Academisch ziekenhuis Maastricht
Tienduizend Maastrichtenaren in diabetes-onderzoek
Publicatiedatum: 31-03-2011
Bron: SdC
Auteur: SdC
Datum: 31-03-2011
Tienduizend veertig-plussers uit Maastricht en Heuvelland gaan
deelnemen aan een grootschalig wetenschappelijk onderzoek naar de
relatie tussen chronische ziekten. Het onderzoek duurt tien jaar, en
biedt werk aan ongeveer 250 mensen. Maart 2011 vond de formele opening
van het onderzoek plaats voor onderzoekers, andere betrokkenen en
gendodigden. Een impressie daarvan met een uitleg van de Maastricht
Studie.
De Maastricht Studie wereldwijd grootste onderzoek naar relatie tussen
chronische ziekten
Wat is de Maastrichtstudie?
De Maastrichtstudie is een onderzoek naar de oorzaken en de gevolgen,
in de breedste zin van het woord, van type 2-diabetes ('suikerziekte';
'ouderdomssuiker') onder 10000 mensen in de leeftijd van 40 tot 75 jaar
die wonen in de regio Maastricht-Heuvelland. Van hen hebben ongeveer
5000 type 2-diabetes en 5000 géén diabetes. Beide groepen zijn
representatief voor de bevolking van de regio respectievelijk met en
zonder type 2-diabetes. Het onderzoek is gestart in november 2010, na
een voorbereiding van bijna 3 jaar. Van 2010 tot 2015 zal de
gezondheidstoestand van de 10000 deelnemers tot in detail in kaart
worden gebracht, en vanaf het begin zal worden bijgehouden welke
ziekten de deelnemers in de loop van de jaren ontwikkelen.
Door deelnemers met en zonder type 2-diabetes met elkaar te
vergelijken, kan inzicht worden gekregen in welke eigenschappen kunnen
leiden tot type 2-diabetes. Die eigenschappen kunnen leefstijlfactoren
zijn, zoals voeding, lichamelijke activiteit en roken, maar ook
erfelijke eigenschappen en sociale factoren, zoals leefomgeving,
luchtvervuiling en sociaal-economische factoren.
De vergelijking van deelnemers met en zonder type 2-diabetes zal ons
ook leren wat de gevolgen van type 2-diabetes zijn. Vroeger werd
gedacht dat diabetes weliswaar ernstige gevolgen kon hebben, maar dat
die in essentie beperkt waren tot hartvaatziekten, zoals hartinfarct,
herseninfarct en etalagebenen, netvliesafwijkingen, met blindheid als
ernstigste gevolg, nierafwijkingen, en afwijkingen van de zenuwbanen,
met pijn en tegelijk gevoelloosheid van de benen als symptomen. Dat is
natuurlijk al meer dan genoeg, maar recent onderzoek laat zien dat de
gevolgen van diabetes nog veel breder zijn: versnelde cognitieve
achteruitgang, verhoogde neiging tot depressie, verslechtering van de
longfunctie en de stevigheid van de botten, klachten van het
maag-darmstelsel, leverafwijkingen, en klachten van het
bewegingsapparaat horen er ook bij. Hoe dat komt, weten we niet. Eén
van de kernvragen van de Maastrichtstudie is dan ook het ontrafelen van
de mechanismen waarlangs diabetes tot zo'n enorme diversiteit aan
complicaties kan leiden.
Waarom is onderzoek naar de oorzaken en gevolgen van type 2-diabetes
nodig?
Type 2-diabetes komt heel veel voor. In Nederland betreft het zo'n 1
miljoen mensen; wereldwijd, in 2000, 171 miljoen. En dat neemt sterk
toe: de verwachting wereldwijd is een stijging tot 366 miljoen in 2030.
Op bevolkingsniveau zijn de belangrijkste oorzaken van die enorme
stijging de algemene neiging tot minder bewegen en meer (en ongezond)
eten, maar andere factoren spelen waarschijnlijk ook een rol, zoals
stress en luchtvervuiling. En ook als je dat alles verdisconteert, is
de snelle stijging van het voorkomen van diabetes nog niet volledig
verklaard; er moeten dus andere, nog onbekende oorzaken zijn. Extra
zorgelijk is dat type 2-diabetes steeds vaker op jonge leeftijd
voorkomt. Was 20 jaar geleden type 2-diabetes onder de leeftijd van 50
jaar zeldzaam, tegenwoordig is type 2-diabetes bij mensen onder de 25
jaar niet meer uitzonderlijk. Daardoor is de vroegere naam
'ouderdomsdiabetes' helaas obsoleet.
De invloed van type 2-diabetes op de kwaliteit van leven is enorm.
Ongeveer de helft van alle patiënten heeft de klassieke complicaties,
zoals hartvaatziekten, en ongeveer 75% zal daaraan uiteindelijk
overlijden. De invloed van de nieuw ontdekte complicaties, zoals
versnelde cognitieve achteruitgang en depressie, is nog onduidelijk,
maar waarschijnlijk groot.
Eveneens enorm zijn de kosten die gepaard gaan met de behandeling van
diabetes. Die kosten worden overigens merendeels bepaald door de
behandeling van de complicaties van diabetes, en minder door de
diabetes zelf.
Hoe kunnen type 2-diabetes en de gevolgen ervan voorkomen worden?
We weten dat type 2-diabetes voorafgegaan wordt door een periode van
drie tot tien jaar waarin de suikerstofwisseling niet meer normaal is
('gestoorde glucosetolerantie'), maar nog niet zo abnormaal als bij
type 2-diabetes. Duidelijke symptomen hebben mensen met gestoorde
glucosetolerantie meestal niet. Niettemin blijkt dat bij hen veel van
de complicaties van type 2-diabetes al in een lichtere vorm aanwezig
zijn, tenminste als dat met gevoelige technieken wordt gemeten. Na deze
episode van gestoorde glucosetolerantie treedt type 2-diabetes op, maar
vaak zijn dan nog gedurende zo'n vier tot zeven jaar de symptomen
daarvan erg vaag, zoals vermoeidheid. In totaal is er dus een periode
van zeven tot zeventien jaar waarin sluipend type 2-diabetes en de
complicaties daarvan ontstaan. Doordat de Maastrichtstudie wordt
uitgevoerd bij een heel groot aantal mensen met en zonder type
2-diabetes, en ook met en zonder gestoorde glucosetolerantie, én
gebruik maakt van zeer geavanceerde meettechnieken, ontstaat een unieke
mogelijkheid de vroege veranderingen in de glucosestofwisseling en de
vroege vormen van complicaties te bestuderen, om op die manier de
samenhang ertussen beter te begrijpen.
Wat is de Maastrichtstudie nog meer?
Doordat een zeer brede waaier aan gevolgen van diabetes wordt
onderzocht, en doordat bijna al die gevolgen óók (maar minder vaak)
voorkomen bij mensen zonder diabetes, ontstaat vanzelf inzicht in het
voorkomen van heel veel chronische ziekten die optreden vanaf de
middelbare leeftijd. Uit eerder onderzoek weten we dat die chronische
ziekten bovendien de neiging hebben te clusteren: wie er één heeft,
heeft ook meer kans op een tweede, derde, vierde en vijfde. Dat komt
gedeeltelijk door de aanwezigheid van diabetes, maar gedeeltelijk door
andere factoren zoals een ongezonde leefstijl. Kortom: de
Maastrichtstudie is een onderzoek naar de oorzaken en gevolgen van
diabetes, maar geeft tegelijkertijd inzicht in het vóórkomen, de
samenhang en de oorzaken en de gevolgen van chronische ziekten in het
algemeen.
Wat maakt de Maastrichtstudie uniek?
Dat is de combinatie van drie eigenschappen: 1) het onderzoeken van
zowel een groot aantal deelnemers mét als zónder type 2-diabetes,
waardoor de stadia van diabetes en zijn complicaties tot in detail
kunnen worden bestudeerd; 2) het bestuderen van bijna letterlijk alle
mogelijke oorzaken én gevolgen van diabetes; en 3) het feit dat daarbij
gebruikt gemaakt wordt van een brede waaier aan deels zeer geavanceerde
onderzoekstechnieken. In deze combinatie is er wereldwijd geen
onderzoek dat vergelijkbaar is met de Maastrichtstudie.
De betekenis van de Maastrichtstudie...
...voor de deelnemers.
Van de deelnemers wordt heel wat gevraagd: het complete
onderzoeksprotocol neemt drie tot vier dagdelen in beslag. De
deelnemers investeren daarmee in de gezondheid van hun kinderen, want
veel van de inzichten die in de Maastrichtstudie zullen worden
verworven zullen vooral ten goede komen aan de volgende generatie. Het
duurt immers vaak vrij lang voordat wetenschappelijke inzichten zijn
vertaald in praktisch beleid. Maar de deelnemers zullen er zelf óók
baat bij hebben. Met de kennis van nú, en de gegevens die nú verzameld
worden, ontstaat immers ook een nauwkeurig beeld van de gezondheid en
de ziekterisico's van de deelnemers. Voorzover die gegevens direct nut
hebben, zullen de deelnemers daarvan op de hoogte worden gesteld, en
advies krijgen over hoe met deze gegevens om te gaan. In praktische zin
betekent dat bijvoorbeeld dat deelnemers met een ongezonde leefstijl
een op maat gesneden, persoonlijk advies zullen krijgen hoe dat te
veranderen.
... voor de ontwikkeling van de regio.
De levensverwachting in de regio Zuid-Limburg is 10 tot 12 jaar korter
dan die in gebieden met de hoogste levensverwachting in Nederland. Dat
komt voornamelijk door het verhoogd voorkomen van chronische ziekten,
waarbij diabetes en hartvaatziekten een belangrijke plaats innemen. De
Maastrichtstudie zal gegevens opleveren die essentieel zijn om deze
trend te keren. Immers, de kennis die door de Maastrichtstudie zal
worden verworven zal worden ingezet voor de ontwikkeling van nieuwe
methoden van preventie, diagnostiek en behandeling van chronische
ziekten, in het bijzonder diabetes en hartvaatziekten. Hierdoor zal ook
de regionale bedrijvigheid toenemen. Het project zelf zal naar
schatting een directe en indirecte werkgelegenheid creëren van rond 250
banen en mede daardoor de ontwikkeling van de regionale
kennisinfrastructuur stimuleren. Daarnaast levert het onderzoek
inzichten op die van concreet regionaal belang zijn voor het plannen
van zorgcapaciteit en preventieve activiteiten.
... voor de wetenschap.
Naast alles wat hierboven is beschreven, is de Maastrichtstudie ook een
platform voor de ontwikkeling van nieuwe technologieën. Om biologische
processen bij mensen te ontrafelen zijn technieken nodig die op
niet-invasieve wijze die processen kunnen volgen. De Maastrichtstudie
zal een groot aantal van die technieken testen. Zo zal met de nieuwste
generatie echoapparatuur de structuur en de functie van hart en
bloedvaten worden onderzocht. Bloeddruk en vaatstijfheid zijn
belangrijke risicofactoren voor hartvaatziekten en worden met de
nieuwste apparatuur in kaart gebracht. Met nauwkeurige (zogenoemde 3
Tesla) magnetische resonantieapparatuur zullen de structuur van de
hersenen, het hart, de bloedvaten en de lever, en de verdeling van vet
in het lichaam worden onderzocht. Met hypermoderne CT-scans zal de
structuur van de botten en van het hart tot in detail in kaart worden
gebracht. Met zogenoemde optischecoherentietomografie zal informatie
verkregen worden over het functioneren van dunne zenuwvezels. Met de
AGE-reader zal de veroudering van de huid (als maat voor biologische
veroudering in het algemeen) worden gemeten. Met een nieuwe
laboratoriumtechniek (calibrated automated thrombogram, een
Maastrichtse vinding) zal de stolbaarheid van het bloed worden
onderzocht. De functie en de structuur van kleine bloedvaten zal worden
onderzocht door videomicroscopie en laserdopplerfluxmetrie van de huid
en door het maken van gedetailleerde opnamen van het netvlies. Met
speciale beweegmeters zal worden onderzocht hoeveel beweging mensen
hebben en in wat voor soort patronen. Deze technologische innovaties
zullen worden getest op hun bruikbaarheid, waardoor ontwikkeling wordt
gekoppeld aan praktische toepasbaarheid.
... voor het Maastrichts Universitair Medisch Centrum en de
Universiteit Maastricht
De Maastrichtstudie, een zogenoemd cohortonderzoek, is een essentieel
deel van de wetenschappelijke infrastructuur van een moderne
universitaire gemeenschap en universitair medisch centrum. Zowel in
Nederland als daarbuiten hebben vrijwel alle universiteiten
infrastructuur van dit type (maar met een andere focus), hetgeen wordt
verklaard door het feit dat veel gegevens over oorzaken en gevolgen van
ziekten bij de mens alleen op deze wijze kunnen worden verkregen.
Onderzoeksresultaten uit dit soort cohortonderzoek worden dan ook
regelmatig gepubliceerd in de meest vooraanstaande wetenschappelijke
tijdschriften, zoals de New England Journal of Medicine en de Lancet.
Voor het Maastrichts Universitair Medisch Centrum is de
Maastrichtstudie een kernonderdeel van de ontwikkeling van de
zogenoemde Cardiocampus, die zich concentreert op preventie,
diagnostiek en behandeling van hartvaatziekten en daarvoor kennis,
technologie en bedrijvigheid bij elkaar brengt.