Rijksoverheid
17 februari 2011
Van 71.000 naar 25.000 voortijdig schoolverlaters
1. Inleiding
Deze brief informeert u over een drietal zaken: de recente daling van het aantal voortijdig schoolverlaters naar 39.600, mijn acties om volgend jaar de doelstelling van maximaal 35.000 voortijdig schoolverlaters te halen en tot slot de aanpak om de doelstelling van het kabinet Rutte-Verhagen te realiseren om dit aantal verder terug te brengen naar maximaal 25.000 in 2016. Investeren in jongeren en hun startkwalificatie loont, zowel in economisch als in maatschappelijk opzicht.1 Een goed opgeleide beroepsbevolking draagt bij aan economisch herstel. Daarnaast verdubbelen jongeren mèt een startkwalificatie hun kans op werk en komen ze vijf keer minder vaak voor in criminaliteitscijfers. Daarom heeft dit kabinet de doelstelling stevig aangescherpt. Ik ga met de scholen, gemeenten en collega-ministers alles op alles zetten om dit te realiseren. Aanleiding voor deze brief is mijn toezegging om de Tweede Kamer jaarlijks op de hoogte te houden van de ontwikkelingen op dit beleidsterrein.
Daarnaast voldoe ik aan de toezegging aan Kamerlid Beertema (PVV) tijdens de behandeling van het wetsvoorstel verzuim en voortijdig schoolverlaten.2
2. Ruim tien jaar vsv-beleid: we komen van ver
Het terugdringen van schooluitval vraagt om een meerjarig perspectief bij u als Tweede Kamer, bij gemeenten, scholen en instellingen en bij mij als minister van OCW. Het resultaat steunt op beleid uit recente jaren en de periode daarvoor. In 2000 meldde toenmalig minister Hermans aan de Tweede Kamer dat 221 van de 586 gemeenten niet in staat waren om een overzicht te geven van leerplichtige en niet-leerplichtige voortijdig schoolverlaters. Er werd daarom ingezet op het onderwijsnummer voor een sluitende regionale en landelijke registratie. Het resultaat daarvan treft u in de Cijferbijlage aan.
1
Levin, The Payoff to Investing in Educational Justice, Educational Researcher 2009; 38 Ecorys, Maatschappelijke Kosten Baten Analyse Voortijdig schoolverlaten, april 2009 Tweede Kamer, 2010-2011, 32 356, 18
Pagina 1 van 15
2
a
In 2003 stemde de Tweede Kamer in met de Nederlandse vertaling van de Europese doelstelling voor halvering van het aantal uitvallers. De rapportage van de Regionale Meld- en Coördinatiefunctie (RMC) uit 2002 met 70.500 voortijdig schoolverlaters werd als nulmeting genomen. Zo werd voor het eerst de doelstelling geformuleerd om in 2012 het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters terug te brengen tot 35.000. Het huidige resultaat van 39.600 komt van ver. In 2006 stuurden de toenmalige bewindslieden Van der Hoeven en Rutte de brief `Aanval op de uitval' naar de Tweede Kamer met voornemens die nu succesvol zijn uitgevoerd: versterkte zorgstructuur, soepele overstap vmbo-mbo, kwalificatieplicht. De aanpak was en is gericht op preventie: voorkomen is beter dan genezen. In 2007 gaf het vorige kabinet hoge prioriteit aan het terugdringen van het voortijdig schoolverlaten. Ik heb toen in alle 39 RMC-regio's meerjarige resultaatafspraken gemaakt met gemeenten en scholen. Deze convenanten
hebben in combinatie met een prestatiesubsidie en met transparante cijfers in veel regio's geleid tot concrete resultaten.3 In 2010 scherpte het kabinet Rutte-Verhagen de doelstelling aan tot maximaal 25.000 nieuwe voortijdig schoolverlaters in 2016.
Datum Onze referentie 276701
3. Het resultaat over het schooljaar 2009-2010
In het afgelopen schooljaar 2009-2010 is het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters gedaald naar 39.600 op landelijk niveau, op basis van de voorlopige cijfers.4 De daling is dit jaar kleiner dan vorige twee jaren en is voor de helft te danken aan een nauwkeuriger meetsystematiek.5 Om de doelstelling van 35.000 volgend jaar te halen is een versnelling nodig: een daling van 4.600. Van de nieuwe voortijdig schoolverlaters in 2009-2010 vertrekt 75% uit het mbo, 22% uit het voortgezet onderwijs en 3% uit het vavo. 19% is jonger dan 18 jaar, 51% is 18 of 19 jaar, 30% is 20 tot en met 22 jaar.
3
TIER en TU-Delft, Voortijdig schoolverlaten, beleidsevaluatie 2010, Deel 1 Verkenningen. Een jongere is een nieuwe voortijdig schoolverlater als hij of zij op 1 oktober van een
4
schooljaar stond ingeschreven aan een onderwijstelling en op die datum ouder dan 11 maar nog geen 22 jaar was en vervolgens op 1 oktober van het daarop volgende schooljaar niet meer bij een onderwijsinstelling staat ingeschreven en niet in het bezit is van een startkwalificatie, dat wil zeggen een havo, vwo of mbo-2,3 of 4 diploma. De invoering van het Basisregister Onderwijs Nummer (bron) is bijna afgerond in het voortgezet speciaal onderwijs (vso). De eerste onderzoeksgegevens uit bron-vso geven een nauwkeuriger inschatting van de doorstroom van leerlingen uit het regulier voortgezet onderwijs naar het vso voor het jaar 2009-2010. Er zijn geen correcties mogelijk voor eerdere jaren.
5
Pagina 2 van 15
Het resultaat op landelijk niveau is geboekt ondanks de demografische groei van het aantal jongeren, net als vorig jaar. Als het aantal jongeren in het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs niet zou zijn toegenomen sinds 2005-2006, dan zou het aantal voortijdig schoolverlaters in 2009-2010 lager zijn, namelijk 37.600, in plaats van 39.600 (een verschil van 2.000). Met name de demografische toename van de 18- en 19-jarigen (+18.000 in de periode 2006-2010) heeft een grote invloed. De groei van het aantal 18- en 19-jarigen zal landelijk naar verwachting over enkele jaren omslaan in een lichte daling. Ook op schoolniveau en regioniveau kan groei en krimp het beeld vertekenen.
Datum Onze referentie 276701
2002
04-05
05-06 peiljaar
06-07
07-08 1e jaar
08-09 2e jaar
09-10 3e convenant jaar
10-11 4e jaar
14-15
Aantal nieuwe vsv'ers Definitieve cijfers Nauwkeuriger meetmethode Daling 09-10 Aantal nieuwe vsv'ers
71.000
58.600
52.700
50.900
46.800
42.600* -800 -1.600 -600 39.600 35.000 25.000
* Dit betrof het voorlopige cijfer, 18 februari 2010 Tweede Kamer TK 26 695, nr 67.
3.1 Dynamiek in de resultaten Achter de beperkte reële daling in 2009-2010 gaat een dynamiek schuil op instellings- en regioniveau. In één jaar tijd blijken stappen vooruit mogelijk. Maar eerdere resultaten kunnen even snel verdampen. Hieronder ga ik op deze dynamiek in.6 Middelbaar beroepsonderwijs: een kopgroep maar ook verdampte resultaten Ongeveer één derde van de mbo-instellingen heeft een aansprekend resultaat van meer dan 25% reductie sinds het peiljaar 2005-2006. Deze kopgroep bestaat uit grote en kleine instellingen met hoge en lage uitval in het peiljaar.7 Daarachter in het peloton hebben zeven instellingen een reductie gerealiseerd van meer dan 10% in één jaar tijd. Het is dus mogelijk om in één jaar tijd een stevige stap te zetten. Maar alleen een even grote stap in het nu lopende convenantjaar kan tot een bevredigend eindresultaat leiden voor deze `late starters'.
6
De resultaten op instellings- en regioniveau zijn volgens de berekeningswijze van de
convenanten 2008-2011 tot stand gekomen. Reducties worden gemeten o.b.v. absolute aantallen sinds 2005-2006. Met uitzondering van onevenredige groei of krimp, wordt geen rekening gehouden met stijging of daling van het aantal leerlingen per schooljaar. 7 Drenthe College, ROC Koning Willem I, Friesland College, ROC Mondriaan, Arcus College, ROC van Twente, Gilde Opleidingen, ROC Midden Nederland, Nova College, ROC Friese Poort, ROC Zaanstreek-Waterland, Albeda College, AOC Friesland, AOC Oost, Edudelta Onderwijsgroep, Lentiz, Hout- en Meubileringscollege.
Pagina 3 van 15
Na achterblijvende resultaten in eerdere convenantjaren, realiseert een aantal instellingen achterin het peloton, ook in het derde convenantjaar geen substantiële reductie. Daarbovenop komt mijn grootste zorg: eenentwintig instellingen met een stijgend aantal voortijdig schoolverlaters in het afgelopen schooljaar. Vaak is de toename klein, maar vier instellingen hebben dit jaar goede resultaten uit eerdere jaren verloren laten gaan.8 Als deze eenentwintig instellingen het aantal voortijdig schoolverlaters uit 2008-2009 niet zouden hebben laten oplopen, dan lag het aantal voortijdig schoolverlaters in het mbo 800 lager. Zonder structurele aandacht verdampen resultaten snel. Een andere zorg is de stagnatie van de daling op de niveaus 3 en 4 in het mbo, na eerdere voldoende resultaten. Sinds de definitieve cijfers van vorig jaar is sprake van een marginale stijging. Dit contrasteert met de acceptabele daling dit jaar op de niveaus 1 en 2 in het mbo, zie ook paragraaf 3.2. Het voortg
ezet onderwijs: belangrijker dan de cijfers laten zien De inzet op doorlopende leerlijnen en op de overstap van vmbo naar mbo heeft vruchten afgeworpen. Het aantal jongeren dat na het halen van het vmbodiploma niet naar het vervolgonderwijs gaat, is gehalveerd sinds het peiljaar. Het gaat nog om 3.100 jongeren. Dit is 8% van het aantal voortijdig schoolverlaters. De sterk gedaalde en lage uitvalcijfers in het voortgezet onderwijs zouden de indruk kunnen wekken dat het voortgezet onderwijs in de toekomst geen rol van betekenis meer speelt bij het verder terugdringen van het voortijdig schoolverlaten. Maar cijfers vertellen niet het hele verhaal. Uit diverse onderzoeken komt naar voren dat de privé- en leerproblemen waardoor een deel van de mbo'ers uitvalt, vaak al zichtbaar zijn in het voortgezet onderwijs.9 Ik ga ervan uit dat het voortgezet onderwijs zelf adequaat reageert op problemen bij hun leerlingen en hen goed begeleiden bij de keuze voor de vervolgopleiding. De daling van
de uitval in het voortgezet onderwijs in 2009-2010 wordt, zoals eerder genoemd, veroorzaakt door een nauwkeuriger meetsystematiek. Ook voor de komende jaren werk ik aan verdere aanscherping van de meetsystematiek, vooral voor het voortgezet onderwijs, zie paragraaf 5.4 en de bijlage 1. De regio's: stappen vooruit en achteruit De regio's met de vier grote steden weten het resultaat van vorig jaar redelijk te bestendigen of verder uit te bouwen. Sinds het peiljaar is de reductie bij alle vier 20% of meer. Den Haag en de regio Haaglanden boeken dit jaar het beste resultaat van de vier. De grootste reductie (30% of meer) wordt gehaald in de regio's Oost-Groningen, Zuidwest-Friesland, Walcheren en Friesland-Noord. In deze gebieden blijken lage uitvalpercentages mogelijk. Vorig jaar maakte ik mij zorgen om regio Noord-Kennemerland. Maar er is sindsdien veel gebeurd. De uitval is in één jaar tijd teruggebracht met 18%. Het
8 ROC van Amsterdam (van 23,1% reductie 2008-2009 naar 15,8% 2009-2010), ROC Amarantis (van 23,8% reductie 2008-2009 naar 9,5% 2009-2010), Clusius college (van 31,4% reductie 2008-2009 naar 12,4% 2009-2010) en CIBAP (van 20,4% reductie 20082009 naar 1,9% 2009-2010). 9 `Ze moeten ergens wel de wil hebben, wat voorafgaat aan uitval in het MBO', O&S, 2011, `Gestruikeld voor de start', SCP, 2008
Datum Onze referentie 276701
Pagina 4 van 15
niveau van uitval ligt nu in de middenmoot. Dit resultaat is met inspanning van velen bereikt. Mijn zorgen om Flevoland blijven groot. Flevoland kent weliswaar meer risicojongeren dan gemiddeld, maar dit is geen reden voor een reductie van minder dan 8% sinds 2005-2006 en het hoge niveau van uitval. Bestuurlijk overleg wordt voorbereid met de betrokken wethouders van Almere en Lelystad en het College van Bestuur van het ROC Flevoland. In tien regio's loopt in het afgelopen schooljaar het aantal voortijdig schoolverlaters weer op, na eerder behaalde resultaten. Soms is de toename (zeer) gering, maar in vijf regio's is de toename in één jaar tijd groter geweest dan 5%.10 Ook voor gemeenten en regio's geldt dat zonder structurele aandacht behaalde resultaten snel kunnen verdampen. 3.2 De conjunctuur maakt het niet gemakkelijk De conjunctuur heeft altijd twee gezichten bij schooluitval. De schooluitval door groenpluk nam af door de verslechterde arbeidsmarkt. Maar hierdoor ontstond o
ok druk op het aanbod van passende leerbanen voor bbl-deelnemers in sommige opleidingen. De recente afname van het aantal bbl-deelnemers op niveau 1 en 2 na jaren van groei lijkt dit te bevestigen. Ondanks de groei van het aantal leerbedrijven door het Stageoffensief van de Kenniscentra naar 220.000 (stijging van 10%), valt niet uit te sluiten dat sommige bbl-studenten de opleiding beëindigen omdat de gewenste leerbaan niet beschikbaar is en overstappen naar de bol. De lichte toename van het aantal bol-deelnemers op niveau 1 en 2 zou erop kunnen duiden dat van die mogelijkheid gebruik is gemaakt. Per saldo is desondanks het aantal voortijdig schoolverlaters op niveau 1 en 2 gedaald met 1.100 ten opzichte van een jaar geleden. Op niveau 3 en 4 is de bbl minder groot en is de verschuiving van bbl naar bol nauwelijks zichtbaar. Zoals ik u berichtte in de voortgangsrapportage Actieplan Jeugdwerkloosheid, volgt uit de Colo Barometer van december 2010 dat nu in een groeiend aantal s
ectoren weer volop vacatures zijn voor mbo-studenten. Ik maak binnenkort afspraken met werkgevers om groenpluk in de toekomst te voorkomen. 3.3 Nederland blijft goed scoren in Europa Nederland heeft het aandeel voortijdig schoolverlaters teruggedrongen van 15,4% in 2000 tot 10,9% in 2009.11 Dit is gemeten naar de Europese definitie. Deze indicator beweegt tamelijk traag omdat het de totale groep van uitgevallen jongeren betreft: (oude en nieuwe) voortijdig schoolverlaters tussen de 18 en 25 jaar. Het gemiddelde in de EU daalde van 17,6% naar 14,4%. Het Nederlandse resultaat ligt dus op een lager niveau en het aantal voortijdig schoolverlaters is sneller gedaald en kan zich meten met buurlanden. Verschillende landen hebben het afgelopen jaar belangstelling geuit voor onze integrale aanpak en nauwkeurige meetsystematiek.12 De Europese Commissie heeft de termijn voor het streefniveau van 10% voor de EU-gemiddeld onlangs opgeschoven van 2010 naar 2020. Daarom zet ik de termijn voor he
t oorspronkelijke Nederlandse
Datum Onze referentie 276701
Oosterschelde regio (reductie was 27,3%, is 20,4%), IJssel-Vecht (reductie was 22,5%, is 17,1%), Gooi en Vechtstreek (reductie was 22,0%, is 14,2%), Gewest Limburg-Noord (reductie was 21,1%, is 14,4%), Zuidoost-Brabant (reductie was 16,6%, is 9,9%) 11 Staff working paper, reducing early school leaving , EU
12
10
In enkele goed scorende landen is de meetsystematiek minder scherp.
Pagina 5 van 15
streefniveau van 8% eveneens op 2020. De Europese indicator is voor mij één keer per jaar een spiegel voor het Nederlands beleid. 3.4 Uitval onder allochtone jongeren Vorig jaar meldde ik een `lichtpuntje' in de uitvalcijfers van verschillende groepen allochtonen. Die ontwikkeling zet niet door. De oververtegenwoordiging van nietwesterse allochtonen bij schooluitval is weer toegenomen sinds het peiljaar, behalve voor de jongeren met een Surinaamse achtergrond. De jongeren met verschillende niet-westerse allochtone achtergrond werden in het afgelopen jaar blijkbaar niet in gelijke mate bereikt met het ingezette beleid als de autochtone jongeren. De uitval onder Arubaanse en Antilliaanse jongeren heeft het meest hardnekkige karakter. Hun uitvalniveau is bijna drie keer zo hoog in vergelijking met autochtone jongeren en de uitval is sinds het peiljaar het minst afgenomen. Met behulp van regionale analyses zal ik aandacht vragen voor `best practices'. 3.5 Terugstroom na uitval Het CB
S heeft de groep nieuwe voortijdig schoolverlaters uit 2004-2005 onderzocht.13 Een deel van die groep bleek in latere jaren terug te keren naar het onderwijs en de startkwalificatie alsnog te halen. Jongeren met een allochtone achtergrond keerden iets vaker terug naar het onderwijs dan autochtonen. Een nieuwe voortijdig schoolverlater is dus niet per definitie een maatschappelijke drop-out. Maar de terugkeerpercentages zijn niet zo hoog dat een stevige, preventieve aanpak van schooluitval achterwege kan blijven. Om de terugkeer goed te kunnen monitoren, wordt een aanvullende indicator ontwikkeld die weergeeft welk deel van de 22-jarigen een startkwalificatie heeft verworven, al dan niet met onderbrekingen in de schoolcarrière, ook op regionaal niveau.
Datum Onze referentie 276701
4. Korte termijn: naar 35.000 in 2012
De doelstelling van maximaal 35.000 nieuwe voortijdig schoolverlaters in 2012 acht ik haalbaar. Maar alleen met ieders inzet en optimale afstemming op regionaal niveau is de benodigde versnelling in de daling te realiseren. Hieronder leg ik uit hoe ik dit aanpak. 4.1 Regionale analyses voor behoud en herstel van resultaat Bij de meeste scholen in het voortgezet onderwijs en bij een deel van de mboinstellingen zijn de resultaten goed. Hen vraag ik om zich structureel in te zetten voor behoud en uitbouw van het resultaat. Om de betreffende regio's in staat te stellen het verlies snel om te zetten in winst, laat ik regionale analyses opstellen op basis van gegevens van DUO. Aan de hand hiervan kunnen de betrokken wethouders, de colleges van bestuur van mbo-instellingen en besturen van voscholen gezamenlijk de vinger op de zere plek leggen. Vervolgens moeten de convenantpartners in de regio snel en gericht actie ondernemen. Ik blijf in gesprek met hen. 4.2 Geen begrenzing aan verblijf
sduur in vmbo Om jongeren in het vmbo alle kans te geven het diploma te halen en goed voorbereid in het mbo te starten, wil ik de maximale verblijfsduur van vijf jaar in
13
CBS, Jaarboek Onderwijs in Cijfers 2010
Pagina 6 van 15
het vmbo afschaffen. Dit helpt vmbo èn mbo uitval te voorkomen. Het wetsvoorstel is in voorbereiding. De beoogde inwerkingtreding is augustus 2011. 4.3 Ondersteuning voor achterblijvende mbo-instellingen Twaalf roc's, vier aoc's en één vakschool heb ik gefeliciteerd met hun goede resultaten van afgelopen jaar. Ik heb hen gevraagd hun aanpak te delen met andere mbo-instellingen waar resultaten achterblijven. In diezelfde geest zijn in het afgelopen jaar met twintig roc's kennisdelingsbijeenkomsten georganiseerd over de aanpak van schooluitval. Samen hebben we geconstateerd dat het cruciaal is dat iedereen werkt met goede sturingsinformatie zoals maandrapportages van DUO, dat knelpunten snel worden gesignaleerd en dat vervolgens op het juiste niveau wordt ingegrepen. Het allerbelangrijkst is natuurlijk dat de kwaliteit van onderwijs goed is. Deze kennisdelingsbijeenkomsten zullen dit schooljaar effect hebben op het resultaat. 4.4 Digitaal Verzuimloket en verbeterd verzuimbeleid Spi
jbelen is dé voorbode van uitval. In de evaluatie van het Digitaal Verzuimloket die ik u op 1 februari 2011 heb gestuurd14, geef ik aan dat sinds september 2010 nog altijd bijna de helft van de mbo-instellingen onvoldoende meldt via het Digitaal Verzuimloket. En zonder deze melding weet een gemeente (RMC en leerplicht) niet welke jongere moet worden aangesproken. Ik laat op korte termijn een onderzoek uitvoeren naar de `best practices' van verzuimbeleid op mboinstellingen. Onvoldoende melden kan leiden tot sancties van de Inspectie.15 Elke instelling heeft de wettelijke taak om spijbelgedrag van leerlingen te melden. Het Kamerlid Beertema (PVV) heeft gevraagd of een 80%-aanwezigheidsregeling kan worden ingevoerd met uitsluiting van examens als sanctie. Roc's bepalen hoe zij nu deelnemers aanspreken op aanwezigheid. De regels worden vastgelegd in het reglement en de onderwijsovereenkomst. Een 80%-aanwezigheidsnorm brengt het risico met zich mee dat een aanwezigheid van 80% als norm
aal wordt gezien. Onbedoeld is een dergelijke norm dan juist een opening voor verzuim. Een examen stelt tot slot het niveau vast en is geen disciplinerende maatregel.
Datum Onze referentie 276701
5. Lange termijn: naar 25.000 in 2016
De doelstelling om maximaal 25.000 voortijdig schoolverlaters in 2016 te realiseren, is ambitieus. Dichterbij de 25.000 zijn de uitvallers vaker jongeren met een opeenstapeling van problemen: de `harde kern'. Deze uitval is niet eenvoudig te voorkomen. Ik zet alles op alles om deze doelstelling te realiseren. Om de doelstelling te halen, reken ik in de eerste plaats op de vruchten van het beleid tot nu toe. Daarom houd ik vast aan ingezet beleid, zie bijlage 3. Ten tweede zet ik inhoudelijk in op structurele verbeteringen van het onderwijs, gezamenlijke ondersteuning vanuit zorg, veiligheid en arbeidsmarkt en op scherp toezicht en strakke handhaving. Deze drie pijlers in combinatie met een sterke coördinerende rol van de contactgemeente zorgen voor regionaal succes. Deze aanpak vraagt om meerjarig beleid en de bijbehorende zekerheid van structurele
14 15
Tweede Kamer, 2010-2011, 26695 nr. 73 Wetsvoorstel Verzuim en Voortijdig schoolverlaten, 2010-2011, 32 356 nr.2
Pagina 7 van 15
middelen. Voor de vormgeving van het beleid kies ik opnieuw voor meerjarige, prestatiegerichte convenanten en transparantie in cijfers. Meerdere voornemens van dit kabinet op de beleidsterreinen onderwijs, werk en sociale zekerheid hebben effect op het aantal voortijdig schoolverlaters. Zo hebben de hogere referentieniveaus voor taal en rekenen wellicht eerst een nadelig effect. Op langere termijn is een verhoging van de basiskennis goed voor het terugdringen van schooluitval. Ouders zijn belangrijk voor jongeren en dus ook voor scholen. Maar de ouders van veel uitvallers zitten zelf serieus in de problemen.16 Andere ouders vochten tevergeefs tegen de eigengereidheid van de jongvolwassene. Het betrekken van alle ouders bij de schoolcarrière van hun kind is belangrijk maar ik verwacht een bescheiden effect op het terugdringen van schooluitval naar mate we dichter bij `de harde kern' komen. Ik reken wel op een gunstig effect van de inzet op uitbreiding van het aantal `coaches'. Van
uit zijn of haar maatschappelijke betrokkenheid heeft een vrijwilliger ondersteund door werkgever of via een ander initiatief wekelijks contact met één jongere gedurende een jaar of iets langer. Coaching helpt jongeren schoolproblemen te overwinnen. Als een jongere toch uitvalt zonder startkwalificatie, blijft een perspectief nodig met een latere terugkeer naar het onderwijs of met begeleiding naar de arbeidsmarkt als een startkwalificatie cognitief te hoog gegrepen blijkt te zijn. 5.1 Beter onderwijs Het onderwijs kan beter. Op de niveaus 3 en 4 in het mbo is recent de daling van het aantal voortijdig schoolverlaters gestagneerd. Het gaat om bijna 12.000 jongeren. Juist op de niveaus 3 en 4 kan met goed en goedgeorganiseerd onderwijs resultaat worden behaald. Deze deelnemers worden minder gehinderd door `privé-redenen' en geven vaker schooloorzaken aan voor hun vertrek: verkeerde opleidingskeuze, organisatie en kwaliteit van het onderwijs.17 Jongeren moeten kunnen rekenen op
goede lessen en lesroosters, gevarieerde lesmethoden en goede voorbereiding op de arbeidsmarkt. Zo ver is het nog niet op alle mbo-instellingen. Dit kabinet reserveert daarom 150 miljoen voor kwaliteitsverbetering in het mbo vanaf 2013. Door intensivering van de onderwijstijd in het eerste leerjaar, intensieve begeleiding, loopbaanoriëntatie en coaching moet de schooluitval in het mbo verder worden teruggedrongen. U heeft onlangs het actieplan mbo `Focus op vakmanschap 2011-2015' ontvangen met een uitwerking van de besturing en bedrijfsvoering in het mbo. Daarin wordt ook het structurele karakter van de VM2-experimenten uitgewerkt, want intensieve samenwerking tussen het vo en mbo leidt ook tot minder schooluitval. Tevens is structureel 30 miljoen beschikbaar om plusvoorzieningen en wijkscholen voort te zetten vanaf 2012. Plusvoorzieningen zijn gericht op intensieve begeleiding van jongeren met een opeenstapeling van problemen, maar die cognitief wel in staat zijn een startkwali
ficatie te behalen.18 Een integrale
16
17
Datum Onze referentie 276701
`Ze moeten ergens wel de wil hebben, wat voorafgaat aan uitval in het MBO', O&S, 2011
ROA, `Voortijdige schoolverlaters: aanleiding en gevolgen', september 2010. 18 De WRR heeft in het adviesrapport `Vertrouwen in de school, over de uitval van overbelaste jongeren' de vorming van plusvoorzieningen voorgesteld.
Pagina 8 van 15
aanpak voor het voortzetten van de plusvoorziening vanaf het schooljaar 20122013, mede op basis van een evaluatie door ResearchNed, wordt uitgewerkt. De subsidie voor de plusvoorzieningen wordt samengevoegd met de prestatiebeloning voor scholen en de subsidie voor onderwijsprogramma's. Naast alle aandacht voor het middelbaar beroepsonderwijs, blijft ook het voortgezet onderwijs een cruciale rol vervullen in de aanpak. Het geven van goed onderwijs met zo nodig persoonlijke begeleiding, het tijdig signaleren van privéen leerproblemen en warme overdracht naar een geschikte, haalbare vervolgopleiding is de verantwoordelijkheid van het voortgezet onderwijs. 5.2 Gezamenlijke ondersteuning vanuit zorg, veiligheid en arbeidsmarkt Als de jongere met zijn problemen centraal staat, is een bijdrage nodig van scholen en instellingen, het regionale bedrijfsleven, leerplicht/RMC, reclassering, jeugdzorg, schuldhulpverlening en jongerenloketten voor werk en inkomen. Het kabinet wil daarom een go
ede intersectorale afstemming. In de ene regio is dit nu beter georganiseerd dan in de andere. In regio's waar men goed samenwerkt, zijn de effecten al zichtbaar. RMC-regio's Twente en Noordoost-Brabant zijn goede voorbeelden. Maar in andere regio's kan de contactgemeente de coördinerende rol sterker invullen. In die regio's zijn geen afspraken over inzet en verantwoordelijkheden van alle partijen, waaronder het regionale bedrijfsleven. Instanties werken langs elkaar heen, er wordt niet samen gemonitord en gestuurd en jongeren vallen tussen wal en schip. Soms kiezen mbo-instellingen liever voor groei ten koste van elkaar dan voor goed georganiseerd onderwijs.19 In achterblijvende regio's zal ik de wethouders onderwijs van de contactgemeenten aanspreken op hun verantwoordelijkheid. In het eerder genoemde actieplan mbo ga ik in op de besturing van de mbo-sector. Vanuit het Rijk worden initiatieven ontplooid om de samenwerking voor deze groep jongeren in de regio te verbeteren. Vanaf
2010 ontvangen 35 grote gemeenten jaarlijks 21,7 miljoen uit de Decentralisatie-Uitkering Jeugd. Hiermee wordt sluitende zorg en hulp voor overbelaste jongeren gerealiseerd. De zorg voor de jeugd zal de komende jaren flink veranderen. De voorgenomen stelselherziening Jeugd moet de benodigde hulp en ondersteuning eerder en dichter bij de jongeren en hun ouders brengen, met name in en om de school. Zowel voor de jeugdzorg als voor het arbeidsmarktbeleid komen uitvoeringstaken bij de gemeenten te liggen. Gemeenten krijgen dus meer handvatten om de jongere centraal te stellen. Voor het verbeteren van de veiligheid op school is een wetsvoorstel in voorbereiding om scholen vanaf schooljaar 2012-2013 te verplichten incidenten te registreren. Beter inzicht in de eigen veiligheidssituatie kan leiden tot een verdere verbetering van de veiligheid op school. Ten slotte heeft dit kabinet met `Werken naar Vermogen' hetzelfde doel voor ogen als met `Aanval op Schooluitval'. Jongeren moeten voo
rbereid worden om zelfstandig aan de slag te kunnen op de arbeidsmarkt. Samenwerking in de regio
Datum Onze referentie 276701
19
Naar meer focus op het mbo! Advies Commissie Onderwijs en Besturing BVE, 2010
Pagina 9 van 15
tussen scholen, gemeenten, werkpleinen en het bedrijfsleven is belangrijk om geen jongeren tussen de wal en het schip te laten vallen. Een noodzakelijke grote stap om de regionale samenwerking goed van de grond te krijgen is een geharmoniseerde regio-indeling op de terreinen onderwijs, arbeidsmarkt, zorg en veiligheid. Hiervan profiteert ook de doelgroep `jeugd'. De bestaande verschillen in regio-indelingen met verschillende aanspreekpunten en overleggen werken inefficiëntie in de hand en hinderen het terugdringen van het voortijdig schoolverlaten. Ik streef ernaar dit met mijn collega-ministers van VWS, BZK en SZW op te lossen. 5.3 Scherp toezicht en strakke handhaving door inspectie en gemeenten Het verder uitbouwen van het toezicht op en de handhaving van het uitvoeren van goed vsv-beleid door scholen en instellingen, heeft een lange doorlooptijd. De inzet van vandaag zal over enkele jaren bijdragen aan een goed resultaat. Met het onlangs door uw Kamer aangenomen wetsvoorstel
Verzuim en Voortijdig schoolverlaten krijgt de inspectie bij haar toezicht op het melden van verzuim en uitval op scholen ook de mogelijkheid bestuurlijke boetes op te leggen. De handhaving van de leerplicht en de begeleiding van spijbelaars en potentiële uitvallers vereist voor de mbo-sector vermelding van een locatiecode in bron. Dan wordt het voor gemeenten en de inspectie duidelijk waar en in welk gebouw een mbo-deelnemer zijn opleiding volgt en is eenvoudiger contact te leggen met de opleiding, bijvoorbeeld in geval van verzuim. Ik bereid een wetsvoorstel daartoe voor. De beoogde inwerkingtreding is 1 augustus 2012. Tot slot breidt de inspectie haar Toezichtkader uit met een nieuwe prestatieindicator voor voortijdig schoolverlaten, voor de mbo-sector in 2012 en voor de vo-sector op iets langere termijn. Met deze nieuwe indicator wordt het toezicht op de prestaties van scholen en instellingen met betrekking tot voortijdig schoolverlaten versterkt en geborgd in aanvulling op de
huidige risicoanalyses. 5.4 Doorgaan met prestatiegerichte convenanten en transparante cijfers Voor de vormgeving van het beleid kies ik opnieuw voor meerjarige, prestatiegerichte convenanten en transparantie in cijfers. Voor het voortzetten van de prestatiegerichte convenanten is 80 miljoen structureel beschikbaar. Het lopende schooljaar, 2010-2011, is het vierde en laatste jaar van de huidige vsv-convenanten. Ik wil de positieve dynamiek bij de convenantpartners vasthouden. Het lopende convenant biedt ruimte om nog één jaar langer door te gaan. Die ruimte ga ik benutten in het schooljaar 2011-2012. De bijbehorende uitvoeringsregeling20 wordt met één jaar verlengd. Deze verlenging geeft mij de gelegenheid om zorgvuldig een vernieuwd convenant op te stellen voor de jaren 2012 tot en met 2015. Ik bericht u in de loop van 2012 over de inhoud en uitwerking van een vernieuwd convenant en in 2016 over het resultaat. Deze convenanten zullen in ieder geval op drie punten worden vernieu
wd. Ten eerste zullen de doelstelling en de resultaten geformuleerd worden op basis van
20
Datum Onze referentie 276701
Uitvoeringsregeling bestrijding voortijdig schoolverlaten en regionale meld- en coördinatiefunctie
Pagina 10 van 15
een procentuele norm. Dit doet meer recht aan instellingen en regio's die een laag vsv-percentage hebben en aan groeiende scholen, instellingen en regio's. Ten tweede zal ik conform het advies van de commissie Oudeman21 ook hier het mbo1 apart in beeld brengen en beoordelen. Een deel van de deelnemers aan het mbo-1 is cognitief niet in staat een startkwalificatie te halen. Daar wil ik rekening mee houden. Ten derde zal vanaf schooljaar 2012-2013 de meetsystematiek nauwkeuriger zijn, vooral voor het voortgezet onderwijs. Vorig jaar heb ik u geïnformeerd over een overschatting van 5 tot 10% van het aantal voortijdig schoolverlaters, vooral in het voortgezet onderwijs. Om deze overschatting met behulp van het bron te corrigeren, bereid ik onder andere twee wetsvoorstellen voor. Het eerste wetsvoorstel betreft de aansluiting op het bron van het erkende niet-bekostigde onderwijs. Dit wetsvoorstel ligt voor advies bij de Raad van State. Het tweede wetsvoorstel betreft de landelijke reg
istratie van vrijstellingen, die op grond van de Leerplichtwet 1969 door de gemeente, worden afgegeven. Dit wetsvoorstel wordt nu vorm gegeven. U ontvangt voor de zomer meer informatie. Ik werk ook de koppeling van bron-gegevens met SUWIgegevens om jongeren met een mbo1-diploma en een baan in beeld te brengen. Deze jongeren worden nu ten onrechte geteld als voortijdig schoolverlater. Bij het formuleren van de doelstelling van 25.000 is de aangescherpte meetsystematiek als uitgangspunt genomen. Bovenstaande wetsvoorstellen zijn dus een randvoorwaarde voor het kunnen realiseren van de doelstelling van 25.000. Voor een verdere technische uitwerking van de verbeterde meetsystematiek en de doelstelling van 25.000 verwijs ik naar bijlage 1 en 2.
Datum Onze referentie 276701
6. Tot slot
Het terugdringen van het voortijdig schoolverlaten vraagt om een meerjarig perspectief, structurele inzet en middelen, een integrale aanpak gericht op preventie en een strakke organisatie op regionaal niveau. Succes van jaar op jaar is niet vanzelfsprekend. De uitdaging wordt des te groter naarmate we dichter bij de `harde kern' van de schooluitval komen. Maar een hoge ambitie is nodig voor de toekomst van onze jongeren. Indien u een technische briefing op prijs stelt, ben ik graag bereid hier medewerking aan te verlenen. de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
Marja van Bijsterveldt-Vliegenthart
21
Naar meer focus op het mbo! Advies Commissie Onderwijs en Besturing BVE, 2010
Pagina 11 van 15
Bijlage 1 Aanscherping meetsystematiek en bijbehorende wetsvoorstellen
1.1 Waar knelt de huidige meetsystematiek? Vorig jaar informeerde ik u over knelpunten in de meetsystematiek. Het aantal voortijdig schoolverlaters wordt hierdoor 5% tot 10% te hoog ingeschat. Deze overschatting bestaat sinds de invoering van bron en heb ik in 2010 met enkele onderzoeken kwantitatief in beeld gebracht22. Nadat in 2007 de informatie over voortijdig schoolverlaters gebaseerd werd op het basisregister onderwijsnummer (bron), is een stabiele, volledige, uniforme, efficiënte en door accountants gecontroleerde meetsystematiek ontstaan. Jongeren die zonder startkwalificatie "verdwijnen" uit bron (en die evenmin zijn geëmigreerd of overleden), worden geteld als voortijdig schoolverlater. Geen enkele voortijdig schoolverlater uit het bekostigd voortgezet, middelbaar beroepsonderwijs en het voortgezet algemeen volwassenen onderwijs blijft ongeregistreerd. Maar niet elke jongere die "verdwijnt" uit bron is daadwerkelijk een voortijdig schoolverlater. De jongere kan bijvoorbe
eld zijn overgestapt naar een erkende, particuliere onderwijsinstelling. Daar knelt de meetsystematiek. Het is gebleken dat individuele vo-scholen onevenredig vaak en veel last hebben van de overschatting. Het voortgezet onderwijs speelt juist een grote rol bij het voorkomen van schooluitval, zie eerder. 1.2 Hoe en wanneer scherp ik de meetsystematiek aan? Vorig jaar heb ik tien categorieën benoemd als "witte vlek", tien redenen van het overschatten van het aantal voortijdig schoolverlaters. Voor de meeste categorieën werk ik aan een structurele oplossing. Voor een enkele categorie valt de afweging tussen verbeterde beleidsinformatie tegen privacy of administratieve lastendruk negatief uit. Ik streef ernaar om de verschillende aanscherpingen in de meetsystematiek in één keer toe te passen, samen met de start van de vernieuwde convenanten, in het schooljaar 2012-2013. In het voorjaar van 2014 presenteer ik de eerste resultaten. De benodigde wettelijke trajecten voor de nieuwe regis
traties op persoonsniveau en het opbouwen van voldoende betrouwbaar cijfermateriaal voor het verlenen van prestatiesubsidies, vergen meerdere jaren. Niet-bekostigd onderwijs in bron Het verstgevorderd is mijn voorstel om de niet-bekostigde exameninstellingen voor voortgezet onderwijs (bijvoorbeeld Luzac) en de niet-bekostigde, erkende middelbare beroepsopleidingen (bijvoorbeeld Schoevers) aan te sluiten op bron en het Digitaal Verzuimloket. Op deze manier zullen twee "witte vlekken" verdwijnen. Niet alleen de verbeterde vsv-meetsystematiek, maar ook een scherper inspectietoezicht, een scherper leerplichttoezicht, een betere verlening van WTOS/WSF-toelagen en een verlichting van de administratieve lasten van een deel van deze instellingen zijn redenen voor dit voornemen. Het wetsvoorstel ligt nu voor advies bij de Raad van State en gelet op juridische zorgvuldigheid is de beoogde inwerkingtreding 1 januari 2012. DUO heeft opdracht gekregen om de benodigde werkzaamheden in overleg m
et de betrokken instellingen op te starten.
Datum Onze referentie 276701
"Jongeren in het niet-bekostigde MBO", september 2010, ResearchNed "Vrijstellingen van inschrijving, Leerplichtwet en bron", juli 2010, Ecorys
22
Pagina 12 van 15
Voor de zomer van 2011 verwacht ik u te kunnen informeren over de inrichting van een pilot voorafgaand aan de wettelijke ingangsdatum. Registratie vrijstellingen Leerplichtwet De leerplichtambtenaar kent op verzoek van de ouders/verzorgers een vrijstelling van inschrijving op een school toe aan jongeren onder de 18 jaar op basis van een aantal wettelijke redenen, zoals onderwijs in het buitenland en psychische of lichamelijke beperkingen die het volgen van onderwijs onmogelijk maken. Kwetsbare jongeren en/of kwetsbare situaties kunnen schuilgaan achter de verleende vrijstellingen. Tot nu toe is de landelijke informatie beperkt: aantallen per gemeente middels een wettelijke enquête. Ik heb het voornemen om een landelijke registratie van de verleende vrijstellingen in te richten op individueel niveau (ook voor het primair onderwijs). Het gaat bij de verleende vrijstellingen niet om zeer grote aantallen. De registratie is dus niet omvangrijk maar vraagt wel om gepaste privacywaarbor
gen. Op deze manier zullen twee "witte vlekken" verdwijnen en zal er meer inzicht ontstaan in een derde "witte vlek". Maar het biedt ook de mogelijkheid om het gemeentelijke vrijstellingsbeleid te professionaliseren en om het landelijk beleid ten aanzien van het verlenen van vrijstellingen met meer diepgang te monitoren en zo nodig te herzien. Dit wetsvoorstel wordt op dit moment verder vormgegeven en de beoogde inwerkingtreding is 1 augustus 2012. DUO krijgt binnenkort opdracht om de voorbereidingen te treffen. Aanscherpingen op basis van bron Met behulp van het bestaande bron en van het recent invoering van bron in het primair onderwijs zijn ook enkele aanscherpingen mogelijk. Hiervoor is geen wetswijziging nodig. Ten eerste zal ik met ingang van het schooljaar 2012-2013 de jongeren die aangemerkt zijn als "nieuwkomers 1e jaars" uitzonderen van de vsv-systematiek. Deze jongeren komen uit het buitenland, spreken de Nederlandse taal niet en worden grotendeels opgevangen in Interna
tionale Schakelklassen op bepaalde vo-scholen. De hoge uitstroom uit deze klassen is niet toe te rekenen aan de school maar volgt uit de bijzondere populatie. De aantallen zijn niet groot maar wel geconcentreerd op enkele vo-scholen. De werkelijke prestatie van de school komt scherper in beeld zonder de groep "nieuwkomers 1e jaars". Ten tweede worden door de invoering van bron in het primair onderwijs ook de jongeren die overgaan naar het onderwijs in Justitiële Jeugdinrichtingen en naar het (voortgezet) speciaal onderwijs, correct in beeld gebracht. Met ingang van het schooljaar 2012-2013 het eerste jaar van de vernieuwde convenanten zullen deze aanscherpingen in de meetsystematiek op schoolniveau worden verwerkt. Aanscherping op basis van datakoppelingen Het is tot slot mijn intentie om via structurele datakoppelingen enkele categorieën overschattingen te verhelpen. Een koppeling met SUWI-bestanden levert een beeld op van het aantal jongeren met een mbo1-diploma en een baan.
Zij tellen conform de wet niet mee als voortijdig schoolverlater. Ook gaat het om koppelingen met bestanden van onderwijsdeelnemers bij politie en defensie. Deze structurele datakoppelingen wil ik ook met ingang van het schooljaar 2012-2013 effectueren.
Datum Onze referentie 276701
Pagina 13 van 15
Bijlage 2
Technische uitwerking doelstelling 25.000
Datum Onze referentie 276701
In het Regeerakkoord is de nieuwe doelstelling weergegeven van maximaal 25.000 over het schooljaar 2014-2015, te rapporteren in het voorjaar van 2016. In deze bijlage worden enkele technische uitgangspunten besproken. 2.1 Het wegwerken van de overschatting is een voorwaarde Conform de huidige meetsystematiek, waarin bron leidend is, wordt het aantal voortijdig schoolverlaters met 5% tot 10% overschat, zie bijlage 1. Mogelijk betreft het dus een overschatting van 4.000 voortijdig schoolverlaters. Dit volgt uit divers onderzoek. Langs verschillende wegen ben ik bezig die overschatting terug te dringen, ook met enkele wettelijke trajecten voor nieuwe registraties op individueel niveau. In 2012-2013 ontstaat het feitelijk beeld van de omvang van de overschatting. Met ingang van het schooljaar 2012-2013 verwacht ik dus een neerwaartse trendbreuk in de cijferreeks van mogelijk 4.000 jongeren te presenteren op grond van de aangescherpte meetsystematiek. Deze neerwaartse trendbreuk is nat
uurlijk geen reële daling in het aantal voortijdig schoolverlaters. De doelstelling van maximaal 25.000 voortijdig schoolverlaters in 2014-2015 is geformuleerd onder de voorwaarde dat de diverse trajecten om de overschatting terug te dringen succesvol kunnen worden uitgevoerd. 2.2 Startpopulatie: regulier voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs De lopende convenanten en de doelstelling van 35.000 betreffen het reguliere bekostigde voortgezet onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs en het voortgezet algemeen volwassenenonderwijs. Die lijn houd ik vast. De doelstelling van maximaal 25.000 nieuwe voortijdig schoolverlaters heeft opnieuw betrekking op de uitval uit deze sectoren. In de rapportages en in de beoordeling zal apart aandacht worden geschonken aan de resultaten op mbo1-niveau. Een startkwalificatie is het streven voor iedereen, maar voor sommige deelnemers aan het mbo1 is een mbo1-diploma cognitief het hoogst haalbare. Het apart uitlichten van de resultaten op niveau 1 doe
t meer recht aan de inspanning die mboinstellingen leveren voor deze complexe groep. Een perspectief blijft ook voor hen nodig met bijvoorbeeld begeleiding naar de arbeidsmarkt. Na 2015 acht ik het verstandig om de minder omvangrijke, maar wel relevante andere groepen voortijdige schooluitvallers op te nemen in de borging van het beleid ten aanzien van het voortijdig schoolverlaten. Het betreft voortijdig schoolverlaters uit het primair onderwijs (12-14 jarigen), uit het voortgezet speciaal onderwijs met het uitstroomprofiel "vervolgonderwijs", uit het particulier onderwijs en de "nieuwkomers 1e jaars" in het voortgezet onderwijs. Het cijfermateriaal voor deze groepen is in ontwikkeling. Daarom heeft de doelstelling van maximaal 25.000 geen betrekking op bovengenoemde vier groepen. Zodra het cijfermateriaal het toelaat, zal ik over deze groepen rapporteren in mijn jaarlijkse brief aan de Tweede Kamer ter informatie en ter voorbereiding op de borging na 2015.
Pagina 14 van 15
Bijlage 3
Maatregelen Convenanten
Huidige maatregelen en acties
Datum
Onderwijsprogramma's
Plusvoorzieningen
Digitaal verzuimloket
Experimenten VM2
Loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB) Zorg op school
Kwalificatieplicht
Communicatie
Curatieve maatregelen
Acties Onze referentie OCW heeft in 39 RMC-regio's 2007-2008 vierjarige afspraken 276701 gemaakt met contactgemeenten, scholen in vo en mbo om uitval jaarlijks cumulatief met 10% te verminderen oplopend naar 40% in 2010-2011. Scholen ontvangen 2.500 prestatiesubsidie per verminderde vsv'er. Scholen die in een RMC-regio deelnemen aan het convenant hebben gezamenlijk een onderwijsprogramma opgesteld gericht op vermindering van het aantal voortijdig schoolverlaters. Hiervoor zijn subsidies voor onderwijsprogramma's beschikbaar. Circa 16.000 jongeren kampen met een opeenstapeling van persoonlijke problemen van verschillende aard. In 2009 is de tijdelijke stimuleringsregeling voor plusvoorzieningen ingesteld. Doel is wegnemen van belemmeringen zodat de jongere zich weer kan richten op het onderwijs en een startkwalificatie kan halen. Scholen melden hun verzuimgegevens voortaan bij het Digitaal Verzuimloket, dat vervolgens automatisch de juiste gemeente (RMC/Leerplicht) op de hoogte st
elt. Alle scholen in vo en mbo zijn inmiddels aangesloten op dit loket. In 2008 is een experiment gestart waarbij vmbo-leerlingen niet over hoeven te stappen naar een andere school. Zij blijven in hun vertrouwde omgeving les krijgen van hun eigen leraren en met één pedagogisch-didactische aanpak. Dit verkleint de kans op uitval. Een verkeerde studiekeuze is één van de voornaamste redenen van uitval. Goede loopbaanoriëntatie en begeleiding leiden tot minder uitval. Succesvolle praktijkvoorbeelden worden actief uitgedragen. Een sterke zorgstructuur helpt bij het voorkomen van voortijdig schoolverlaten. De zorg- en adviesteams (ZAT's) zijn hèt instrument om de interne en externe zorg op elkaar aan te laten sluiten. De ambitie is in 2011 100% dekking te hebben van goed functionerende ZAT's in alle scholen. Vanaf 1 augustus 2007 geldt de kwalificatieplicht ingegaan: jongeren zijn tot hun 18e verjaardag verplicht om te leren, tenzij ze al een startkwalificatie hebben gehaald. Transparan
tie in cijfers en goede communicatie over voortijdig schoolverlaters zijn een speerpunt. De jaarlijkse VSV-cijferbijlage, VSV-Atlas en de VSV-verkenner op internet bieden gedetailleerde en verrijkte informatie. Dit zijn hulpmiddelen in de aanpak van uitval. Kennisdeling: via kennisdelingsbijeenkomsten met roc's, de VSVnieuwsbrief en de website www.aanvalopdeuitval.nl laten we succesvolle voorbeelden en ervaringen uit de praktijk zien. Als jongeren toch uitvallen, zijn er andere inspanningen nodig om ze alsnog op te leiden tot een startkwalificatie. Hiervoor wordt ingezet op samenwerking tussen het onderwijsveld, gemeenten, werkgevers en (jeugd)zorg. Uit de monitoring door het Expertisecentrum Beroepsonderwijs van februari 2011 blijkt dat er inmiddels ruim 11.500 jongeren een leerwerktrajecten volgen op weg naar een startkwalificatie.