Duurzame vrede vraagt om postoorlog-recht
Moderne militaire interventies en vredesoperaties brengen zelden de
duurzame vrede die ons voor ogen wordt gehouden. In veertig procent van
de landen waar een gewapend conflict is beëindigd, breekt binnen vijf
jaar weer geweld uit. Dit roept vragen op: hoe kan een oorlog op een
rechtvaardige manier kan worden beëindigd en hoe moet een eerlijk
vredesproces worden vormgegeven.
Vidi-beurs
Carsten Stahn: 'De scheidslijn tussen vrede en oorlog is een stuk
diffuser geworden.'
Carsten Stahn: 'De scheidslijn tussen vrede en oorlog is een stuk
diffuser geworden.'
Moderne militaire interventies en vredesoperaties brengen zelden de
duurzame vrede die ons voor ogen wordt gehouden. In veertig procent van
de landen waar een gewapend conflict is beëindigd, breekt binnen vijf
jaar weer geweld uit. Dit roept vragen op: hoe kan een oorlog op een
rechtvaardige manier kan worden beëindigd en hoe moet een eerlijk
vredesproces worden vormgegeven.
Carsten Stahn, hoogleraar Internationaal Strafrecht en
Wereldgerechtigheid, en programmadirecteur van het Grotius Centre for
International Legal Studies, heeft een vidi-beurs gekregen om op die
vragen antwoorden te vinden. Zijn onderzoek richt zich op Jus post
bellum: recht en rechtvaardigheid in naoorlogse situaties.
Hugo de Groot
Eeuwen geleden vroegen rechtsgeleerden, onder wie Hugo de Groot, zich
al af onder welke voorwaarden een oorlog gerechtvaardigd is. Een
zogeheten just war of rechtvaardige oorlog moest bijvoorbeeld een goede
slagingskans hebben, proportioneel zijn en slechts worden ingezet als
laatste redmiddel. Veel van deze normen zijn ook vandaag de dag terug
te vinden in internationale verdragen. Het oorlogsrecht is
onderverdeeld in Jus ad bellum (recht in aanloop naar het conflict) en
Jus in bello (recht tijdens het conflict).
Diffuus
Deze tweedeling is echter niet meer toereikend, meent Stahn. âDe aard
van oorlogsvoering is sinds de jaren negentig enorm veranderdâ, legt
hij uit. âOorlogen tussen twee staten zijn iets van het verleden. Bijna
alle conflicten die momenteel worden uitgevochten, zijn van interne
aard. Een veelheid aan actoren en gewapende groepen staan daarin
tegenover elkaar. Op de vraag wanneer een conflict is beëindigd, lopen
de antwoorden uiteen. Daarom is het ook niet duidelijk wanneer het
oorlogsrecht eindigt en het recht in vredestijd ingaat.â
Democratie en mensenrechten
Humanitaire interventies vereisen ook een nieuwe kijk op oude
principes. In het concept van humanitaire interventie ligt immers het
concept van vredesherstel besloten. Interventies zoals die in Irak
(2003) en Kosovo (1999) werden gelegitimeerd en aan het publiek
verkocht met argumenten die betrekking hebben op de naoorlogse
situatie: het vestigen van democratie, zelfbeschikking of
mensenrechten. 'Het is daarom niet meer dan logisch dat deze
overwegingen ook vorm krijgen in een coherent juridisch raamwerk',
aldus Stahn. Jus post bellum dus. (Verder lezen na de afbeelding.)
Fresco (1509-1511) van Rafael in Stanza della Segnatura, een zaal in
het Vaticaan. Ook hieruit blijkt dat de materie van het recht rond
oorlog en vrede al een lange geschiedenis heeft. Links op de fresco
ontvangt keizer Justianus (527-565), omringd door juristen, het Corpus
Iuris Civilis van de feitelijke auteur ervan, Tribonianus. Op dit
corpus grijpt het huidige westerse recht nog steeds terug. Justianus
probeerde in oorlogstijd (veldtochten) met wapens en in vredestijd met
wetten controle over het hele Romeinse rijk te krijgen. Rechts keurt
Gregorius de IXe (1170-1241) de Gregoriaanse decreten goed, die plm.
700 jaar het kerkelijk recht zouden bepalen. Bovenin drukken drie
vrouwenfiguren de eigenschappen uit die elke rechter zou moeten hebben:
voorzichtigheid, standvastigheid en matiging.
Fresco (1509-1511) van Rafael in Stanza della Segnatura, een zaal in
het Vaticaan. Ook hieruit blijkt dat de materie van het recht rond
oorlog en vrede al een lange geschiedenis heeft. Links op de fresco
ontvangt keizer Justianus (527-565), omringd door juristen, het Corpus
Iuris Civilis van de feitelijke auteur ervan, Tribonianus. Op dit
corpus grijpt het huidige westerse recht nog steeds terug. Justianus
probeerde in oorlogstijd (veldtochten) met wapens en in vredestijd met
wetten controle over het hele Romeinse rijk te krijgen. Rechts keurt
Gregorius de IXe (1170-1241) de Gregoriaanse decreten goed, die plm.
700 jaar het kerkelijk recht zouden bepalen. Bovenin drukken drie
vrouwenfiguren de eigenschappen uit die elke rechter zou moeten hebben:
voorzichtigheid, standvastigheid en matiging.
Strijdig
Moderne conflicten worden gekenmerkt door juridische systemen, actoren
en wetten die veelal met elkaar in strijd zijn. De regelgeving en
richtlijnen die nu gelden voor naoorlogse situaties houden daar
onvoldoende rekening mee. Stahn: âHoe kun je humanitair recht verenigen
met de uitoefening van geweld? Hoe kun je een buitenlandse
transitieregering rechtvaardigen als je tegelijkertijd aan politieke,
democratische wederopbouw werkt? Op welke manier moeten 'daders' zich
in vredestijd verantwoorden zonder het land te demobiliseren? Hoe
voorkom je dat internationaal recht in botsing komt met lokaal recht?
Op die vragen met een antwoord komen.'
Balanceren
Het vormgeven van Jus post bellum is een kwestie van balanceren,
prioriteiten stellen en rekening houden met de lokale werkelijkheid.
'Als van te voren wordt nagedacht over de manier waarop naoorlogse
situaties juridisch moet worden vormgegeven, kan daar een preventieve
werking van uit gaan', zegt Stahn. 'Het kan aanleiding zijn om helemaal
af te zien van geweld, of het geweld in te richten op een manier die
een eerlijk en rechtvaardige vrede niet in de weg staat. Ook kan het de
gevolgen van de uitoefening van geweld verlichten en de succesvolle
overgang naar duurzame vrede eenvoudiger maken.'
Universiteit Leiden