Gemeente Barneveld
Speuren naar het verleden van Veller
De gemeente Barneveld is deze week gestart met de opgraving van de
boerderij `Groot Veller' in de gelijknamige wijk in Barneveld.
Medewerkers van het Archeologisch Diensten Centrum (ADC) uit Amersfoort
verrichten de opgravingswerkzaamheden. De boerderij `Groot Veller' is
verdwenen, maar de gemeente Barneveld doet deze week onderzoek naar
voorgangers van deze boerderij, die geldt als naamgever van de
nieuwbouwwijk, die op deze locatie verrijst.
Tijdens de sloop van de boerderij in 2009 heeft een verkennend
archeologisch onderzoek aangetoond, dat zich onder de boerderij resten
bevinden van tenminste twee voorgangers. Omdat op deze locatie een
nieuwbouwwijk verrijst, is het niet mogelijk om deze resten te
behouden. De gemeente Barneveld heeft daarom besloten de archeologische
resten te laten opgraven. Door alle resten, funderingen, paalkuilen,
afvalkuilen en vondsten nauwkeurig in te meten, te fotograferen en te
analyseren, kan een deel van de geschiedenis van deze boerderij alsnog
worden geschreven. Tegelijkertijd met de opgraving van de boerderij
worden nog enkele proefsleuven gegraven om na te gaan of er nog resten
van oudere voorgangers van de boerderij in de grond aanwezig zijn.
Een puzzel in het zand
In de archieven van de gemeente Barneveld duikt de naam Veller
regelmatig op, maar over het uiterlijk van deze boerderij is weinig
bekend. Gegevens over de boerderij die ouder zijn dan de achttiende
eeuw zijn erg spaarzaam. Wel kennen we sinds het begin van de
achttiende eeuw een aantal eigenaren, waarvan de oudste Derk Gerritse
heette (1705-1718). De archeologen van het Archeologisch Diensten
Centrum hopen antwoord te krijgen op de vraag hoe de boerderij er in de
loop van de tijd heeft uitgezien. Wat was de indeling van de boerderij?
Wat gebruikten zij voor aardewerk en geeft dat misschien een indruk van
de welvaart? Vragen over de gewassen die men verbouwde en over de
veestapel kunnen mogelijk ook worden beantwoord.
De antwoorden op deze vragen liggen de bodem. Regionaal archeoloog
Peter Schut, die één dag per week in en voor de gemeente Barneveld
werkt, beschrijft hoe dit bodemarchief is ontstaan. "Een paal die in de
grond wordt gezet, laat eeuwen later nog sporen achter. Wanneer deze
paal langzaam verrot, blijft een donkere vlek over in de gele grond,
een zogenaamd paalspoor. Je zou kunnen zeggen: een litteken in de
ongestoorde bodem. Door alle paalsporen nauwkeurig in te tekenen, kan
de plattegrond van de boerderij worden gereconstrueerd. Soms blijven er
wat scherven achter in de kuil die is gegraven om er de paal in te
zetten, waardoor het `vlekje' kan worden gedateerd. Aardewerk was
namelijk aan mode onderhevig waardoor scherven goed kunnen worden
gedateerd en daarmee ook de boerderij. Wanneer ook nog houtskool van
bijvoorbeeld graan wordt gevonden, kunnen we niet alleen vaststellen
wat men verbouwde, maar ook vaststellen hoe lang dit geleden is. Al
deze puzzelstukjes vertellen later het verhaal."
Middeleeuwse voorgangers?
In de loop van de tijd is het uiterlijk van boerderijen veranderd. De
bouw van boerderijen veranderde langzamerhand, deels als gevolg van het
gebruik van de boerderij. Oorspronkelijk waren de boerderijen helemaal
uit hout opgetrokken met een rieten kap, bijvoorbeeld de 13e eeuwse
boerderij die vorig jaar in Harselaar-West-West is opgegraven. Bij
andere boerderijen werd op een bepaald moment het woongedeelte
(gedeeltelijk) uit steen opgetrokken, terwijl het stalgedeelte van hout
bleef. Ook is er een periode (14e en 15e eeuw) waarin op zogenaamde
stiepen of balkenramen werd gebouwd, die nauwelijks vlekjes in het zand
achterlaten. Dat vormt voor archeologen een probleem, want dan kunnen
zij niet achterhalen hoe de boerderij eruit heeft gezien. Wanneer er
toch veel scherven uit deze periode worden gevonden, weten zij dat er
in ieder geval wel een boerderij is geweest.
Voor zover nu bekend, is de oudste boerderij op deze locatie in Veller
waarschijnlijk in de 16e eeuw gebouwd. Gedurende vier eeuwen hebben
boeren hier hun beroep uitgeoefend. De opgraving moet duidelijk maken
of er nog oudere voorgangers aanwezig zijn. Sommige boerderijen zijn
veel ouder en vinden hun oorsprong in de 10e tot 12e eeuw. In 2008 werd
in Voorhuizen bijvoorbeeld de omgrachte boerderij `Blanckensgoed'
gevonden. Vermoedelijk gaat het hier om de woning van de landheer aan
wie de boeren in de omgeving hun tienden (pacht) aan moesten betalen.
Deze landheer was in dienst van het klooster Elten, dat in Appel en
Voorthuizen veel bezittingen had. Misschien kan historisch onderzoek in
de toekomst duidelijkheid brengen over wie de bewoners van het oude
Veller waren en aan wie zij hun tienden moesten betalen.
Na de opgraving komt de uitwerking. Tekeningen en foto's worden
geanalyseerd, aardewerk gedateerd en onder de microscoop worden zaden,
granen etc. onderzocht. Het zal nog enige tijd duren voordat alle
resultaten bekend zijn, maar dan heeft de nieuwe wijk wel een
beschreven verleden gekregen.
Raadhuisplein 2, Barneveld, tel: 14 0342 (netnummer niet nodig), fax:
(0342) 495 376, e-mail: info@barneveld.nl