Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid
Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2011
Na twee jaren met een totale productieverlies van 15% lijkt in de bouw
de bodem te zijn bereikt. De totale bouwproductie groeit dit jaar naar
verwachting met 1% en wordt voornamelijk gedragen door het herstel in
de woningbouw. Zowel de utiliteitsbouw als de grond-, water- en
wegenbouw laten nog een bescheiden krimp zien. Deze sectoren ervaren de
gevolgen van bezuinigingen van de overheden. In de utiliteitsbouw drukt
bovendien de overcapaciteit van kantoren de groei in de komende jaren.
Vanaf 2012 laat de bouw een stevig herstel zien. Dit moet uiteraard wel
worden gezien tegen de achtergrond van een aanvankelijk nog laag
productieniveau.
Dit concludeert het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) in het
vandaag verschenen rapport `Verwachtingen bouwproductie en
werkgelegenheid 2011'. Ieder jaar publiceert het EIB in januari zijn
verwachtingen over de ontwikkelingen rond de bouwproductie en
werkgelegenheid op korte en middellange termijn.
De bouw heeft twee historisch gezien zeer zware jaren achter de rug. De
productie is in deze periode in totaal met 15% gekrompen, er zijn ruim
2.000 bouwbedrijven failliet gegaan en de werkgelegenheid is sterk
teruggelopen. De gerealiseerde productiedaling sluit goed aan bij de
ramingen die het EIB vanaf het voorjaar van 2009 heeft opgesteld. De
werkgelegenheid is naar schatting met ongeveer 40.000 arbeidsjaren
teruggelopen. Wel is de werkgelegenheid van werknemers in de bouw met
20.000 arbeidsjaren duidelijk minder sterk gedaald dan werd verwacht.
Het werkgelegen-heidsverlies lijkt relatief sterk te zijn neergeslagen
in de flexibele schil van zzp'ers en (buitenlandse) uitzendkrachten,
maar precieze cijfers over de omvang hiervan moeten nog worden
afgewacht.
Nadat het overige Nederlandse bedrijfsleven al vanaf begin 2010 een
voorzichtig herstel toont, lijkt eind 2010 in de bouw eindelijk de
bodem te zijn bereikt. Dit jaar zal de bouwproductie een voorzichtig
herstel laten zien, voornamelijk gedragen door het herstel in de
woningbouw. Verschillende indicatoren wijzen in de richting van herstel
van de woningbouw. De orderportefeuilles van architecten zitten al twee
achtereenvolgende kwartalen in de lift, de orderportefeuilles bij de
bouwbedrijven zijn licht toegenomen, de woningbouwvergunningen vanuit
marktpartijen trekken aan en de verkopen van nieuwe woningen zijn in
het afgelopen jaar ook duidelijk gestegen. De nieuwbouw van woningen
groeit naar verwachting met 5% en de groei van de herstel en verbouw
blijft hier maar weinig bij achter. Het herstel op de renovatiemarkt
wordt daarbij ondersteund door de tijdelijke verlaging van het
btw-tarief. Het aantal opgeleverde woningen kan weer toenemen van
56.000 vorig jaar naar 64.000 woningen dit jaar. Het cijfer van 2010 is
echter statistische vertekend en zou hiervoor gecorrigeerd op ongeveer
62.000 woningen zijn uitgekomen, zodat dit ook als een bescheiden
herstel moet worden opgevat. Dit herstel van de woningmarkt is een
beweging in de goede richting, maar vanwege het lage niveau nog
onvoldoende om aan de demografisch gedreven uitbreidingsvraag te kunnen
voldoen. De woningmarkt zal dan geleidelijk nog verkrappen, wat de
prijzen op de markt kan ondersteunen.
Op middellange termijn kan de woningbouwproductie weer aansluiting
vinden bij de meer trendmatige vraag en in de periode 2012-2015 kan de
productie zelfs tijdelijk wat hogere groeicijfers bereiken als gevolg
van inhaalvraag. Het gaat hier om de vraaguitval tijdens de crisis, die
in deze jaren alsnog gerealiseerd wordt. De groei wordt aan de andere
kant gedrukt door twee factoren. De eerste is de in de tijd afnemende
groei van het aantal huishoudens als gevolg van demografische factoren.
De tweede factor is de teruglopende investeringscapaciteit van de
corporaties. In feite is het ambitieniveau dat de corporaties hebben
ontwikkeld in de jaren voor de crisis, op termijn niet goed vol te
houden. De bedrijfseconomische verliezen die worden geleden op
nieuwbouw van sociale huurwoningen zijn groot en het beleid van
inflatievolgend huurbeleid biedt hiervoor geen tegenwicht. De
corporaties zullen hun inspanningen dan ook moeten temporiseren en het
verloop van de vergunningverlening in 2010 biedt een duidelijke
aanwijzing dat dit proces inmiddels is ingezet. Ook op middellange
termijn is in de ramingen rekening gehouden met een productieniveau
vanuit de corporaties dat niet meer terugkeert op het niveau van voor
de crisis.
Bij de utiliteitsbouw is het beeld ongunstiger dan bij de woningbouw.
In 2011 daalt de productie naar verwachting nog eens met 2%, nadat de
productie al met bijna een kwart is gedaald tijdens de crisisjaren. In
de utiliteitsbouw is het vooral de kantorensector, waar de problemen
groot zijn en de komende jaren de groei blijven drukken. We zullen
eerst een periode van herstructurering en sloop tegemoet gaan alvorens
de markt weer meer in evenwicht komt. Ook daarna moet echter rekening
worden gehouden met het ontstaan van een vervangingsmarkt, nu de
werkgelegenheidsmotor op termijn niet meer de rol kan spelen die het in
de afgelopen twee decennia speelde. Groeipotentieel is er wel bij de
overige gebouwen voor de markt en bij de zorg, zodat de totale
utiliteitsbouw op middellange termijn toch nog een beheerste groei kan
realiseren. Het productieniveau in de utiliteitssector blijft daarbij
ook in 2016 echter nog duidelijk achter bij het niveau dat voor de
crisis werd gerealiseerd.
De grond-, water- en wegenbouwsector heeft na een stevige groei in 2009
een duidelijke terugslag moeten verwerken in 2010. Toch kan worden
geconstateerd dat deze sector, zoals verwacht, goeddeels ongeschonden
door de crisis is gekomen. Negatieve uitzondering op het algemene beeld
is het werk in samenhang met locatieontwikkeling. De komende jaren
wordt in dit segment echter weer stevige groei verwacht, in samenhang
met de opleving op vooral de woningmarkt. Hierbuiten zal het beeld
weinig dynamisch zijn, maar een stabilisatie vanuit een goed
productieniveau is geen slecht resultaat.
De bouwarbeidsmarkt volgt de ontwikkelingen vanuit de productie altijd
met zekere vertraging. In 2011 zal de groei zich vertalen in
productiviteitsherstel en loopt de totale werkgelegenheid met 3.000
arbeidsjaren verder terug. De flexibele schil van zzp'ers,
uitzendkrachten en gedetacheerd personeel zal vervolgens als eerste
weer gaan toenemen, alvorens bedrijven de verplichtingen van eigen
personeel aangaan. Het totale verlies over de periode 2009-2011 gaat in
de richting van 45.000 arbeidsjaren. In 2012 neemt de werkgelegenheid
van werknemers voor het eerste weer bescheiden toe. Na 2012 zal de
historische trend naar relatief meer zzp'ers doorzetten, waardoor de
groei met 1½% iets sterker is dan die bij de werknemers.
In de publicatie wordt verder gewezen op een aantal risico's voor
herstel van de bouwsector in de komende jaren en een aantal
mogelijkheden voor de overheden om budgetneutrale maatregelen te
treffen die de bouwdynamiek in de komende jaren kunnen versterken.