Universiteit Leiden

De voetangels en klemmen van internationaal ondernemen

Bestuurders van internationaal ondernemende bedrijven moeten hun juridische zaakjes goed kennen, anders kunnen ze voor onaangename verrassingen komen te staan. Dat stelde prof.mr. Marielle Koppenol-Laforce op vrijdag 29 oktober in haar oratie ter aanvaarding van de leerstoel Internationaal Commercieel Contracteren.

âWie zijn contracten kent, kent zijn risico. Wie zijn risicoâs kent, beheerst en controleert, vervult zijn taak als bestuurder naar behoren.â

Internationale betalingen

Koppenol-Laforce schetst in haar oratie een aantal situaties waarmee elke internationale onderneming te maken kan krijgen. Hoe bewerkstellig je bijvoorbeeld dat een koper ingeval van een internationale transactie daadwerkelijk betaalt? Door er als het ware een bank tussen te (laten) schuiven die de betalingsverplichting namens de koper overneemt (documentair krediet door middel van een Letter of Credit). De bank verricht de betaling als de verkoper bepaalde documenten kan overleggen, bijvoorbeeld de vrachtbrief. En, let erop, dat voor de betaling niet nog eens handtekening van de koper nodig is, dat kan tot allerlei complicaties leiden.

Contracten in het Engels

Koppenol-Laforce wijst ook op het risico van een contract onder Nederlands recht dat wel in het Engels is gesteld. Daarin kan bijvoorbeeld het woord inspanningsverplichting vertaald zijn als reasonable of best endeavours (UK; efforts in de VS). In het Engelse en Amerikaanse recht is het verschil tussen reasonable en best aanzienlijk, met mogelijk even financiële consequenties, terwijl in het Nederlandse recht het verschil niet wordt gemaakt. Sowieso is het Engels een valkuil: als er in een Engelse versie van een contract allerlei begrippen staan die voor de ene â Engelstalige - partij vanzelfsprekende betekenissen hebben die in het Nederlands niet gelden, kan een rechter beslissen dat vanwege die vanzelfsprekend toch van de Engelstalige interpretatie moet worden uitgegaan.

Ahold-USFood en Shell

Een vraag die Koppenol-Laforce voorts opwerpt is: kan een in Nederland gevestigde moedervennootschap aansprakelijk gehouden worden voor gedragingen van de dochter in het buitenland omdat de moeder onvoldoende toezicht had uitgeoefend op het bestuur van de dochter? Dit speelt in enkele zaken die in Nederland aanhangig zijn gemaakt aangezien het hoofdkantoor van de betreffende onderneming hier is gevestigd. Een voorbeeld is de Shell-affaire waarbij Shell Nigeria een pijpleiding in Nigeria zodanig slecht zou hebben beheerd dat de leiding lekte, en visvijvers en drinkwater zou hebben besmet met olie. In deze is nog geen definitieve uitspraak gedaan. Koppenols indruk is dat verschillende rechtbanken iets verschillend oordelen in dit soort zaken.

Nederland claimland?

Nieuw is dat er steeds meer claims komen uit niet-westerse landen tegen bedrijven die hun hoofdkantoor in een westers land hebben. In dit verband zou Nederland met zijn vele internationale hoofdkantoren, naast het land van de kaas en de tulpen, ook het land van de claims kunnen worden, stelt Koppenol. Het recht is op dit punt in diverse landen in beweging, zoals in de VS, waar men de grenzen weer enigszins aan het sluiten is voor dergelijke zaken.

Het spook van de âdiscoveryâ

Tot slot besteedt Koppenol-Laforce aandacht aan âhet spook van de Amerikaanse discoveryâ. Discovery is een proces waarbij een partij een andere partij in het kader van een rechtzaak vraagt allerlei documenten te verstrekken. Het kan gaan om schriftelijke stukken in hard copy, maar steeds vaker zijn het e-mails met bijlagen. Het doel is de smoking gun te vinden. Het kunnen heel goed stukken zijn die zich op het hoofdkantoor bevinden, maar waarvan de rechter vindt dat ze under control van een dochterbedrijf zijn. In de VS is de drempel voor het opvragen van stukken laag, en dan heeft de moeder ze maar op te hoesten, ook als ze hier onder de privacywetgeving vallen, met het risico van een zaak op dat punt. Maar het Amerikaanse rechtssysteem werkt ook de andere kant uit: de verdediging kan van dezelfde rechten gebruik maken.

Praktische tips

Waar het hier om gaat, vindt Koppenol-Laforce, is dat het voor een wereldwijd vertakte onderneming raadzaam is een discovery team te formeren dat de risicoâs in kaart brengt en beheer(s)t. Dat kan door onder meer door een goed archiefsysteem op te zetten en door mogelijk gevoelige documenten in internationale vergaderingen alleen op een scherm te projecteren of door hard copies na afloop weer in te nemen.

De overall boodschap van Koppenol-Laforce is: ken uw zaakjes en be prepared.