Rijksoverheid
1,6 Miljoen euro voor woning Westerbork
Toespraak | 18-01-2011
"We weten nu veel beter dat het een enorme indruk maakt als je met
eigen ogen stukjes van wat er toen gebeurd is, kunt zien." Dit zei
staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten tijdens het bezoek aan
Herinneringscentrum Kamp Westerbork op maandag 17 januari 2011.
Dames en heren,
We zijn hier vandaag in herinneringscentrum Westerbork.
Herinneringscentrum.
Een plek waar we dingen tot onze binnenkant door laten dringen. Een
plek waar we de herinnering aan wat toen `Durchgangslager' Westerbork
voor kras op de mensheid heeft betekend, tot ons door laten dringen.
Graag wil ik herinneren aan een passage uit het dagboek van Etty
Hillesum.
22 september 1942
`Men moet met zichzelf leven als leefde men met een heel volk van
mensen. En in zichzelf leert men dan alle goede en kwade eigenschappen
der mensheid kennen.
En men moet zichzelf eerst zijn eigen slechte eigenschappen leren
vergeven, wil men anderen kunnen vergeven.'
Deze gedachten van Etty las ik in haar dagboek. Dat is later uitgegeven
als `Het verstoorde leven'. Etty was een gewone vrouw; Etty was een
bijzondere vrouw. Iemand die onder heel moeilijke omstandigheden,
onmenselijke omstandigheiden, vast wist te houden aan de meest
menselijke kern binnen zichzelf. En daarin is ze ook nu een voorbeeld.
Ze was hier kamp Westerbork in het begin alleen maar als medewerkster
van de Joodse Raad. Ze mocht in en uit en ze had een
uitzonderingspositie. Dat gebruikte zo om zoveel mogelijk andere Joden
te helpen. Maar in 1943 verloor ze die status en ze werd `gewoon'
geïnterneerd.
Op dinsdag 7 september 1943 kwam voor Etty de trein en werd ze
getransporteerd naar concentratiekamp Auschwitz. Daar is ze vermoord.
Ze was 29 jaar.
Etty, haar beide ouders en haar beide broers waren vijf van de 107.000
mensen die vanuit dit Durchgangslager naar vernietigingskampen in Oost
Europa zijn afgevoerd.
107.000 mannen, vrouwen en kinderen;
102.000 zijn niet teruggekomen.
Maar 5.000 zijn teruggekomen. Dat is 1 op de 20.
Met z'n hoevelen zijn wij hier?
Kijk even om je heen wat dat betekent ...
Dames en heren, wat hier is gebeurd, moeten wij ons blijven herinneren.
Kunnen en mogen wij niet vergeten; mogen we ook niet buiten ons zelf
leggen. Deze plek is een schakel tussen heden en verleden en tussen het
goede en het kwade. En daartoe - met dat doel - moet deze plek er
blijven.
Dat begrepen we 40 jaar geleden nog niet. En 60 jaar geleden wilden we
eigenlijk alle herinneringen aan de oorlog achter ons laten en wilden
we de oorlog opruimen.
Opnieuw beginnen. Op die manier zijn heel veel van de echte
overblijfselen van het kamp opgeruimd en verdwenen. We weten nu veel
beter dat het een enorme indruk maakt als je met eigen ogen stukjes van
wat er toen gebeurd is, kunt zien. Dan denk ik aan de eigen woorden van
Etty Hillesum en ik denk aan het huis van de kampcommandant.
In bijna originele staat met lichtknopjes, lampen, een badkuip,
gordijnen, keukenspullen. Het ziet er zo huiveringwekkend gewoon uit.
Maar waar dacht die man aan als hij in dat bad zat?
Zijn vriendin trok deed lichtknopje uit. Hij trok de gordijnen open,
keek door het raam. Wat zag hij? Waar dacht hij aan? What was he
thinking?
Om ons te realiseren dat dat gewone mensen waren, is voor ons heel
belangrijk. Dit is ook de mens en het kan altijd nog een keer gebeuren.
Juist voor de generatie na ons, om oog in oog hiermee te staan, is het
ontzettend belangrijk om de echte dingen te zien. Daarom ga ik mee
helpen om het huis van die commandant te preserveren. Zodat ook mijn
kinderen die gedachten door zich heen kunnen laten gaan. Dat
lichtknopje zien en door dat raam kijken. En tot zich door laten
dringen dat ook dit de mens was.
Dat ook dit iemand gedaan kan hebben en hoe het iedere keer opnieuw kan
gebeuren als ook zij niet heel erg goed opletten.
Ik ben hier heel zakelijk gekomen om 1,6 miljoen euro ter beschikking
te stellen voor het preserveren van het huis van de commandant. Het
gaat op een manier gebeuren die aan de ene kant bewaard; aan de andere
kant wordt het afgeschermd van onze dagelijkse werkelijkheid. Er komt
een grote glazen koepel overheen. Om te herinneren aan wat de
slachtoffers die hier gevangen hebben gezeten, is aangedaan.
Want vanuit Westerbork vertrokken elkee dinsdag treinen.
93 treinen naar Auschwitz, Dresdenstad, Bergen-Belsen, Sobibor.
Negentien treinen naar Sobibor.
Op dinsdagen tussen 3 maart en 20 juli 1943.
34.313 Mensen.
Er zijn 170.065 mensen vermoord, waarvan 33.000 uit Nederland.
Nederlanders. Joodse Nederlanders én mensen uit de Roma-gemeenschap,
maar vooral Joodse Nederlanders.
En ook van Sobibor is heel weinig bewaard, want de nazi's hebben om de
sporen van hun vernietigingsdrang uit te wissen boompjes geplant. De
barakken en het prikkeldraad zijn afgebroken. Er is weinig meer wat
herinnert aan de aan de verschrikkingen van de oorlog. Dat was in
eerste instantie ook de bedoeling.
Maar in de loop van de tijd is daar verandering in gekomen. Er is nu
een Gedenklaan en er zijn inmiddels 200 stenen die aan mensen
herinneren.
En toch is het heel moeilijk om als je in Sobibor bent, je een beeld te
maken van wat daar gebeurd is.
Er is een groot terrein waar de as ligt van mensen. Heel veel
Nederlandse mensen, die zomaar blootgesteld is aan weer en wind.
Waar zomaar ieder plantje op kan groeien. Waar zomaar het papiertje van
een ijsje op kan waaien. Ook daar willen we graag wat aan doen.
Nederland is samen met Polen en Slowakije en Israël bezig om te zorgen
dat ook Sobibor een herinneringscentrum krijgt.
We hebben dat vastgelegd in een Memorandum of Understanding. We zijn nu
druk bezig om dat vorm te geven. Want we zien dat in Nederland als
ereschuld.
Want men belaagde hen bij elke schede
Hun einde was nabij
Hun dagen waren vervuld
Hun einde was gekomen
Maar wij, herinneren Herinnerinscentrum Westerbork.
Dank u wel.
Verantwoordelijk ministerie
* Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Voor vragen aan de Rijksoverheid bel Postbus51: 0800-8051