Juridische ontwikkelingssamenwerking: twee stappen vooruit, een achteruit
25 jaar CILC
De aanleiding voor de lezingencyclus is het 25-jarige bestaan van het
Center for International Legal Cooperation (CILC), de Nederlandse
organisatie voor juridische ontwikkelingssamenwerking onderhoudt. Jan
Michiel Otto, hoogleraar Recht en Bestuur in ontwikkelingslanden en
directeur van het Van Vollenhoven Instituut geeft de aftrap. Zijn
afdeling onderhoudt nauwe betrekkingen met het CILC)
Consensus over standaarden
Eerst de vraag die op het affiche prijkt: De rechtsstaat in
ontwikkelingslanden, utopie of praktijk? Otto: âEr zijn honderden
voorbeelden te bedenken waaruit blijkt dat het een utopie is, en net
die hoopvol stemmen. We hebben met zijn allen een set van standaarden
ontwikkeld die we ârechtsstaatâ noemen - of rule of law. Over die
standaarden bestaat redelijke consensus. Niemand bestrijdt dat de staat
zich aan de eigen wetten moet houden, en dat de rechter onafhankelijk
en onpartijdig moet zijn. Maar in de praktijk blijkt de lat voor
ontwikkelings- en transitielanden erg hoog te liggen. Onafhankelijke
rechtspraak is soms een illusie. Corruptie in de rechtspraak is
bijvoorbeeld in China en Indonesië wijdverbreid. In Indonesië heeft
de president nu een task force ingesteld die de strijd heeft
aangebonden tegen de ârechtsmaffiaâ. Daarbij is het beeld vaak: twee
stappen vooruit, een achteruit.â
Aidsbestrijding
âAan de andere kant zie je dat juristen overal ter wereld een strijd
voeren voor de ontwikkeling van die rechtstaat in hun landâ, gaat hij
verder. âDaarbij kan buitenlandse steun als een katalysator werken. Die
mensen vind je overal, en vaak hebben zij baat bij hulp op maat van
buitenaf. Die hoeft niet altijd uit het Westen te komen. Op het
Afrikaanse continent wordt ook gekeken naar het progressieve
rechtssysteem van Zuid-Afrika. Zo dwong de rechter daar de overheid tot
een actievere bestrijding van aids en hiv. En tot op zekere hoogte
gebeurde dat ook.â
âPretenties en ambitiesâ
De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) bracht begin
dit jaar een rapport uit met de titel Minder Pretentie, Meer Ambitie.
Ontwikkelingshulp die verschil maakt. De WRR adviseert onder meer om
het beleid minder te versplinteren en meer toe te spitsen op
kernthemaâs. Naast programmaâs op het gebied van landbouw- en
watermanagement wordt het thema Justice for Development genoemd.
Volgens het nieuwe regeerakkoord zal het kabinet de
ontwikkelingssamenwerking fundamenteel herzien met het WRR-rapport als
leidraad.
Goed bestuur
Is dat hoopgevend? âHet zou kunnenâ, zegt Otto voorzichtig. âKijk, het
streven naar een democratische rechtsstaat als onderdeel van
internationale samenwerking, daar is niemand tegen. Good Governance, de
versterking van bestuurs- en rechtsstelsels in ontwikkelingslanden, is
al twintig jaar een populair thema, bij zowel links als rechts. Voor de
een draait het primair om betere marktwerking, voor de ander om
mensenrechten en democratie. Gaat juridische hulp voor een beter
kadaster in Ghana primair ten goede komen aan kleine bezitters van
grond en huizen, aan grote investeerders, of aan traditionele
gemeenschappen? Behalve vragen van rechtszekerheid spelen daar ookÂ
belangrijke vragen van rechtvaardigheid en machtsverhoudingen. Zoân
programma zal een evenwichtige mix moeten vormen.â
Gewoonterecht
Een vraag die tijdens deze Studium Generale steeds zal terugkeren is in
hoeverre je ideeën over de rechtsstaat van buitenaf kunt opleggen.
Otto: âAlle succesverhalen op dit gebied hebben een gemene deler. Ze
borduren voort op vragen en ideeën vanuit het land zelf, en worden
gedragen door lokale actoren, kennis en instituties. Cornelis van
Vollenhoven zei honderd jaar geleden dat je geen Europees systeem kon
opleggen in de tropen. Hij pleitte voor ruimhartige erkenning van het
geldende gewoonterecht, het adatrecht. Ook nu zie je veel donoren
pleiten voor non-state justice. Het sterke punt daarvan is de
aansluiting bij lokale normen, maar het kan tegelijk ook een nadeelÂ
zijn: gewoonterecht en religie zijn vaak multi-interpretabel, en de
traditionele hardliners hebben opvattingen over vrouwen, migranten of
lagere âklassenâ die botsen met de rule of law opvattingen van
liberale en progressieve krachten in zoân land. Tegenwoordig zijn
âlokaleâ normen en instituties niet alleen de traditionele maar ook de
moderne. Donoren moeten goed geïnformeerd zijn om daarin een
vruchtbare positie te kunnen kiezenâ.
Links
* Lezing Studium Generale: Rechtsstaat in ontwikkelingslanden
* Center for International Legal Cooperation
* Van Vollenhove Institute
* Rechten studeren in Leiden, bachelor en master
(19 oktober 2010 / Marl Pluijmen)
Â
Universiteit Leiden