Stichting FOM
20 juli 2010, 2010/27
Stimulans Nederlandse innovatie voor en door kernfusie
Consortium ITER-NL brengt wetenschap en industrie samen voor bouw
fusiereactor
Het ministerie van OC&W heeft een subsidie van 8 miljoen Euro uit het
Fonds Economische Structuurversterking (de 'aardgasbaten') verleend aan
het consortium ITER-NL voor de uitvoering van het programma ITER-NL2,
Innovation for and by ITER". Sinds 2006 werken de kennisinstellingen
TNO, NRG en FOM-Rijnhuizen in ITER-NL samen aan een maximale
participatie van Nederlandse onderzoekers en bedrijven in de bouw en
exploitatie van de internationale experimentele fusiereactor ITER.
Sinds januari 2010 is het consortium versterkt door de toetreding van
de TU Eindhoven.
Figuur 1. CXRS-spectrometer
vergroten Figuur 1. CXRS-spectrometer
Het prototype van de CXRS-spectrometer die is geleverd aan het
Foschungszentrum Jülich voor experimenten in de TEXTOR-tokamak. Van
links naar rechts: ITER-NL-medewerkers Bart Snijders, Murat Durkut en
Peter Verhoeff.
foto: Fred Kamphues / TNO
Nederlandse onderzoeksinstellingen en bedrijven kunnen een belangrijke
bijdrage leveren aan de ontwikkeling van nieuwe technologieën die nodig
zijn voor de bouw van de fusiereactor en de bijbehorende instrumenten.
ITER-NL2 brengt de Nederlandse expertise bijeen die nodig is om
systemen voor ITER te bouwen. Het consortium wil Nederlandse
onderzoekers vooraan laten staan bij de wetenschappelijke exploitatie
van ITER en wil de Nederlandse bedrijven een goede entree geven tot dit
hightech project. De verwachte omzet en spin-off van producten en
diensten voor het Nederlandse bedrijfsleven is aanzienlijk.
Drie geavanceerde instrumenten
Het wetenschappelijk programma van ITER-NL2 is geconcentreerd rond een
drietal geavanceerde instrumenten, die essentiëel zijn voor controle en
stabilisatie van de fusiebrandstof, een heet plasma van meer dan
honderd miljoen graden. Nederland kan hier een belangrijke bijdrage
leveren door de combinatie van wetenschappelijke expertise en
industriële knowhow. Hiervoor is ITER-NL betrokken bij drie Europese
consortia, samenwerkingsverbanden van met name Europese
fusieonderzoeksinstituten die hebben afgesproken om zich samen in te
zetten voor het ontwerp en begeleiden van de bouw van diverse
wetenschappelijke apparaten die cruciaal zijn voor het succes van ITER.
Het consortium ECHUL (Electron Cyclotron Heating Upper Launcher)
ontwikkelt een instrument dat nauwkeurig gerichte bundels microgolven
van in totaal 20 megawatt in de reactor kan zenden. Deze
microgolfbundels verhitten de turbulente fusiebrandstof zeer precies en
kunnen ongewenste oneffenheden in de brandstof onder controle brengen.
Binnen het ECHUL consortium richt ITER-NL2 zich met name op de Remote
Handling (het op afstand met robotica bedienen, onderhouden en
repareren van ITER) en de stabilisatie en controle van het plasma
(Feedback Control).
Het tweede consortium, CXRS (Charge Exchange Recombination
Spectroscopy), richt zich op een optisch meetsysteem dat de beweging en
temperatuur van het hete brandstofplasma in ITER nauwkeurig in kaart
brengt. De toekomstige spectrometers voor ITER krijgen daarom een
sleutelrol in het sturen en optimaliseren van energieproductie uit
fusie. ITER-NL leverde begin deze maand een prototype CXRS-diagnostiek,
gerealiseerd in nauwe samenwerking met een aantal Nederlandse bedrijven
en het Duitse onderzoeksinstituut ForschungsZentrum Jülich aan de
Duitse reactor TEXTOR, waar het systeem wordt getest. Daarna bestaan er
plannen om de diagnostiek in te bouwen in de JET-reactor in Engeland,
de huidige recordhouder voor opgewekte fusie-energie en de voorloper
van ITER.
Het LIDAR (Light Detection and Ranging) consortium werkt aan een
geavanceerd optisch radarsysteem om temperaturen en dichtheden binnen
de fusiereactor te bepalen. Binnen de CXRS en LIDAR consortia werkt
ITER-NL samen met het Nederlandse bedrijfsleven vooral aan
optomechanica en neutronica.
Over ITER
De internationale fusiereactor ITER is de volgende stap in de
toepassing van fusie-energie als duurzame energiebron. ITER is
ontworpen om 500 MW vermogen uit fusiereacties op te wekken, terwijl
daarvoor slechts 50 MW nodig is om de brandstof te verhitten. De
reactor wordt gebouwd in een internationale samenwerking van de
Europese Unie, de VS, Japan, de Russische Federatie, China, India en
Zuid-Korea. Door de ongekend brede samenwerking heeft het project een
grote politieke uitstraling. ITER is één van de meest complexe en
innovatieve projecten van dit moment, met een uitgesproken hightech
karakter.
Contactgegevens
Noud Oomens
Programmadirecteur ITER-NL, FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen
oomens@rijnhuizen.nl, telefoon +31 (0)30 609 68 25
Peter Verhoeff
Executive board ITER-NL, TNO Industrie en Techniek
peter.verhoeff@tno.nl, telefoon +31 (0)15 - 269 21 83
Websites
www.iter-nl.nl
www.fusie-energie.nl
www.iter.org