Universiteit Leiden

Archeologie en antropologie kunnen elkaar veel leren

'Ian Hodder is zonder twijfel de beroemdste archeoloog van dit moment', aldus Peter Pels, hoogleraar culturele antropologie. Hodder krijgt op 8 februari een eredoctoraat van de Universiteit Leiden uitgereikt. Pels treedt op als erepromotor.

Symbiose

In de afgelopen decennia zijn de archeologie en antropologie steeds verder naar elkaar toegegroeid. Hodder, die meer dan enig ander van de archeologie een sociale wetenschap heeft gemaakt, speelde daarbij een belangrijke rol. Hodder is sinds begin jaren negentig leider van het Çatalhöyük Archeological Project. De 9000 jaar oude Neolithische site Çatalhöyük in Centraal-Anatolië (Turkije) geldt als een paradepaardje van de hedendaagse archeologie in het Nabije Oosten.Pels is als adviseur nauw betrokken bij dit project in Anatolië. Pels' betrokkenheid is exemplarisch voor de samenwerking tussen de twee vakgebieden, die sinds enkele decennia steeds symbiotischer van aard wordt.

Uit het oog verloren

Volgens Pels is de archeologie van een geesteswetenschap steeds meer een sociale wetenschap geworden. Tegelijkertijd begeeft de antropologie zich meer en meer op archeologisch grondgebied. 'In de 19e eeuw was samenwerking tussen de twee vakgebieden heel gewoon,' legt Pels uit, 'maar in de twintigste eeuw zijn ze elkaar uit het oog verloren. De cultuur was nog altijd het gemeenschappelijke interessegebied, maar waar de archeologie zich vooral concentreerde op tastbare voorwerpen die uit de grond werden gehaald, legde de antropologie zich meer toe op de immateriële kanten als structuren, gedachten, rituelen en religie. De laatste jaren zijn antropologen meer aandacht gaan geven aan materiële cultuur zoals huizen, technologie en kunstvoorwerpen. Archeologen stellen op hun beurt steeds vaker sociaalwetenschappelijke vragen: hoe zagen de levens van die mensen er nou eigenlijk precies uit?'

Postprocessuele archeologie

Ian Hodder wordt gezien als de pionier van die vernieuwende theoretische benadering van de archeologie, die ook wel de postprocessuele archeologie wordt genoemd en interpretatiever van aard is. Pels: 'Hodder heeft door de geleende inzichten uit de sociale antropologie de archeologie losgetrokken van de eeuwige associatie met Rome, Griekenland en Egypte. Voor zijn eerste onderzoek verbleef hij bij levende nomaden in Oost-Afrika, om aan de hand daarvan te ontdekken hoe zij materiële sporen in het landschap achterlieten. Dat was toen zee vernieuwend. Hij heeft daarmee zowel de antropologie als de archeologie enorm verruimd.'

Op losse schroeven

Volgens Pels kunnen beide wetenschappen nog veel van elkaar leren. 'Ik denk dat er interessante ontwikkelingen in het verschiet liggen', verklaart Pels. 'We gingen er bijvoorbeeld altijd van uit dat technologische veranderingen, zoals de domesticatie van het rund, aan de bases stonden van sociale veranderingen. Echter, volgens Hodder kunnen we dat niet zomaar aannemen. Het is heel goed mogelijk dat veranderingen in sociale of culturele verhoudingen hebben geleid tot ontwikkelingen op technologisch gebied. Dat zet het hele denken over oorzaken van technologische veranderingen op losse schroeven.'

Tegenstanders

Niet iedereen is blij met de hernieuwde samenwerking. Tegenstanders van het nadenken over sociaalculturele invloeden in de archeologie, wijzen erop dat het voornamelijk bij speculaties blijft; men zal het nooit zeker weten. 'Dat is wel zo,' ageert Pels, 'maar ik vind het aansprekend om hypotheses vanuit verschillende invalshoeken op te werpen.'

Pels zal op 8 februari de plechtigheid samen met Willem Willems, decaan van de Faculteit der Archeologie, begeleiden.