Het veranderende blauw in de etymologie
Al twintig jaar wordt er in Leiden gewerkt aan het onderzoeksproject TheIndo-European Etymological Dictionary. Projectleider en hoogleraar Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap Alexander Lubotsky sloot onlangs een nieuw contract af met geldschieter uitgeverij Brill. Daarmee is de afronding en het onderhoud van het project gegarandeerd.
Proto-Indo-Europees
Veel van de talen die hun oorsprong hebben in Europa en zuidelijk Azië, zoals het Grieks, Latijn, Sanskrit, maar ook Nederlands, behoren tot de Indo-Europese taalfamilie. Al enkele honderden jaren geleden viel het wetenschappers op dat er bepaalde overeenkomsten bestonden tussen sommige woorden uit die talen. Op basis van die overeenkomsten werd een hypothetische gemeenschappelijke moedertaal gereconstrueerd: het Proto-Indo-Europees. Het is die 'taal' waar het project van Alexander Lubotsky zich op richt.
Onmisbaar instrument
Hoofddoel van het project is het schrijven van een Indo-Europees etymologisch woordenboek dat het standaardwerk van Julius Pokorny uit 1959 moet vervangen. Daarnaast verschijnt er afzonderlijk voor elke Indo-Europese taalfamilie een etymologisch woordenboek. Hoewel er gedrukte exemplaren van de boeken worden uitgebracht, wordt alles tevens op internet gepubliceerd. De geleidelijk uitdijende database moet een onmisbaar instrument worden voor taalvergelijkend onderzoek. Inmiddels zijn er tien etymologische woordenboeken verschenen en worden er nog een groot aantal verwacht, waaronder het overkoepelende Indo-Europees Etymologisch Woordenboek, dat Lubotsky naast het Indo-Iraans Etymologisch Woordenboek zelf voor zijn rekening neemt. Maar voor een project van zulke omvang is natuurlijk veel geld nodig.
Dilemma
Zes jaar geleden stopte de subsidie van NWO, maar het project was nog lang niet voltooid. Op dat moment werd Lubotsky benaderd door de Leidse uitgeverij Brill die bereid was veel geld in het project te investeren. Brill, die dit jaar 328 jaar bestaat en daarmee de oudste uitgeverij van Nederland is, heeft een rijke geschiedenis als het gaat om academische publicaties.Maar een investering moet natuurlijk worden terugverdiend. Daarom was een voorwaarde voor de samenwerking dat er ieder jaar een aantal woordenboeken zouden verschijnen, en dat voor de online databases abonnementen aan universiteitsbiblioteken zouden worden verkocht. Daardoor zou er dus geen vrije toegang mogelijk zijn.
Internet pioneers
Lubotsky kwam voor een dilemma te staan. 'Ik behoor tot de generatie van de internetpioniers; de vrije toegang tot kennis staat bij mij hoog in het vaandel', vertelt de hoogleraar. 'Door de samenwerking met Brill zou ik verder kunnen aan mijn project, maar de gebruiker moest wel gaan betalen voor de informatie. Dat was een lastige afweging.' Uiteindelijk heeft de gewaarborgde kwaliteit van het project de doorslag gegeven. Lubotsky: 'Door geld te vragen van de gebruiker kunnen van de opbrengsten de databases worden onderhouden en bijgewerkt, ook nadat het laatste boek is geschreven en gepubliceerd.'
Onderhoudsgarantie
De uitgeverij nam een groot financieel risico door te investeren in een dergelijk omvangrijk project. 'Gelukkig worden de woordenboeken zeer goed verkocht en nemen steeds meer bibliotheken een abonnement op de online databases', aldus Lubotsky. Die ontwikkeling stelde Brill onlangs in staat het contract te verlengen met nog eens vijf jaar, waardoor het project kan worden afgerond en het toekomstig onderhoud is gegarandeerd. 'Het onderhouden en bijwerken van de woordenboeken en databases is heel belangrijk,' licht Lubotsky toe, 'want de ontwikkelingen in de etymologische wereld staan niet stil. Alleen al in Nederland komen er elk jaar talloze publicaties over etymologische kwesties, en die veranderende inzichten moeten in de databases worden verwerkt. Ik vergelijk de etymologie altijd met een legpuzzel. Als een blauw stukje dat je eerst bij de zee had gelegd, ineens een stukje lucht blijkt te zijn, verschuift het hele blauwe vlak om dat stukje heen ook.'
Stok achter de deur
Lubotsky prijst zichzelf gelukkig dat hij in Leiden mag werken aan het project. 'Dit was nergens anders mogelijk geweest. Dankzij de opleiding Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap is het gelukt een groep briljante jonge wetenschappers op te leiden die aan de hoogste internationale standaarden voldoen. Zij zijn de dragende kracht achter het project; ze schrijven de afzonderlijke delen en werken ook aan de grote database mee. Voor hen is dit project ook een geweldige leerschool.' Het contract met Brill voorziet er wel in dat er ieder jaar woordenboeken verschijnen, waardoor er enige druk achter het project zit. Maar volgens Lubotsky heeft dat ook voordelen: 'Het is altijd goed om een stok achter de deur te hebben. Zonder die druk zou waarschijnlijk de helft van de nu al verschenen woordenboeken nog niet zijn gepubliceerd.'
Universiteit Leiden