Vermiste verzetsman Bertus de Raaf na 66 jaar thuis
Bijzondere terugreis en hereniging van verzetsman
HEILOO/AMERSFOORT, 20100721 -- De uitslag van het DNA-onderzoek wijst uit dat verzetsman Bertus de Raaf gevonden is. Dit dankzij een intensieve zoektocht in samenwerking met Duitse betrokkenen. Zijn familie -zus Trijn Kuilman (75), neef Bert de Raaf, toenmalige vriendin Els Kuiper (86) en verzetsvriend Jan Hof (85) kunnen het nog nauwelijks geloven. Bertus wordt op 29 juli begraven in het graf van zijn lievelingsbroer Ab te Heiloo. Hierbij zullen ook Duitse betrokkenen aanwezig zijn. De dagen voorafgaande hieraan brengt de familie samen met hen Bertus naar Nederland. Hierbij wordt de omgekeerde route gevolgd die Bertus heeft afgelegd toen hij naar Duitsland werd gevoerd.
Programma herdenking
Onderweg worden ceremonies gehouden in o.a. Porta Westfalica, Lerbeck (buitenkamp waar hij stierf), Neuengamme (concentratiekamp waar hij ook gevangen zat), Smilde (waar hij ondergedoken zat en gearresteerd is), Emmercompascuum (geboortegrond) en Kamp Amersfoort (waar hij drie maanden gevangen zat). In Smilde worden -op de plek van de boerderij waar zij ondergedoken zaten- de beide vrienden herenigd. Jan (85) vertelt hier over hun leven in de oorlog, het verzetswerk, de arrestatie en het transport naar de gevangenis in Assen. In Emmercompascuum wordt met Bertus het graf van zijn ouders bezocht. Zijn familie heeft door het ontbreken van een stoffelijk overschot en informatie over zijn lot nimmer rust of afscheid kunnen nemen. Op haar sterfbed zei zijn moeder nog "Wat is er toch met ons Bertus gebeurd, waar is hij gebleven?". Op 8 juni 1944 arriveerden Jan en Bertus in Kamp Amersfoort. Ontdaan van al hun lichaamshaar, nauwelijks te eten, maakten zij kennis met de wrede en onmenselijke praktijken van onder meer Kotälla, de kampbeul van Amersfoort. Jan vertelt hier over het mensonwaardige kampleven, dwangarbeid, martelingen en executies. De authentieke kampbel, die slechts tweemaal per jaar wordt gebruikt, zal speciaal door de heer Van den Berg voor hen beiden worden geluid om ook hun symbolisch de vrijheid te schenken. Hij is de zoon van een oud-gevangene en luidde bij de bevrijding van Kamp Amerfoort de bel, ten teken van vrijheid voor de gevangenen. Uit Bertus' kampbrieven -waarvan één illegaal en dus ongecensureerd- worden delen voorgelezen. Na afloop worden de brieven aan het de conservator aangeboden. Bij de begrafenis wordt een visuele impressie vertoond van zijn leven, de zoektocht en de overweldigende steun vanuit Duitse instanties en vooral ook burgers. Violist Mark Zandstra speelt in de aula de Chaconne van J.S. Bach en bij het graf Bibers Passacaglia. Ook wordt een gedicht dat Menno Wigman uitkoos voorgelezen.
Unieke band Duitsers/Nederlanders
Bert de Raaf en Vincent van de Vrede ondervonden bij hun zoektocht heel veel hulp en interesse van Duitse betrokkenen. Onder hen ook veel Zeitzeugen: Duitsers die de oorlog bewust hebben meegemaakt en destijds vlakbij het kamp woonden, waar Bertus omgekomen is. Zij durven in toenemende mate te vertellen over deze periode, waar vroeger de angst en schaamte overheersten. Wat een onrealistische hoop leek, werd dankzij de hulp van de Duitse betrokkenen een steeds concreter perspectief: het terugvinden van de verloren zoon en broer. Mede hierdoor werd een verloren gewaande plattegrond van het kerkhof teruggevonden, waar Bertus in een massagraf lag.
Vaders wens vervuld
Neef Bert de Raaf, vernoemd naar Bertus, denkt dezer dagen vaak terug aan zijn vader Ab, in wiens leven het verlies van Bertus een cruciale rol speelde. De vraag wat er met hem gebeurd was, bleef tot op zijn sterfbed het grote thema in zijn leven. Bert vertelt: "Toen mijn vader terminaal ziek was, ben ik met hem voor de laatste keer naar Neuengamme gereisd. Hij kon zich toen slechts met veel pijn en moeite voortbewegen. Het beeld van ons beiden, arm in arm lopend door het Lager, zal ik niet licht vergeten. Zijn fragiele voetstappen in de sneeuw op zoek naar de waarheid over het lot van zijn lievelingsbroer. Hij wilde dit nog weten voor zijn sterven. Dit emotionele beeld en de gevoelens van diep verdriet die ik voelde bij het zien van mijn eigen naam in het Todesbuch maakten dat ik dezelfde sterke wens ging koesteren om Bertus te vinden. Vanaf 2008, als Vincent van de Vrede aan een biografie over mijn vader begint, treedt Bertus weer duidelijk op de voorgrond. Vincent vindt veel dagboekaantekeningen terug van mijn vader, waarin de wens om Bertus te vinden duidelijk naar voren komt. Dit deed ons verleden jaar zomer besluiten om Bertus alsnog te proberen te vinden. Het ontroert mij diep dat ik de zo gekoesterde wens van mijn vader alsnog kan vervullen en dat hij met Bertus herenigd zal worden.
Media
De Westdeutsche Rundfunk (WDR) is bezig een documentaire te maken en heeft de zoektocht vanaf de opgraving gefilmd. Ook de Nederlandse televisie volgt deze bijzondere terugreis. Biograaf Vincent van de Vrede schrijft over Bertus' leven en terugkeer een boek. Dit verschijnt voorjaar 2011 bij Uitgeverij Compaan.
Bezoek voor meer informatie en beeldmateriaal: www.bertusderaaf.nl. Op deze website staan ook de rouwkaart en het uitgebreide herdenkingsprogramma.