Stad als warmte-eiland
"Climate for you" thema Wereld Meteorologische Dag
14 maart 2011 - Wie 's avonds regelmatig vanaf het platteland de stad
in fietst heeft het vast wel eens gemerkt: in de stad is het vaak een
stuk warmer dan daar buiten. Dit effect is al sinds het begin van de
19e eeuw bekend. Tot voor kort wisten we echter nog maar weinig over
hoe groot dit urban heat island effect (UHI of stedelijk
warmte-eiland-effect) in Nederlandse steden eigenlijk is. Onduidelijk
was ook wanneer precies de temperatuur in de stad het hoogst is, en hoe
groot de variaties in temperatuur zijn binnen de stad.
"Climate for you" thema Wereld Meteorologische Dag 2011
"Climate for you" thema Wereld Meteorologische Dag 2011
Omdat hitte in de zomer bij veel mensen regelmatig zorgt voor
gezondheidsproblemen, terwijl steden blijven groeien en de temperatuur
door de klimaatverandering blijft stijgen, zijn in de laatste jaren
verschillende onderzoeken gestart naar het UHI in Nederlandse steden.
Een onderzoeker van het KNMI heeft op een groot aantal dagen 's
ochtends en 's middags de temperatuur gemeten met een klein weerstation
bevestigd op zijn fiets. Zijn fietstochten op weg van huis naar zijn
werk en terug leidden langs een traject tussen Nieuwegein en De Bilt,
dwars door de stad Utrecht.
In deze metingen is het warmte-eiland van Utrecht goed herkenbaar: 's
ochtends is het in de stad gemiddeld 1,5 graad warmer dan op het
platteland. In bepaalde weersituaties liep het temperatuurverschil op
tot meer dan 5 graden. Langs het traject werden meestal de hoogste
temperaturen gemeten midden in het centrum van Utrecht, tussen
Vredenburg en het Neude. In het kader van het onderzoek naar het
UHI-effect heeft het KNMI gedurende het jaar 2010 ook
temperatuurmetingen verzameld van een groot aantal vrijwilligers
(weeramateurs) in Nederland. De metingen zijn gedaan met behulp van
automatische weerstations, door de weeramateurs zelf geplaatst rondom
hun huis.
Het UHI op deze meetlocaties is tot in detail onderzocht. Zo bleek een
duidelijk verband tussen de bevolkingsdichtheid in de buurt waarin
gemeten werd, en de temperatuur. Op het platteland en in kleine dorpen
was nauwelijks sprake van een warmte-eiland, terwijl dat in de steden
wel was aan te tonen. Op deze weerstations in de stad is het 's zomers
gemiddeld over de dag ongeveer 1 graad warmer dan op het platteland, en
's nachts zelfs ongeveer 1,5 graden. Verder bleek dat het warmte-eiland
sterk afhangt van het weer. Bij 'mooi' weer, met hoge
maximumtemperaturen, weinig wind en weinig bewolking, is het
temperatuurverschil veel groter dan bij 'slecht' zomerweer. Ook bleek
een sterk jaarlijks verloop. 's Zomers is het warmte-eiland het
sterkst, 's winters is het op de weerstations gemiddeld ongeveer
afwezig.
Het weerstation op de fiets waarmee KNMI-onderzoeker Theo Brandsma
onderzoek deed naar het warmte-eilandeffect van Utrecht (Foto: KNMI)
Het weerstation op de fiets waarmee KNMI-onderzoeker Theo Brandsma
onderzoek deed naar het warmte-eilandeffect van Utrecht (Foto: KNMI)
Het KNMI werkt aan de ontwikkeling van nieuwe, fijnmazige weermodellen.
Hiermee zal het steeds beter mogelijk worden om kleinschalige
weerfenomenen zoals het stedelijk warmte-eiland goed te voorspellen, en
moet het dus mogelijk worden om temperatuurverwachtingen te maken voor
steden. In sommige landen, met name in het Middellandse Zeegebied wordt
tijdens hittegolven de temperatuur in de stad al in de weerberichten
genoemd.
Ook TNO heeft recent een onderzoek afgerond, waarin door middel van
satellietwaarnemingen is gekeken naar oppervlaktetemperaturen in de
regio Rotterdam. Bij Wageningen Universiteit heeft men op warme dagen
met bakfietsen met meetapparatuur de temperatuur in grote steden
gemeten. Ook hebben Wageningse onderzoekers vaste meetstations
geïnstalleerd op locaties in Rotterdam.
Wereld Meteorologische Dag
Het onderwerp staat dus volop in de belangstelling, en het sluit aan
bij "Climate for you", het thema van de Wereld Meteorologische Dag, de
verjaardag op 23 maart van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO).
De WMO heeft een speciale brochure uitgebracht over dit thema die ook
op onze website is te vinden in de rubriek "Verder Lezen".
Eerste uitgave: 14-03-11
Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut