Rijksoverheid
2 december 2010
Beantwoording vragen D66 over hypotheekmarges in Nederland
Hierbij zend ik u, mede namens de minister van Financiën, de beantwoording van
de schriftelijke vragen van de leden Verhoeven en Koolmees (beiden D66) aan de
ministers van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie en van Financiën over
de hoge hypotheekmarges in Nederland (Kenmerk 2010Z15856, ingezonden op
4 november 2010).
1
Heeft u kennisgenomen van de 'quick scan' van de Nederlandse
Mededingingsautoriteit (NMa)?1 Hoe beoordeelt u de eerste uitkomsten van het
gedane onderzoek?
Antwoord
Ik heb met veel belangstelling kennisgenomen van de quick scan hypotheekrente,
die de Nederlandse Mededingingautoriteit (NMa) recentelijk heeft gepubliceerd. Dit
betreft het eerste deel van het onderzoek dat de NMa momenteel uitvoert naar de
Nederlandse hypotheekmarkt. De quick scan geeft meer duidelijkheid over de
ontwikkelingen van de hypotheekmarges in Nederland. Hiervoor heeft de NMa de
marges door middel van drie methoden onderzocht. Daarbij heeft zij rekening
gehouden met mogelijke stijgingen in de kosten van banken. Uit de quick scan
blijkt dat de Nederlandse hypotheekmarges na medio 2009 hoog zijn in historisch
perspectief. Deze conclusie geldt voor zowel hypotheken met een variabele rente
als voor hypotheken met een langere rentevaste periode. Daarnaast blijkt uit een
internationale vergelijking van de hypotheekmarges met Frankrijk, Duitsland en
België dat de marges in Nederland relatief hoog zijn.
De eerste uitkomsten van het onderzoek naar de Nederlandse hypotheekmarkt
vormen een serieus signaal. De NMa gaat in het eerste deel van haar onderzoek
naar de Nederlandse hypotheekmarkt nog niet in op mogelijke oorzaken die aan
de hoogte van de marges ten grondslag kunnen liggen. Zij geeft banken en
andere stakeholders de gelegenheid te reageren op de bevindingen uit haar quick
scan. De reacties van de stakeholders zullen belangrijke aanknopingspunten
1 Nma.nl, NMa: hypotheekmarges in Nederland hoog, 1 november 2010.
vormen voor het tweede deel van het onderzoek naar de hypotheekmarkt, waarin
de NMa ontwikkelingen in de concurrentieomstandigheden op de hypotheekmarkt
in kaart zal brengen en mogelijke gebreken van de marktwerking zal identificeren.
Hierdoor zal meer duidelijkheid ontstaan over de oorzaken die aan de hoogte van
de marges ten grondslag liggen. Ik ben dan ook zeer benieuwd naar de reacties
uit de sector en de bevindingen uit het tweede deel van het onderzoek.
2
Wat vindt u van het feit dat het NMa!onderzoek pas in het voorjaar van 2011
verwacht wordt? Deelt u de mening dat het slecht is dat consumenten nog een
half jaar in onzekerheid blijven over de hoge marges op de hypotheekmarkt en de
oorzaken daarvan? Bent u bereid om het onderzoek te versnellen?
Antwoord
Ik vind het tweede deel van het onderzoek van de NMa naar de hypotheekmarkt
erg belangrijk, omdat het meer duidelijkheid zal verschaffen over de oorzaken die
aan de hoogte van de marges ten grondslag liggen. Voor consumenten, en voor
eventuele maatregelen vanuit de overheid, is deze duidelijkheid van groot belang.
Ik acht het dan ook wenselijk dat het onderzoek zo spoedig mogelijk wordt
afgerond. De NMa heeft mij hierop verzekerd dat het onderzoek prioriteit heeft.
Tegelijkertijd is het noodzakelijk dat het onderzoek zorgvuldig wordt uitgevoerd.
De consument is niet gebaat bij een onvolledig of onjuist uitgevoerd onderzoek.
De NMa heeft aangegeven dat banken en andere stakeholders tot uiterlijk vrijdag
17 december 2010 kunnen reageren op het eerste deel van haar onderzoek.
Omdat deze reacties vanuit de sector belangrijke aanknopingspunten zullen
vormen voor het onderzoek, vind ik het belangrijk dat zij voldoende gelegenheid
krijgen hun zienswijzen kenbaar te maken.
3
Wat vindt u van het feit dat de Nederlandse hypotheekmarkt niet goed
functioneert, ongeacht of dit aan eventuele prijsafspraken ligt? Welke andere
oorzaken voor de hoge marges zouden een rol kunnen spelen?
4
Wat is het doel van het onderzoek? Bent u bereid de NMa te verzoeken om ook de
aspecten aanbodstructuur, transparantie van prijsopbouw, vergelijkbaarheid van
tarieven, mogelijkheid van overstappen, de Nederlandse hypotheekregels en de
gevolgen van de financiële crisis en de staatsteun in het onderzoek mee te
nemen?
Antwoord 3 en 4
De Nederlandse hypotheekmarkt speelt een belangrijke rol in het economisch
verkeer. Gebreken in de marktwerking op de hypotheekmarkt kunnen gevolgen
hebben voor de Nederlandse economie. Prijsafspraken tussen banken zouden
consumenten de voordelen van concurrentie op de hypotheekmarkt kunnen
ontnemen en daarmee een overtreding kunnen vormen van de Mededingingswet.
De NMa ziet hierop toe. Zij heeft aangegeven op dit moment niet te vermoeden
dat banken zich schuldig maken aan prijsafspraken.2
Het tweede deel van het onderzoek naar de Nederlandse hypotheekmarkt van de
NMa zal meer duidelijkheid verschaffen over de oorzaken die aan de hoogte van
de marges ten grondslag liggen. De NMa zal hierbij ontwikkelingen in de
concurrentieomstandigheden op de hypotheekmarkt in kaart brengen en
mogelijke gebreken van de marktwerking identificeren. Volgens de NMa kunnen
hierbij onder meer aan bod komen de ontwikkeling van de marktaandelen, de
ontwikkeling van de toetreding! en uittredingsdrempels, de ontwikkeling van de
mate van transparantie van de markt, gedragingen die de marktwerking kunnen
verstoren en de ontwikkeling van de tarieven van hypotheekaanbieders. De door u
genoemde factoren kunnen derhalve in het tweede deel van het onderzoek aan
bod komen.
5
Bent u van mening dat de Nederlandse hypotheekmarkt een oligopolie is?
Vermoedt u dat tussen de aanbieders sprake is van 'onderling afgestemde
feitelijke gedraging'?
Antwoord
Op de Nederlandse hypotheekmarkt is een beperkt aantal ondernemingen actief
dat gezamenlijk een groot marktaandeel heeft. Dit maakt het concurrentieproces
kwetsbaar. De financiële markten, waaronder de markt voor hypotheken, vormen
om die reden een speerpunt in het toezicht van de NMa. Ook is de sector als
aandachtsveld opgenomen in de "NMa!Agenda 2010!2011".3
Zoals ik op eerdere van uw vragen heb geantwoord, zal de NMa in het tweede
deel van haar onderzoek naar de Nederlandse hypotheekmarkt diepgaand ingaan
op de concurrentieomstandigheden en de ontwikkelingen daarvan. Daarbij zullen
ook kenmerken van de aanbodstructuur aan bod komen.
Daarnaast houdt de NMa toezicht op de naleving van de Mededingingswet.
Onderling afgestemde feitelijke gedragingen tussen aanbieders kunnen een
overtreding vormen van de Mededingingswet. De quick scan heeft geen aanleiding
gegeven voor een vermoeden van een overtreding van de Mededingingswet. De
NMa heeft aangegeven elke concrete aanwijzing die wijst op onderlinge
afstemming van gedragingen van banken graag te ontvangen.
2 http://www.nmanet.nl/nederlands/home/Actueel/Nieuws_Persberichten/Webberichten/27%
10_NMa_geen_vermoeden_van_prijsafspraken_tussen_banken.asp.
3 http://www.nmanet.nl/nederlands/home/Actueel/Publicaties/Lezingen_en_speeches/NMa%Agenda_2010%
2011.asp.
6
Welke gevolgen denkt u dat mogelijke prijsafspraken hebben voor het broze
consumentenvertrouwen en de aanhoudende stagnatie op de woningmarkt? Wat
gaat u doen om negatieve gevolgen te voorkomen?
Antwoord
Prijsafspraken hebben doorgaans als gevolg dat de concurrentie merkbaar wordt
beperkt en de consument de voordelen van een goede marktwerking wordt
ontnomen. Zo leiden prijsafspraken over het algemeen tot hogere tarieven, een
daling in de kwaliteit en in het niveau van dienstverlening en beperkte
keuzevrijheid. Deze gevolgen acht ik zeer onwenselijk. Ook voor het
consumentenvertrouwen in de financiële sector is het cruciaal dat banken zich
onthouden van prijsafspraken en andere overtredingen van de Mededingingswet.
Ik vind het hierom belangrijk dat de NMa extra aandacht besteedt aan het toezicht
op de naleving van de Mededingingswet in de financiële sector.
7
Welke gevolgen denkt u dat deze publicatie heeft voor het
consumentenvertrouwen gezien het feit dat nog steeds een op de zes
consumenten een hypotheekadvies onder de maat krijgt?
Antwoord
De quick scan naar de ontwikkelingen van de hypotheekmarges in Nederland geeft
meer duidelijkheid over de ontwikkelingen van de marges, maar gaat nog niet in
op de oorzaken die aan de hoogte van de marges ten grondslag liggen. Het
tweede deel van het onderzoek van de NMa zal hier meer duidelijkheid over
verschaffen. Voor zowel consumenten en hun vertrouwen in de sector als voor
eventuele maatregelen vanuit de overheid is deze duidelijkheid van groot belang.
8
Kunt een inschatting geven van de gemiddelde economische kosten voor
consumenten van deze hoge hypotheekmarges?
Antwoord
Zoals de NMa benadrukt in haar quick scan zijn de gebruikte methodes bedoeld
om de ontwikkelingen van de marges te onderzoeken en niet om de absolute
niveaus van de marges te bepalen. Ik kan aan hand van de uitkomsten van deze
quick scan dan ook geen inschatting maken van de gemiddelde economische
kosten voor consumenten.
9
Bent u van mening dat de totstandkoming van de hypotheekrente voldoende
transparant is? Zijn er afspraken gemaakt met De Nederlandse Bank en of het
ministerie van Financiën in welke mate deze transparantie gegeven moet worden?
Antwoord
Voor consumenten die overwegen een hypothecaire kredietovereenkomst te
sluiten, is het belangrijk dat zij beseffen hoe de rente is opgebouwd. In het
tweede deel van haar onderzoek naar de Nederlandse hypotheekmarkt zal de NMa
ingaan op de mate van transparantie op de markt.
Zoals eerder is geantwoord op Kamervragen van het lid Blanksma!van den Heuvel
heeft de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onderzoek gedaan naar de
toereikendheid van de informatieverstrekking door financiële dienstverleners aan
consumenten voor het sluiten van een hypotheek met variabele rente. Uit het
onderzoek kwam naar voren dat de verstrekte informatie consumenten
onvoldoende inzicht geeft in de fluctuatie en de opbouw van het in rekening
gebrachte variabele rentepercentage. Hierdoor kunnen consumenten de risico's
die zij lopen door fluctuatie van de variabele rente niet goed inschatten. Gelet op
de uitkomsten van dit onderzoek heeft mijn collega van Financiën aangegeven het
wenselijk te vinden nadere regels te stellen aan de informatieverschaffing door
aanbieders. Naar aanleiding van de eerste resultaten van het onderzoek van de
NMa zal in een breder kader gekeken worden naar de ontwikkelingen op de
hypotheekmarkt. Hiertoe zal de minister van Financiën op korte termijn in overleg
treden met marktpartijen en andere stakeholders, waaronder de AFM.
10
Is er een relatie tussen de kredietcrisis, de verzwakte bankbalansen en de hogere
marges die banken aan consumenten vragen? Welke relatie is er met de
afspraken die zijn gemaakt met de banken die staatssteun ontvangen en zich niet
als prijsvechter mogen gedragen?
11
Wat is de samenhang tussen het feit dat Nederland de hoogste totale
hypotheekschuld van Europa heeft en het feit dat Nederland hogere
hypotheekmarges heeft dan andere Europese landen?
Antwoord 10 en 11
De kredietcrisis heeft ontegenzeggelijk invloed gehad op de bankbalansen. In haar
quick scan heeft de NMa rekening gehouden met de mogelijke stijgingen in de
kosten van banken. Zo heeft zij rekening gehouden met verhoogde risicopremies
die banken moeten betalen op de kapitaalmarkt en de mogelijke verschuiving van
de financieringsmix van de banken naar relatief dure financieringsbronnen zoals
spaargeld. Daarbij heeft de NMa aangegeven dat de gebruikte methodes niet
bedoeld zijn om de absolute niveaus van de marges te bepalen. De NMa geeft
banken en andere stakeholders de gelegenheid te reageren op haar quick scan.
De NMa legt in haar quick scan geen directe relatie tussen de kredietcrisis, de
verzwakte bankbalansen en de marges die hypotheekverstrekkers hanteren. In
het tweede deel van het onderzoek naar de hypotheekmarkt zal de NMa
diepgaand ingaan op de oorzaken die aan de hoogte van de hypotheekmarges
liggen. Meer specifiek zal zij ontwikkelingen in de concurrentieomstandigheden op
de hypotheekmarkt in kaart brengen en mogelijke gebreken van de marktwerking
identificeren. Daarbij zal ook aandacht worden besteed aan ontwikkelingen sinds
en achtergronden van de financiële crisis. Mijn collega van Financiën en ik willen
niet vooruitlopen op de resultaten van dit bredere onderzoek. Zodra de NMa het
tweede deel van haar onderzoek naar de hypotheekmarkt heeft afgerond, zal ik
dat u doen toekomen.
12
Welke relatie is er tussen de hoge hypotheekmarges en de fiscale faciliëring van
hypotheekschuld?
Antwoord
Het is de minister van Financiën en mij niet bekend dat er een directe relatie is
tussen de hoogte van de hypotheekmarges, zoals onderzocht door de NMa, en de
fiscale faciliëring van hypotheekschuld. Zoals eerder is geantwoord op
Kamervragen van het lid Sap achten de minister van Financiën en ik het op dit
moment niet nodig hiernaar aanvullend onderzoek te doen.
(w.g.) drs. M.J.M. Verhagen
Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie