Stichting FOM
21 februari 2011, 2011/06
FOM installeert twee focusgroepen voor funderend energieonderzoek
Het Uitvoerend Bestuur van de Stichting FOM heeft vorige week besloten
om twee FOM-focusgroepen voor funderend energieonderzoek te installeren
in Amsterdam en Groningen. De focusgroep onder leiding van prof.dr.
Kees Hummelen heeft het thema 'Next generation organic photovoltaics'
met als thuisbasis de Rijksuniversiteit Groningen. De focusgroep met
het thema 'Light management in new photovoltaic materials' wordt onder
leiding van prof.dr Albert Polman ondergebracht bij FOM-instituut AMOLF
in Amsterdam. Het initiatief om deze twee FOM-focusgroepen op te
richten past binnen het Strategisch Plan FOM/N 2010-2015, waarin
energieonderzoek één van de belangrijkste speerpunten is. Beide
focusgroepen zullen ook nauw verbonden zijn met het nieuwe
FOM-instituut voor funderend energieonderzoek dat een nationaal
coördinerende taak krijgt en door FOM wordt gevestigd op de campus van
de Technische Universiteit Eindhoven. De focusgroepen hebben elk een
budget van ruim 5 miljoen euro en zullen ieder in totaal rond de dertig
onderzoekers huisvesten.
Figuur 1. Onderzoek van de FOM-focusgroep 'Next generation organic
photovoltaics'
vergroten Figuur 1. Onderzoek van de FOM-focusgroep 'Next generation
organic photovoltaics'
De drie vervlochten onderzoekslijnen theorie & modeling, materialen en
optische en devicefysica binnen deze FOM-focusgroep zullen leiden tot
de nieuwe generatie 'plastic' zonnecellen.
Figuur 2. Onderzoek van de FOM-focusgroep 'Light management in new
photovoltaic materials'
vergroten Figuur 2. Onderzoek van de FOM-focusgroep 'Light management
in new photovoltaic materials'
Lichtmanagement: licht van de zon wordt 'opgevouwen' in een ultradunne
zonnecel en omgezet in elektrische stroom. (c) AMOLF/Tremani
De FOM-focusgroep 'Next generation organic photovoltaics'
Deze groep gaat in de komende tien jaar onderzoek doen dat moet leiden
tot 'plastic' zonnecellen die in 2020 klaar zijn voor massale
toepassing bij voordelige en duurzame elektriciteitsopwekking. Die
ambitie houdt in dat het rendement, de levensduur en de kostprijs van
de zonnecellen en de duurzaamheid van de gebruikte materialen en
processen sterk verbeterd moeten worden. De nadruk ligt onder andere op
de ontwikkeling van een heel nieuwe generatie moleculaire
halfgeleiders, waarmee de verschillen tussen de huidige organische
halfgeleiders en de 'klassieke' anorganische halfgeleiders voor een
groot deel overbrugd worden. Als dit lukt, ontstaan spectaculaire
nieuwe elektronische materialen die ook buiten het gebied van de
zonne-energie van groot belang zijn. De focusgroep zal met Nederlandse
kennisinstellingen en industriële partners werken aan de opschaling en
het gereedmaken voor grootschalige productie en toepassing. De
FOM-focusgroep wordt geleid door prof.dr. Kees Hummelen en bestaat uit
een multidisciplinair team van zes fysici en chemici aan de Zernike
Institute for Advanced Materials toponderzoeksschool (RuG).
De FOM-focusgroep 'Light management in new photovoltaic materials'
Het centrale thema van deze nieuwe FOM-focusgroep is 'lichtmanagement':
het controleren van het opvangen, geleiden, concentreren en omzetten
van licht op de nanometerschaal. De onderzoekers richten zich op nieuwe
materialen, gecombineerd met nieuwe geometrieën, om een antwoord te
vinden op de vraag hoe zonnecellen zonlicht op een efficiëntere en
goedkopere manier in elektrische stroom kunnen omzetten. Door
bijzondere nanostructuren te integreren met (bestaande)
halfgeleidermaterialen wordt licht efficiënter in elektrische stroom
omgezet. De nieuwe ontwerpen vereisen daarbij veel minder materiaal,
waardoor de fabricagekosten van de zonnecellen sterk dalen. Voor deze
toekomstige zonnecelstructuren worden nieuwe cleanroomtechnieken zoals
softimprinting en moleculaire zelfassemblage ontwikkeld. AMOLF start
met dit programma drie nieuwe onderzoeksgroepen op drie verschillende
thema's: (1) ultradunne zonnecellen op basis van silicium, (2)
'dye-sensitized' zonnecellen, waarmee licht via een kleurstof en een
elektroliet in stroom wordt omgezet en (3) zonnecellen gemaakt van
halfgeleider nanokristallen, waarmee het volledige kleurspectrum van de
zon in stroom wordt omgezet. Het onderzoek wordt uitgevoerd in
samenwerking met de Universiteit Utrecht en het Energie-onderzoek
Centrum Nederland (ECN). De looptijd van het programma, dat onder
leiding staat van prof.dr. Albert Polman, is negen jaar.
FOM en funderend energieonderzoek
Het oprichten van FOM-focusgroepen aan Nederlandse universiteiten en
onderzoeksinstellingen is een van de initiatieven waarmee FOM de
komende jaren vorm wil geven aan nieuw energieonderzoek in Nederland.
Andere initiatieven zijn het uitbouwen van het FOM-Instituut voor
Plasmafysica Rijnhuizen tot een FOM-instituut voor funderend
energieonderzoek, het oprichten van het programma 'Fellowships for
Young Energy Scientists' (YES!) en het aangaan van
samenwerkingsverbanden met andere disciplines.
FOM-focusgroepen worden ingezet om het bestaande nationale (funderend)
energieonderzoek een substantiële vernieuwende en verrijkende impuls te
geven. Door nieuw onderzoek van hoge kwaliteit op verschillende plekken
in Nederland te faciliteren, wil FOM een bijdrage leveren aan de
versteviging van de Nederlandse positie in het internationale
energieonderzoek.
Een FOM-focusgroep toegelicht
Een FOM-focusgroep is een wetenschappelijke onderzoeksgroep die onder
krachtige leiding van een gerenommeerde onderzoeker binnen een
(multidisciplinair) onderzoeksthema aan één scherpe wetenschappelijke
doelstelling werkt. FOM-focusgroepen ontvangen de gastvrijheid van een
Nederlandse onderzoeksinstelling. FOM stelt per focusgroep gedurende
circa tien jaar substantiële financiële middelen ter beschikking voor
een eigen wetenschappelijk programma, waarvan personeel kan worden
aangesteld (met name ook senioronderzoekers en soms technici) en
apparatuur kan worden gekocht. De groep heeft ook tot taak activiteiten
van groepen elders in Nederland bij de uitvoering van het programma te
betrekken, door coördinatie en financiering van het onderzoek op zijn
gebied.
De selectie
In de zomer van 2010 schreef FOM een call for proposals uit, waarin
Nederlandse universiteiten en onderzoeksinstellingen werden uitgenodigd
om een vooraanmelding in te dienen om één van de focusgroepen voor
funderend energieonderzoek bij hun instelling onder te brengen. Zeven
verschillende universiteiten en onderzoeksinstellingen dienden een
voorstel in. Op donderdag 23 september vond vervolgens bij NWO in Den
Haag een discussiedag plaats om de voorstellen voor de FOM-focusgroepen
te bespreken. Het Uitvoerend Bestuur van FOM heeft op basis van al deze
informatie vervolgens besloten om vijf indieners uit te nodigen een
uitgewerkt voorstel in te dienen. Deze zijn beoordeeld door
internationale referenten, waarna het bestuur vorige week een
definitieve keuze heeft gemaakt voor twee focusgroepen.
Meer informatie
Jasper Reijnders, programmacoördinator FOM, (030) 600 12 17.
Gabby Zegers, Hoofd Communicatie FOM, (030) 600 12 08.
Over FOM en energieonderzoek: www.fom.nl/energie