Kennis over grazers in de Serengeti ook bruikbaar voor de Oostvaardersplassen
Datum: 13 december 2010
Voedselaanbod en de kans om zelf ten prooi te vallen aan roofdieren
bepalen de gebiedskeuze bij grazers in de Serengeti. Dat concludeert
zoöloog Grant Hopcraft. Kennis over de ruimtelijke verspreiding van
grazers is niet alleen belangrijk voor de door een snelweg bedreigde
Serengeti, maar ook bijvoorbeeld voor de Oostvaardersplassen in
Nederland. Hopcraft promoveert 17 december 2010 aan de
Rijksuniversiteit Groningen op onderzoek naar de verspreiding en het
trekgedrag van grote en kleine grazers in de Serengeti.
Hopcraft onderzocht hoe de gebiedskeuze van herbivoren in de Serengeti
samenhangt met lichaamsgrootte in relatie tot voedsel en predatie. Hij
analyseerde data van de afgelopen 25 jaar over de specifieke plaatsen
waar grote en kleine grazers zich in de savanne ophielden. Ook
bestudeerde hij het trekgedrag van een groep zebra's en gnoes met
behulp van GPS zenders. De grazers die Hopcraft onderzocht, maakten
verschillende gebiedskeuzes, zowel op dag- als seizoensbasis. De balans
tussen predatierisico en voedselaanbod blijkt essentieel bij deze
keuze.
Kleine grazers
Kleine grazers zoals gazelles zijn erg beperkt in hun
verspreidingsgebied, concludeert Hopcraft. Ze zijn een gemakkelijke
prooi en zoeken daarom plaatsen op waar weinig natuurlijke vijanden
zijn. Bovendien zijn kleine grazers aangewezen op de schaarse stukken
gras met een hoog eiwitgehalte. 'Kleine grazers stellen hoge
voedseleisen, omdat deze dieren geen uitgebreid verteringssysteem
hebben,' legt Hopcraft uit. 'Om genoeg energie binnen te krijgen moeten
ze wel op de meest voedzame stukken land grazen.'
Grote grazers
Bij grote grazers als buffels spelen natuurlijke vijanden en
voedselkwaliteit daarentegen geen grote rol, maar bepaalt de
hoeveelheid aanwezig voedsel de verspreiding. 'Grote grazers hebben
nauwelijks vijanden, ze worden alleen gegeten door leeuwen. En als
grote herkauwer kunnen ze bovendien voedsel met een lage voedingswaarde
verteren. Voor deze dieren is voedselkwantiteit het belangrijkste,'
zegt Hopcraft.
Gnoes
De meest succesvolle grazer in de Serengeti, de gnoe, graast net als de
gazellen ook op voedzaam gras, maar blijkt toch een andere strategie te
gebruiken. In plaats van te grazen in een beperkt gebied, trekken ze
het hele jaar door van de ene voedselrijke plek naar de andere. Een
succesvolle strategie, want met 1,3 miljoen dieren is de gnoe veruit de
meest voorkomende grazer in de Serengeti. `Ook voor predatie hoeven de
gnoes niet bang te zijn,' stelt Hopcraft. `Ze zijn zo talrijk dat de
kans om opgegeten te worden erg klein is. Bovendien kunnen hun
natuurlijke vijanden, vooral leeuwen, de kuddes niet over zulke grote
afstanden volgen.'
Snelweg splitst Serengeti
De trek die de gnoe zo succesvol maakt in de Serengeti, wordt echter
bedreigt door een 450 kilometer lange snelweg die de Tanzaniaanse
overheid dwars door de Serengeti heeft gepland. Zo'n weg zal rampzalig
uitpakken voor het hele ecosysteem, voorspelt Hopcraft. Hij voorziet
meerdere gevaren van zo'n weg.
Verstoorde trekroute
De geplande snelweg splits het natuurgebied in tweeën, dwars door de
belangrijkste trekroute van de gnoes. Een strook asfalt lijkt op het
eerste gezicht geen grote hindernis. Onterecht, stelt Hopcraft: `Omdat
het om zo ontzettend veel dieren gaat, zullen voor de veiligheid van de
weggebruikers hekken langs de weg geplaatst moeten worden. Zo ontstaat
een echte tweedeling. Naar verwachting zal de populatie gnoes dan ineen
storten van 1,3 miljoen naar 300.000 dieren. Alleen al vanwege het
gigantische aantal een grote verstoring van het ecosysteem.'
Ziekten
Een ander gevaar ziet Hopcraft in de verspreiding van besmettelijke
veeziekten zoals rabiës, tuberculose en runderpest als gevolg van
veevervoer door het natuurpark. `Een uitbraak van runderpest kan
catastrofaal zijn voor het ecosysteem,' stelt Hopcraft. `Uit het
verleden weten we dat zo'n ziekte 90% van de dieren kan vellen.'
Oostvaardersplassen
Kennis over de manier waarop grazers zich binnen een natuurgebied
verplaatsen is niet alleen bruikbaar voor de Serengeti, maar ook voor
andere natuurgebieden zoals de Oostvaardersplassen. `In de
Oostvaardersplassen zie je met konikpaarden, herten en runderen
namelijk een vergelijkbare mix van herbivoren als in de Serengeti. Het
is dus heel interessant om beide gebieden met elkaar te vergelijken,'
zegt Hopcraft. 'De Oostvaardersplassen vormen bovendien een uniek
ecosysteem in de wereld. Per vierkante meter leven er daar veel meer
dieren dan in de Serengeti.'
Curriculum Vitae
J. Grant C. Hopcraft (Kenya, 1971) studeerde zoölogie aan The
University of British Columbia in Vancouver, waarna hij verschillende
veldonderzoeken uitvoerde in de Serengeti. Hopcraft promoveert aan de
RUG tot doctor in de wiskunde en natuurwetenschappen, bij prof.dr. H.
Olff en prof.dr. A.R.E. Sinclair. De titel van het proefschrift luidt:
Ecological Implications of Food and Predation Risk for Herbivores in
the Serengeti.
Laatst gewijzigd: 13 december 2010 16:11
Rijksuniversiteit Groningen