Paul Ehrenfest: verbindende kracht in de theoretische fysica
Paul Ehrenfest was als hoogleraar theoretische fysica een âkatalysator
van de wetenschapâ. Begin vorige eeuw bouwde hij in Leiden een
belangrijke onderzoeksschool op en onderhield hij levendig contact met
collegaâs als Niels Bohr en Albert Einstein. Marijn Hollestelle
promoveert op het leven en werk van deze bijzondere fysicus.
Kritische vragen
Marijn Hollestelle
Marijn Hollestelle
Bij het grote publiek is Paul Ehrenfest geen bekende naam. Dat is niet
terecht, vindt wetenschapshistoricus Marijn Hollestelle. Voor zijn
proefschrift âPaul Ehrenfest. Worstelingen met de moderne wetenschap
1912 â 1933â verdiepte hij zich in het werk en de persoon van deze
Oostenrijks-Nederlandse wetenschapper. Hollestelle: âEhrenfest heeft
zelf geen grote natuurkundige ontdekkingen gedaan, maar hij wist
feilloos de vinger te leggen op paradoxen en problemen in stellingen
van collegaâs als Einstein en Bohr. Hij was in staat de kritische
vragen te stellen waar zij weer mee verder konden.â Daarmee heeft hij
wel degelijk een essentiële bijdrage aan de fysica geleverd, vindt
Hollestelle.
Leidse onderzoeksschool
Hollestelle beschrijft Ehrenfest nadrukkelijk als âkatalysator van de
wetenschapâ. Die kwaliteit kwam ook tot uitdrukking in zijn aanstelling
in Leiden, waar hij in 1912 Hendrik Lorentz opvolgde als hoogleraar aan
de natuurkundefaculteit. Hollestelle: âEr bestond toen nog geen echte
onderzoeksschool, er was bijvoorbeeld weinig aandacht voor de modernste
ontwikkelingen in het vakgebied. Met de komst van Ehrenfest veranderde
dat. Hij organiseerde colloquia bij hem thuis, stimuleerde studenten te
discussiëren over actueel onderzoek.â Veel studenten van Ehrenfest
werden later zelf hoogleraar, zoals Nobelprijswinnaar Jan Tinbergen.
Ehrenfest was naast een katalysator ook iemand die mensen met elkaar
verbond. Hij reisde naar Rusland en de VS, waar de theoretische fysica
toen in de kinderschoenen stond, en stimuleerde jonge studenten om naar
Europa te komen. âMet als doel om de fysica ook daar tot bloei te
brengen.â
Discussie over onderzoek
Hollestelle: âHij kende iedereen en iedereen kende hem.â Ook Einstein
en Bohr kwamen graag bij hem over de vloer om over hun werk te
discussiëren. Zijn reputatie zorgde ervoor dat hij stapels brieven
kreeg met verzoeken om hulp bij onderzoek en uitwisseling met het
buitenland. Hollestelle: âEn in de jaren dertig, toen Hitler aan de
macht kwam, hielp hij joodse fysici uit Duitsland aan werk in Nederland
en andere landen.â
Tragische einde
Uiteindelijk liep Ehrenfests leven tragisch af, hij pleegde zelfmoord.
Hollestelle: âHij was al langer depressief, en midden jaren twintig
werd dat verergerd door geldzorgen en persoonlijke problemen. En hij
had het idee dat hij gefaald had, omdat hij zelf geen grote
natuurkundige ontdekkingen had gedaan. Iedereen in zijn omgeving
waardeerde hem om wat hij tot stand had gebracht, maar zelf kon hij die
verdiensten niet zien.â
Marijn Hollestelle hoopt op 17 februari te promoveren bij prof.dr. F.H.
van Lunteren, hoogleraar geschiedenis van de natuurwetenschappen.
Â
Boek
M.J. Hollestelle
Paul Ehrenfest.Worstelingen met de moderne wetenschap, 1912-1933
Leiden University Press
ISBN: 9789087281229
Universiteit Leiden