 januari 2011

Josef von Sternberg: de man achter Dietrich en meer

'Ich bin nichts ohne dich', schreef Hollywoodster Marlene Dietrich ooit aan de man die haar groot had gemaakt, regisseur Josef von Sternberg. Ook al worden de twee vaak in een adem genoemd, Von Sternberg is meer dan alleen de man achter Dietrich. Van 31 maart tot en met 27 april 2011 presenteert EYE een retrospectief van deze beroemde regisseur uit de gouden jaren van Hollywood, waarin behalve de Dietrich-films ook een tiental titels uit Von Sternbergs vroege en later periode zijn te zien. Het retrospectief omvat verder documentaires, lezingen en een bijzonder Cinema Concert rond The Docks of New York. Retrospectief Josef von Sternberg, 31 maart t/m 27 april 2011, EYE, Vondelpark 3, Amsterdam.

Gehuld in uiterst prikkelende kleding zingt nachtclubdanseres Lola Lola het sensuele lied 'Ich bin von Kopf bis Fuß auf Liebe eingestellt'. De burgerlijke professor Immanuel Rath (Emil Jannings), die eigenlijk zijn leerlingen komt bespioneren, valt als een blok voor haar. Dit is wellicht de beroemdste scène uit de klassieker Der Blaue Engel (1930), een verhaal over een fatale liefde die leidt tot totale zelfvernedering. Lola Lola wordt gespeeld door de tot dan toe buiten Duitsland volstrekt onbekende actrice Marlene Dietrich. Regisseur Josef von Sternberg castte haar tegen alle adviezen in, naar later bleek een gouden greep: Dietrichs acteerwerk werd door pers en publiek met groot enthousiasme ontvangen. Een ster was geboren, een ster die uiteindelijk veel feller zou schijnen dan die van haar ontdekker. Tot op de dag van vandaag wordt Dietrich gezien als mode- en stijlicoon. 'De vrouw met de mooiste benen ter wereld' droeg als eerste een broekpak in het openbaar en maakte geen geheim van haar eigen biseksualiteit.

Leven en werk
Josef von Sternberg (Wenen, Oostenrijk-Hongarije, 1894) werd geboren als Jonas Sternberg in een verarmd Joods gezin en bracht zijn jeugd afwisselend door in Wenen en New York. Vanaf zijn zeventiende had hij talloze baantjes, onder meer als laboratoriummedewerker, operateur en editor van tussentitels. In deze periode leerde hij niet alleen het filmvak kennen, maar veranderde hij ook zijn voornaam in 'Josef'; wat later zou daar nog het tussenvoegsel 'von' bijkomen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog maakte hij trainingsfilms voor het Amerikaanse leger, daarna werkte hij als regieassistent in Amerika en Europa.

Na enkele films voor MGM te hebben gemaakt, stapte Von Sternberg over naar Paramount, waarvoor hij in 1927 de misdaadfilm The Underworld maakte. Deze productie, die onverwacht een grote hit werd, geldt als een van de eerste moderne gangsterfilms. Na The Last Command en The Docks of New York (beide uit 1928) werd hij door producent Erich Pommer gevraagd om in Duitsland acteur Emil Jannings, met wie Von Sternberg eerder had gewerkt, te regisseren in Der Blaue Engel. Jannings tegenspeelster werd de net door Von Sternberg ontdekte Marlene Dietrich, toen nog een 'mollige mejuffrouw' zoals de pers later schreef.

Na het wereldwijde succes van Der Blaue Engel nam Von Sternberg Dietrich mee naar Hollywood. Daar zou hij nog zes films met haar maken, waaronder Morocco (1930), Dishonored (1931) en Shanghai Express (1932). Haar naam en faam waren inmiddels gevestigd: niet alleen op de set, maar ook (en vooral) daarbuiten deden haar onconventionele gedrag en 'onorthodoxe' liefdesleven veel stof opwaaien. Von Sternberg, die verantwoordelijk was voor Dietrichs 'look' en imago, heeft voor een groot gedeelte bijgedragen aan die roemruchte reputatie als femme fatale.

Vanaf Blonde Venus (1932), ook met Dietrich, kwam er de klad in zijn carrière, wat in 1935 tot zijn ontslag bij productiemaatschappij Paramount leidde. Nadien maakte Von Sternberg nog enkele films, onder meer voor Columbia. Deze werden echter veel minder gewaardeerd dan zijn vroegere werk. In 1953 maakte hij zijn laatste film: The Saga of Anathan. De in Japan opgenomen productie trok bij uitbreng nauwelijks aandacht maar heeft tegenwoordig cultstatus onder filmliefhebbers. De film, die slechts zeldzaam is vertoond, werd onafhankelijk van de grote Hollywood studio's geproduceerd en Von Sternberg had hierdoor de volledige artistieke controle. In de jaren die volgden was Von Sternberg nog docent aan het UCLA en schreef hij zijn autobiografie 'Fun in a Chinese Laundry' (1967). In 1969 overleed hij.

Eigen handtekening
In realisme was Von Sternberg niet geïnteresseerd. Zijn films, vol exuberante decors en buitenissige kostuums, spelen vaak op exotische locaties als China, het 18e-eeuwse Rusland, Noord-Afrika, het vooroorlogse Wenen en het Spanje van rond 1900. Schrijfster Susan Sontag noemde zijn films 'camp' - en toch is Von Sternberg meer dan dat. Want hoe exotisch en romantisch de setting ook is, veel van zijn films handelen over duistere thema's als morele corruptie, fatale liefde en het ontaarde gedrag dat daaruit voortkomt; de deconfiture van elk romantisch ideaal. Ook al werkte Von Sternberg binnen het Hollywood-studiosysteem, toch geldt hij in de filmgeschiedenis als een echte 'auteur', een filmmaker met een geheel eigen handtekening, zowel wat betreft visuele stijl als thematiek. Zijn invloed reikt ver: filmgrootheden als Marcel Carné, Julien Duvivier, Sergei Eisenstein, Orson Welles en Marcel Ophüls zijn schatplichtig aan Von Sternberg, die ook veel invloed heeft gehad op de film noir.

Von Sternberg en EYE
De films die Von Sternberg met Marlene Dietrich maakte, zijn veruit het bekendst. Reden temeer om ook aandacht te besteden aan zijn minder bekende werk, zoals zijn stille films, vroege geluidsfilms als An American Tragedy (1931) en zijn zelden vertoonde laatste film The Saga of Anathan. Ook van films die verloren zijn gegaan of nooit voltooid, zoals I Claudius (1937), presenteert EYE overgebleven fragmenten. Uiteraard zijn ook de zeven Dietrich-films te zien. Daarnaast zijn er documentaires, lezingen, inleidingen en een Cinema Concert rond The Docks of New York, een hoogtepunt uit de periode van de stille film, met bijzondere opnamen van nachtelijk New York, live begeleid door saxofoon, piano, accordeon, trombone en contrabas.

Noot voor redacties

Meer informatie (