Gepubliceerd op 26 oktober 2010
Sterrenkundestudenten UvA geven nieuwe kijk op gas- en stofschijf rondom ster
Gepubliceerd op 26 oktober 2010
The growing up of a star
Copyright: ESO
Onderzoek van twee masterstudenten van het Sterrenkundig Instituut
Anton Pannekoek van de Universiteit van Amsterdam (UvA) heeft een
nieuwe kijk opgeleverd op de structuur van de gas- en stofschijf rondom
een zogeheten Herbig Be-ster. De door de studenten verrichte metingen
hebben geleid tot een artikel in het wetenschappelijke tijdschrift
'Astrophysical Journal Letters', dat deze week is gepubliceerd.
Studenten Rik van Lieshout en Tullio Bagnoli voerden metingen uit op de
sterrenwacht van La Palma (Canarische Eilanden). Dit deden zij in het
kader van het onderdeel Observation Project van de masteropleiding
Astronomy and Astrophysics van de UvA, waartoe zij eerst een
waarneemvoorstel schreven. Ze bestudeerden de Herbig Be-ster MWC 147,
een zeer jonge, pas gevormde ster in het overgangsgebied tussen zware
en minder zware sterren. De massa van deze ster is ongeveer zes maal de
massa van de zon. De vraag die de studenten wilden beantwoorden is of
sterren veel zwaarder dan de zon in staat zijn om planeten te vormen.
Herbig Be-sterren zijn omgeven door een schijf met gas- en
vaststofdeeltjes. De metingen, die Van Lieshout en Bagnoli deden met de
Belgische Mercator-telescoop, geven een nieuwe kijk op de structuur van
de gas- en stofschijf vlak bij de ster, op een ruimtelijke schaal veel
kleiner dan de baan van Mercurius om de zon. In die schijf kunnen zich
mogelijk planeten vormen. Observaties op deze schaal worden meestal
gedaan met de grootste telescopen ter wereld. Dankzij een nieuw
instrument, ontwikkeld door medewerkers van de K.U. Leuven, konden de
studenten deze metingen doen met een kleinere telescoop. Zo konden zij
een beschrijving geven van de fysische eigenschappen van de gas- en
stofschijf, onder andere van de geometrie en oppervlaktehelderheid. Er
is sprake van een binnen- en buitenschijf. De binnenschijf is plat en
blijkt tot vlakbij het steroppervlak door te lopen; de buitenschijf is
veel dikker en heeft een conische vorm (de vorm van een toeter). De
binnenschijf bestaat volledig uit gas, vanwege de zeer hoge temperatuur
door de korte afstand tot MWC 147 (te heet voor stofdeeltjes). De
overgang tussen deze twee delen van de schijf komt overeen met eerdere
bevindingen.
De vraag is of sterren die veel zwaarder zijn dan de zon, in staat zijn
om planeten te vormen. De vorming van rotsachtige planeten door de
groei van stofkorrels lijkt in het binnenste, platte deel van de schijf
rond MWC147 niet mogelijk, omdat daar geen stofkorrels kunnen bestaan.
Dit platte deel van de schijf heeft een afmeting die ongeveer
overeenkomt met de afstand tussen de zon en Mars in ons zonnestelsel.
Een beter begrip van de vorming van planeten kan leiden tot meer
inzicht in de vorming van ons zonnestelsel. Hiertoe moet ook de
structuur van de gas- en stofschijf (de protoplanetaire schijf, waar
die planeten in kunnen ontstaan) van andere sterren nauwkeurig in kaart
worden gebracht.
De studenten werden begeleid door prof. dr. Rens Waters (hoogleraar
Sterrenkunde aan de UvA en wetenschappelijk directeur van SRON
Netherlands Institute for Space Research) en Gerrit van der Plas en
Daan Meerburg (beiden promovendus aan het Anton Pannekoek Instituut van
de UvA). Daarnaast droegen onderzoekers van het Instituut voor
Sterrenkunde van de K.U. Leuven (België) bij aan de publicatie in
Astrophysical Journal Letters.
Publicatiegegevens
T. Bagnoli, R. van Lieshout, L.B.F.M. Waters, G. van der Plas, B. Acke,
H. van Winckel, G. Raskin en P.D. Meerburg: `An inner gaseous disk
around the Herbig Be star MWC 147', in: Astrophysical Journal Letters,
22 oktober 2010.
Universiteit van Amsterdam