Gepubliceerd op 29 maart 2011
Bizar astronomisch object verklaard
Gepubliceerd op 29 maart 2011
Binnen de sterrenkunde stond J1903+0327 bekend als een van de
`strangest things in space', maar nu is zijn oorsprong verklaard door
een Nederlandse samenwerking van onderzoekers: Simon Portegies Zwart
(Sterrewacht Leiden), Ed van den Heuvel (Sterrenkundig Instituut Anton
Pannekoek, UvA), Joeri van Leeuwen (ASTRON/UvA) en Gijs Nelemans
(Radboud Universiteit). Hun bevindingen worden binnenkort gepubliceerd
in het wetenschappelijke tijdschrift Astrophysical Journal.
J1903+0327 bestaat uit een milliseconde pulsar en een gewone ster, die
een wijde, elliptische baan rond de pulsar beschrijft. Volgens de
bestaande theorie is dat niet mogelijk. De samenwerkende astronomen
beargumenteren nu dat J1903+0327 oorspronkelijk uit drie sterren
bestond en zijn huidige toestand heeft bereikt als gevolg van een
dynamische interactie in het drievoudige stersysteem. Bij de geboorte
was de drievoudige ster stabiel, maar door het uitwisselen van massa in
de binnenste dubbelster is het drievoudige systeem instabiel geworden
en is de derde ster (de begeleider) verdwenen. De ster is nog steeds
zoek en het is onwaarschijnlijk dat deze zal worden teruggevonden. `De
derde ster is eruit geknikkerd als een kanonskogel', vertelt Van den
Heuvel. `Die vinden we niet gemakkelijk terug.'
Zonachtige ster
Milliseconde pulsars zijn neutronensterren die meer dan honderd keer
per seconde om hun as draaien. Ze worden doorgaans begeleid door een
witte-dwergster met lage massa die in een dag of tien om de pulsar
draait. De banen van deze dubbelsterren zijn nagenoeg cirkelvormig.
Maar wat schetste de verbazing van de wetenschappers: milliseconde
pulsar J1903+0327 wordt begeleid door een zonachtige ster in een
excentrische baan met een periode van bijna 100 dagen. Alles lijkt erop
te duiden dat deze milliseconde pulsar op een heel andere manier is
gevormd dan eerder gevonden exemplaren.
Theorie van dubbelster-evolutie op de schop
`Het is een geweldig interessant systeem', licht Portegies Zwart toe,
`met name omdat hierdoor de hele theorie van dubbelster-evolutie op de
schop gaat. In eerste instantie lijkt J1903+0327 niet te verklaren,
maar alle puzzelstukjes vielen plotsklaps op hun plaats toen wij ons
realiseerden dat er een derde ster in het spel moet zijn.' De
onderzoekers beschrijven ook een aantal bekende systemen die zij als
ontbrekende tussenstap identificeren. Het onderzoek werpt nieuw licht
op het begrijpen van de evolutie van drievoudige stersystemen, een tak
binnen de sterrenkunde die tot nog toe niet veel aandacht heeft
gekregen.
Universiteit van Amsterdam