Rijksoverheid
Toespraak Balkenende tijdens de Blouin Creative Leadership Summit in New York
Toespraak | 23-09-2010
Toespraak van minister-president Balkenende tijdens de sessie
'Recession and Recovery' van de Blouin Creative Leadership Summit in
New York op 23 september 2010.
A roadmap for sustainable recovery
Dames en heren,
Het is voor mij een eer om hier vandaag bij u te zijn en enkele
inleidende opmerkingen te mogen maken over het thema 'recession and
recovery'. Ik wil maar meteen zo vrij zijn een suggestie te doen. Ik
stel voor ons deze middag vooral te concentreren op 'recovery' en wat
minder op 'recession'. Het recessieverhaal is immers bekend.
De start: de val Lehman Brothers op 15 september 2008. Tien dagen later
stond ik ook hier, bij de Blouin Creative Leadership Summit. In de
wandelgangen werd erover gesproken. Mensen waren geschokt en
verontrust. Maar dat de effecten van deze gebeurtenis zó dramatisch, zó
historisch zouden zijn, was op dat moment toch nauwelijks voorstelbaar.
De gevolgen zijn nu bekend: een wereldwijde financieel-economische
crisis. Overheden die genoodzaakt waren met miljardeninjecties een
economische en financiële 'meltdown' te voorkomen. Bedrijven die - als
gevolg van stagnerende kredietverlening en terugvallende vraag - het
hoofd niet of nog maar amper boven water konden houden. Burgers die hun
banen, hun huizen, hun pensioenen in gevaar zagen komen.
De nasleep: hoge werkloosheidcijfers in de VS en Europa van rond de
10%. Ook de overheidsfinanciën zijn in zeer veel landen compleet uit
het lood geslagen.
De vraag die zich opdringt is: wat nu? Hoe ziet de weg naar economisch
herstel eruit? De weg naar duurzaam en evenwichtig herstel wil ik daar
nadrukkelijk aan toevoegen. Alleen duurzaam en evenwichtig herstel kan
toekomstige onevenwichtigheden in ons economisch systeem voorkomen. En
kan ervoor zorgen dat economische groei gekoppeld wordt aan het
adresseren van andere mondiale uitdagingen als het tegengaan van
klimaatverandering, het behoud van biodiversiteit, het bestrijden van
internationaal terrorisme, migratievraagstukken en het vinden van een
antwoord op de grote schaarstevraagstukken van onze natuurlijke
hulpbronnen olie, gas, voedsel en water.
Bij het thema herstel zijn twee lijnen te onderscheiden: herstel op de
korte termijn, en maatregelen die duurzaam, lange termijn herstel met
zich brengen.
Ik loop die twee lijnen even met u langs. Het debat over herstel op de
korte termijn wordt momenteel gedomineerd door de discussie of de
kwetsbare economieën nog verdere stimulering nodig hebben, of dat het
tijd is voor overheden om zich terug te trekken omdat de private sector
weer in staat is zijn natuurlijke rol te laten spelen, namelijk die van
motor achter economische groei.
De meningen over wat het beste is, lopen zeer uiteen. Zonder twijfel
ook in deze zaal. Dat is denk ik ook logisch. De waarheid of het
antwoord bestaat ook niet. Daar zijn de verschillen tussen landen, of
beter gezegd, de verschillen tussen het gedrag van burgers te groot
voor.
Nederlandse bedrijven en burgers bijvoorbeeld, worden onzeker als hun
overheid een enorme schuldenberg opbouwt en die hoger en hoger maakt
door maar geld uit te blijven geven. In dat geval houden zij de hand
zelf stevig op de knip: bedrijven gaan minder investeren en burgers
gaan meer sparen. Ze beseffen namelijk heel goed dat uiteindelijk zij
de prijs betalen van de spendeerdrift van hun overheid: via hogere
belastingen, via hogere bijdragen voor zorg, onderwijs of pensioenen.
Hun geld gaat pas weer rollen bij economische zekerheid en financiële
stabiliteit. In Amerika ligt dat anders, zoals u waarschijnlijk nog
beter weet dan ik.
Maar het is wel tegen deze achtergrond dat ik - in ieder geval voor
mijn land - pleit voor begrotingsdiscipline, het terugbrengen van
overheidstekorten en hervormingen. Ook op de korte termijn.
Ik ben het overigens volledig eens met Olivier Blanchard en Carlo
Cottarelli - respectievelijk chief economist en head of fiscal affairs
bij het IMF - dat we ons niet blind moeten staren op het korte termijn
beleid. Onlangs schreven zij in de Financial Times een artikel met de
titel: 'The great false choice, stimulus or austerity'. Hun
slotconclusie is - en ik citeer - :"But more important are measures
that improve the long-term fiscal outlook in those countries with high
deficits and debt. This is where governments should focus their
efforts. For without long-term fiscal reforms, lasting recovery is
doomed far more certainly than if the world gets 2011 plans wrong by a
fraction of a per cent of GDP."
Maatregelen voor de lange termijn bieden met andere woorden het meeste
soelaas voor duurzaam herstel. Laten we ons daar dan vooral op
focussen.
Als ik denk over wat in mijn ogen cruciaal is om onze wereld, onze
economieën, onze levens naar de toekomst toe stabieler, duurzamer en
dynamischer te maken dan kan ik dat samenvatten met één woord: waarden.
Twee weken geleden las ik op de website van 'The New York Times' een
analyse van Thomas Friedman die me uit het hart was gegrepen. Ik wil u
de kern van zijn opinie niet onthouden. Hij schreef: "We had a values
breakdown - a national epidemic of get-rich-quickism and
something-for-nothingism. Wall Street may have been dealing the dope,
but our lawmakers encouraged it. And far too many of us were happy to
buy the dot-com and subprime crack for quick prosperity highs.
China and India have been catching up to America not only via cheap
labor and currencies. They are catching us because they now have free
markets like we do, eduction like we do, access to capital and
technology like we do, but, most importantly, values like our Greatest
Generation had. That is, a willingness to postpone gratification,
invest for the future, work harder than the next guy and hold their
kids to the highest expectations. In a flat world where everyone has
access to everything, values matter more than ever."
Natuurlijk zijn economische, fiscale en financiële hervormingen
noodzakelijk om onze systemen robuuster en toekomstbestendiger te
maken. Ik denk aan het verhogen van de pensioenleeftijd,
flexibilisering van de arbeidsmarkt en beter toezicht bij de financiële
sector. Maar een succesvolle toekomst vraagt nog een fundamentele
hervorming van ons: een groter moreel besef. Op mondiale schaal. Op
nationaal niveau. Bij bedrijven en bij burgers.
Laat ik tot slot nog even kort aangeven hoe ik dat dan voor me zie.
Op mondiale schaal hoop ik dat we de huidige internationale
samenwerking nog verder kunnen intensiveren. Ook in goede tijden. De
G20 heeft zichzelf op het diepst van de crisis een prominente rol
toebedeeld en zichzelf uitgeroepen tot 'premier forum for economic
cooperation'. Dat heeft uitstekend gewerkt kan ik uit eigen ervaring
melden. Het 'Framework for strong, sustainable and balanced growth' is
er, en daar ben ik blij om. Maar het is niet meer dan een kader. Nu
komt het erop aan dat kader nader in te vullen, concreet te maken door
daadwerkelijk beleid op elkaar af te stemmen.
De G20 heeft nu nog moeite met het streven naar werkelijk duurzame en
evenwichtige groei. Het schaarstevraagstuk lijkt door de crisis naar de
achtergrond verdwenen, maar ik voorspel u dat als de G20 hieraan geen
aandacht besteedt, dit gegarandeerd binnen enkele jaren weer op de
agenda zal staan. Ik zeg daarom: laten we nu al onze morele
verantwoordelijkheid nemen. Bijvoorbeeld door concrete stappen vooruit
te zetten op het terrein van klimaat. De klimaattop in Cancun is wat
mij betreft een uitgelezen kans om echt vooruitgang te boeken.
Die opdracht is er ook voor nationale overheden. De lessen van deze
crisis zijn hard. Daar kunnen we niet omheen. We zijn het aan de
volgende generatie verplicht om nu structurele hervormingen in gang te
zetten. Om ons nu te dragen als goed rentmeester en ervoor te zorgen
dat in de toekomst de overheidsfinanciën op orde zijn. Om nu de
vergrijzingproblematiek te adresseren, zodat onze kinderen er niet door
overvallen worden. Om er nu voor te zorgen dat de financiële sector
zich weer eerst en vooral ten dienste gaat stellen van de reële
economie, van ondernemers en van gewone mensen.
Bedrijven hebben daar zelf ook een verantwoordelijkheid in. En niet
alleen banken. Graaien, excessieve bonussen, perverse prikkels,
kortetermijndenken, onverantwoorde risico's: we zagen - en zien helaas
- dat niet alleen in de financiële sector.
Duurzaam herstel en duurzame groei zijn in mijn ogen alleen mogelijk
als bedrijven en ondernemers zich verantwoordelijker gaan gedragen. Als
zij zich veel meer dan nu bezig gaan houden met maatschappelijk
verantwoord ondernemen. Niet omdat een 'groen', of 'duurzaam', of
'sociaal' imago goed is voor het imago en de verkoopcijfers. Maar omdat
zij zich werkelijk verantwoordelijk voelen voor hun omgeving, voor de
lange termijn en voor hun rol in dat geheel.
En dan wijzelf, de burgers. Ook wij zullen onszelf in de toekomst
moreler moeten gedragen, ons meer moeten laten leiden door normen én
waarden. De waarde van spaarzin. De waarde van maatschappelijke
betrokkenheid. De waarde van omzien naar een ander. Het zijn dat soort
waarden die - om de woorden van Friedman nog maar even te herhalen -
'matter more than ever'. Zonder moreel besef geen duurzaam herstel.
Laten we die weg naar herstel vastberaden vervolgen. Zonder weg te
lopen voor onze verantwoordelijkheden. Niet die op de korte, maar zeker
niet die op de lange termijn.
Dank u wel.
Afzender
* Ministerie van Algemene Zaken
Voor vragen aan de Rijksoverheid bel Postbus51: 0800-8051