Cleveringahoogleraar Hans Blom: âGeschiedenis is mensenwerkâ
Geschiedenis is mensenwerk. De interactie tussen menselijk handelingen
bepaalt het historisch proces. Daarom doen individuele beslissingen
ertoe. Dat is de conclusie die Cleveringahoogleraar Hans Blom trekt uit
het onderzoek dat hij deed ondermeer als directeur van het Nederlands
Instituut voor Oorlogsdocumentatie. Waaronder dat naar de val van
Srebrenica in 1995. Blom houdt op 26 november de Cleveringarede.
Commissie Menten
Cleveringahoogleraar Hans Blom: 'Vanuit een ander perspectief zijn
nieuwe inzichten te verkrijgen.'
Cleveringahoogleraar Hans Blom: 'Vanuit een ander perspectief zijn
nieuwe inzichten te verkrijgen.'
Blom raakte bij de oorlogsgeschiedschrijving betrokken âdoor toeval en
doordat iedereen van mijn generatie iets met de oorlog heeftâ. Zijn
belangstelling ging uit naar de moderne geschiedenis en zijn
proefschrift betrof de muiterij op De Zeven Provinciën in 1933. Ruim
een jaar na afronding daarvan werd hij, werkzaam bij de Universiteit
van Amsterdam, door hoogleraar Ivo Schöffer gevraagd voor de commissie
Menten die de handel en wandel van oorlogsmisdadiger Pieter Menten
onderzocht. âIk denk dat hij had gezien dat ik heel precies
bronnenonderzoek kon doen, en dat ze zo iemand zochten.â
Nieuwe inzichten
Toen Blom in 1983 hoogleraar werd, was hij vooral bezig met onderzoek
naar de verzuiling. Zijn oratie besloot hij echter te wijden aan een
heel ander onderwerp, aan iets dat voor iedereen interessant kon zijn:
in In de ban van goed en fout? nam hij afstand van het denken over de
Tweede Wereldoorlog in termen van âgoedâ en âfoutâ. Blom: âHet ging
vrijwel uitsluitend over onderdrukking en verzet, en dat verbond zich
met de moraliteit en zelfs met de politiek. Ik wilde van die morele
lading af. Waarom? Omdat de oorlog vanuit dat perspectief al zeer
uitvoerig was onderzocht en ik dacht dat vanuit een ander perspectief
nieuwe inzichten waren te verkrijgen. Ter aanvulling op het werk van
Lou de Jong, niet in plaats daarvan. Een ingewikkeld aspect van dat
standpunt was dat je die morele lading er nooit helemaal uit krijgt.â
Dutchbat in Srebenica
Veel doden in Bosnië werden opgegegraven uit massagraven.
Veel doden in Bosnië werden opgegegraven uit massagraven.
Zijn oratie maakte Blom meteen bekend en zal zeker hebben bijgedragen
aan zijn benoeming tot directeur van het Nederlands Instituut voor
Oorlogsdocumentatie (NIOD) in 1996. Speelden zijn opvattingen ook een
rol bij het verzoek van de regering aan dat instituut om een onderzoek
in te stellen naar de rol van Dutchbat bij de val van Srebenica in
1995? Daarbij brachten de Bosnische Serven minstens 7000 moslimmannen
om. âDat weet ik nietâ, zegt Blom. âIk vind wel dat je zoân onderzoek
het beste door een instituut kunt laten doen, dan heb je meteen een
goede infrastructuur. Ik was overigens nog niet eens in dienst bij het
NIOD. Ik zou per 1 september 1996 beginnen en werd in de laatste week
van augustus gebeld. Rechtstreeks uit de ministerraad. Ik was er niet
toen dat telefoontje kwam en toen ik terugbelde zei een raadsadviseur:
kunt u vijf minuutjes wachten want de minister is nu aan het woord. Dat
was wel interessant.â
Niet weglopen
âLater bleek dat er geen kamerbrede steun was voor het idee om het NIOD
de opdracht te geven. Een deel van de kamer wilde liever een
parlementaire enquête. Maar ik had in principe al âjaâ gezegd en nu
plotseling âneeâ zeggen zou ook een politieke daad zijn geweest. De
kamermeerderheid moest maar beslissen en deed dat ook. We vroegen ons
af: kunnen wij dit met voldoende afstand doen? We vonden dat we het
konden en als je dan een klemmend verzoek krijgt ook móésten doen. Je
moet als wetenschappelijk instituut niet weglopen voor moeilijke vragen
uit de samenleving, je moet maatschappelijk dienstbaar zijn, ook als
het lastig is. We hebben afgesproken dat we volgens de historisch
verklarende methode zouden werken, dat we de zaken zo goed mogelijk
zouden verhelderen en geen expliciete morele of politieke oordelen
zouden uitspreken. En zo hebben we het ook gedaan.â
Snel beginnen
De Bosnisch-Servische opperbevelhebber Ratko Mladic wordt nog steeds
gezocht in verband met zijn rol bij de moord op ruim 7000 Bosnische
moslimmannen in 1995.
De Bosnisch-Servische opperbevelhebber Ratko Mladic wordt nog steeds
gezocht in verband met zijn rol bij de moord op ruim 7000 Bosnische
moslimmannen in 1995.
âSrebenicaâ staafde Bloms overtuiging dat geschiedenis een optelsom is
van menselijke handelingen en acties: âIndividueel en collectief,
bedoeld of onbedoeld, bewust of onbewust. En sommige schijnbaar
onbeduidend. Niemand overziet het geheel.â Het rapport Srebrenica â een
âveiligâ gebied (samenvatting) lag er in 2002, zeven jaar na dato. Kan
dat wel, geschiedenis schrijven die zo contemporain is? Blom: âHoe meer
tijd er over gebeurtenissen gaat, hoe afstandelijker je ernaar kunt
kijken, maar in de loop van de tijd gaan veel bronnen verloren. Wat mij
betreft kun je niet snel genoeg beginnen. Dat er later door anderen op
een andere manier wordt gekeken is niet erg. Dat is logisch, want er
kunnen andere bronnen beschikbaar komen en een historicus kan zich
nooit helemaal losmaken van zijn tijd en van zijn sociale en culturele
omgeving. Het is juist verrijkend als anderen vanuit een ander
perspectief kijken en kritisch zijn op jouw werk. Het is eigen aan
geschiedenis dat niet snel de finale versie zal worden geschreven.
Zelfs over de Nederlandse Opstand, al op zovele manieren onderzocht
komen steeds nieuwe interpretaties.â
Gemiste kans
De parlementaire enquête over âSrebenicaâ kwam er later ook nog. Blom:
âEen gemiste kans. Ik vond dat niet de goede vragen werden beantwoord.
De enquête bleef hangen in gehakketak op nationaal niveau. Alsof het
een Nederlands probleem was. In onze analyse zat structuur; wij trokken
de kwestie naar internationaal niveau en de rol van Nederland in dàt
speelveld. De hoofdrolspelers waren niet meer politiek actief en mede
dat gegeven had het mogelijk gemaakt eerlijk terug te kijken. Wat was
er nou echt aan de hand, waarom waren wij daar, kan de buitenwereld
zich bemoeien met zoân conflict en zo ja, hoe kan het dan wél? Maar
nee, er was weer een doofpotje ontdekt.â
Betrokkenheid
Hoe doe je dat, als gruwelen je werk worden? âHet is gebleken dat ik
mijn werk als historicus kan scheiden van mijn betrokkenheid als
burger. Natuurlijk treedt er soms vermenging op. Soms word ik ineens
getroffen door iets, maar dat ik vind ik niet erg. Het punt is dat je
je daarvan bewust moet zijn.â
De Cleveringalezing, die zich vooral op WO II zal rechten, is op 26
november live te volgen op het internet via de homepage van de
Universiteit Leiden
Links
* Hans Blom benoemd tot Cleveringahoogleraar (Nieuwsbrief 13 april
2010)
* Cleveringa-debat âPrivacy.... gevoelig?â mmv Rutger Mazel (NOS
buitenlandreporter), prof.dr. A.G. Castermans (hoogleraar
Burgerlijk Recht) en mr. Th.U. Hiddema (strafadvocaat)
* Veertig Cleveringalezingen wereldwijd
* Cleveringaâs koffer; recht vrijheid en verantwoordelijkheid. Nieuw
boek van Leiden University Press met daarin een selectie uit de
Cleveringalezingen uit de loop der jaren en een nawoord van
profl.dr. Ineke Sluiter.
* NIOD
* Samenvatting van
* Srebrenica-site van het NIOD
(15 november 2010/Corine Hendriks)
Universiteit Leiden