Datum 30 juni 2010 Bijlagen
Betreft Uitvoeringskosten aanvullende pensioenregelingen Rapport AFM over de kwaliteit
van de advisering
Bij diverse gelegenheden (o.a. bij brief aan uw Kamer van 30 juni 2008 en daarna
bij de beantwoording van de vragen van het lid Omtzigt over de kosten van
beschikbare premieregelingen, ingezonden op 27 februari 2009) heb ik toegezegd
de diverse onderzoeken betreffende de uitvoeringskosten van aanvullende
pensioenregelingen aan uw Kamer te zenden.
Eerder zond ik u al de rapporten van het onderzoek van het Verbond van
Verzekeraars, uitgevoerd door PriceWaterhouseCoopers, "Uitvoeringskosten van
pensioenregelingen" (brief van 29 april 2009, AV/PB/2009/10045), en van het
onderzoek van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) "Kostentransparantie bij
premieovereenkomsten" (brief van 21 december 2009, AV/PB/2009/29252).
Bij deze brief is het rapport van het onderzoek van de AFM naar de kwaliteit van
de advisering gevoegd en het rapport `Doorrekening van beschikbare
premieovereenkomsten' van de AFM van 3 juni jl.
Inmiddels is in uw Kamer ook een motie aangenomen van het lid Omtzigt c.s.
(Kamerstukken II 2009/10 32123 XV, nr. 22) waarin de regering o.a. wordt
gevraagd een standaardmodel te ontwikkelen voor de kosten van
premieovereenkomsten.
In deze brief zal ik kort de conclusies van de onderzoeken beschrijven. Vervolgens
zal ik aangeven hoe we op basis van het geschetste beeld verder gaan.
Korte samenvatting onderzoeken
Onderzoek PriceWaterhouseCoopers "Uitvoeringskosten van pensioenregelingen"
Het onderzoek geeft inzicht in de hoogte van de uitvoeringskosten van collectieve
pensioenregelingen voor de verschillende pensioenuitvoerders.
Uit het onderzoek van PriceWaterhouseCoopers blijkt de omvang van de
collectiviteit bij zowel de pensioenfondsen als bij de verzekeraars grote invloed te
hebben op de hoogte van de uitvoeringskosten per deelnemer.
Het onderzoek wijst uit dat bij collectiviteiten tussen de 100 en 100.000
deelnemers de kosten bij verzekeraars gemiddeld lager zijn dan bij
pensioenfondsen. Verdere vergelijkingen waren niet mogelijk, omdat in het
onderzoek geen pensioenfondsen zijn betrokken met een collectiviteit kleiner dan
100 deelnemers. Evenmin is in het onderzoek sprake van verzekeraars met
contracten die een collectiviteit van meer dan 100.000 deelnemers omvatten.
De belangrijkste verklarende factor voor de gemiddeld lagere uitvoeringskosten
van verzekeraars ten opzichte van pensioenfondsen is volgens de onderzoekers
het grotere aantal collectieve contracten bij de verzekeraars. Hierdoor kunnen de
Pagina 1 van 6
vaste kosten (bijvoorbeeld ICT en de governancestructuur) over meer contracten
worden gespreid.
Onderzoek AFM "Kostentransparantie bij premieovereenkomsten" Datum
De AFM heeft de startbrieven van een representatieve selectie van
pensioenuitvoerders met premieovereenkomsten (pensioenfondsen en
verzekeraars) onderzocht. Slechts 7% van de onderzochte startbrieven voldeed Onze referentie
aan alle wettelijke transparantieverplichtingen (premie uitsplitsen naar pensioen AV/PB/2010/245
op opbouwbasis, pensioen op risicobasis, en de kosten en de ontwikkeling hiervan
en het premieverloop in de tijd).
In de startbrief moet door de pensioenuitvoerder een duidelijke opgave van de
kosten zijn opgenomen. Bij meer dan de helft van de onderzochte startbrieven
(56%) ontbrak dit overzicht van de kosten. Sommige uitvoerders gaan er ten
onrechte van uit dat als er geen kosten worden gerekend dit niet gemeld hoeft te
worden in de brief. De informatie over kosten staat vaak verspreid in de
documentatie, waardoor voor de deelnemer overzicht ontbreekt.
Verder bleek dat de hoogte van de kosten van de onderzochte
premieovereenkomsten erg verschillend is. Gemiddeld lagen de kosten op 21
cent per beschikbare euro aan premie, in het uiterste geval liepen de kosten op
tot 35 cent.
Onderzoek AFM "Kwaliteit van de advisering"
De AFM heeft onderzoek gedaan naar de kwaliteit van het advies over pensioen in
de vorm van rechtstreeks verzekerde pensioenregelingen aan werkgevers in het
midden- en kleinbedrijf (MKB). De AFM concludeert dat de kwaliteit van het advies
onder de maat is. Dat komt enerzijds doordat de financieel dienstverlener
onvoldoende informatie inwint over de kenmerken van de werkgever en zijn
financiële positie, doelstellingen, risicobereidheid, kennis en ervaring. Anderzijds
laten financiële dienstverleners hun advies onvoldoende aansluiten op de
informatie die ze wel hebben opgevraagd.
Naar aanleiding van deze conclusies doet de AFM een aantal aanbevelingen om
de kwaliteit van de advisering te verbeteren. De aanbevelingen richten zich op de
minister van Financiën, die op grond van de Wft verantwoordelijk is voor het
toezicht op de advisering over pensioenverzekeringen en op de sector, onder
andere op de financiële dienstverleners en op de aanbieders van
pensioenverzekeringen.
Rapport AFM `Doorrekening van beschikbare premieovereenkomsten'
In dit onderzoek heeft AFM beschikbare premieovereenkomsten doorgerekend. De
belangrijkste conclusies van het onderzoek zijn dat de kosten van dit type
pensioen sterk variëren. Waarbij met name hoge kosten en verzekeringspremies
uiteindelijk resultaat van het ouderdomspensioen sterk beïnvloeden. Verder
constateert AFM dat de risico's die bij een beschikbare premieovereenkomst altijd
ten laste van de deelnemer zijn, aanzienlijk zijn en lastig af te dekken.
AFM is van mening dat werkgevers, werknemers en adviseurs uit de
productinformatie de kernelementen (zoals rendement, kosten, risico's en
beperkingen) van een beschikbare premieovereenkomst zouden moeten kunnen
zien en beoordelen. Daartoe is volgens de AFM van belang dat de verbeteringen in
de informatievoorzieningen nu ook daadwerkelijk worden doorgevoerd. Daarnaast
zal de kwaliteit van de advisering verbeterd moeten worden.
Pagina 2 van 6
Hoe nu verder
Het beeld dat uit de verschillende onderzoeken naar voren komt is dat de hoogte
van de uitvoeringskosten nogal uiteeenlopen. Met name bij beschikbare
premieregelingen zijn die kosten in een aantal gevallen hoger dan partijen Datum
verwacht hadden en redelijk zouden hebben gevonden. Dat heeft te maken met:
· Onvoldoende transparantie en kostenbewustzijn.
· Onvoldoende kwaliteit van de advisering aan MKB-werkgevers. Er is te Onze referentie
weinig rekening gehouden met specifieke kenmerken van de werkgever in AV/PB/2010/245
relatie tot het pensioencontract.
· Omvang van de contracten. Er is duidelijk een kostendrukkend effect op
de uitvoering wanneer de omvang van het collectief in een
pensioenregeling groter is.
De vraag is welke maatregelen genomen zijn en nog kunnen worden genomen om
verbetering te bewerkstelligen.
Omvang contracten
De omvang van het collectief is slechts in beperkte mate door de overheid te
beïnvloeden. Bij bedrijfstakpensioenfondsen bepalen sociale partners de omvang
van de collectiviteit. Voor alle andere regelingen geldt dat deze op grond van het
bepaalde in de Pensioenwet op het niveau van de onderneming worden
afgesloten. Dat betekent per definitie dat kleine werkgevers pensioencontracten
afsluiten van beperkte omvang.
Wel kunnen schaalvoordelen behaald worden door een gezamenlijke uitvoering,
bijvoorbeeld door het poolen van het vermogensbeheer of het voeren van een
gezamenlijke administratie door een pensioenuitvoeringsbedrijf
Verbetering transparantie
De Pensioenwet kent verschillende informatiebepalingen. Ten aanzien van
beschikbare premieovereenkomsten worden striktere eisen gesteld dan aan
uitkeringsovereenkomsten en kapitaalovereenkomsten. Dat hangt samen met de
aard van de verschillende pensioenovereenkomsten.
Bij de uitkeringsovereenkomst staat van tevoren vast welke pensioenuitkering
men vanaf de pensioendatum mag verwachten. Bij een kapitaalovereenkomst
staat het kapitaal op pensioendatum van te voren vast.
Bij dit type overeenkomsten is er geen wettelijke verplichting om de kosten aan
de deelnemer te vermelden. Dat is ook niet relevant voor de deelnemer, omdat hij
weet wat kan verwachten, namelijk de toegezegde uitkering. Bij de
premieovereenkomst staat alleen de premie vast. De premies worden belegd en
met het beschikbare kapitaal wordt op de pensioendatum een pensioen gekocht.
Er staat vooraf niet vast welk pensioen de deelnemer krijgt op de pensioendatum.
De kosten in de opbouwfase gaan ten laste van het op te bouwen pensioen.
Informatieverstrekking over de kosten is hierbij dus veel relevanter.
Ten aanzien van de premieovereenkomst is wettelijk geregeld dat in de startbrief
moet worden aangegeven hoe de premie wordt besteed:
- welk deel gaat naar de opbouw van pensioen,
- welk deel wordt besteed aan een pensioen op risicobasis, en
- welk deel gaat op aan kosten.
Daarbij moet informatie worden gegeven over de ontwikkeling van deze
elementen in de tijd en het verloop van de premie.
Pagina 3 van 6
De huidige regelgeving voldoet aan de in de motie uitgesproken wens dat de
deelnemer binnen drie maanden op de hoogte moet zijn van de kosten van de
premieovereenkomst waaraan hij deelneemt, omdat de startbrief binnen drie
maanden na start van deelname aan de pensioenregeling aan de deelnemer moet Datum
worden verzonden. De AFM ziet toe op naleving van de informatieverplichtingen
door pensioenuitvoerders.
Onze referentie
Ik stel vast dat met de invoering van de Pensioenwet al belangrijke verbeteringen AV/PB/2010/245
zijn bewerkstelligd die beogen de transparantie te bevorderen. Dat de
pensioensector nog moeite heeft de nieuwe regelgeving na te leven heeft
waarschijnlijk ook te maken met implementatieproblemen. De startbrief is immers
vanaf 1 januari 2008 verplicht voor pensioenfondsen en pas per 1 januari 2009
voor verzekeraars. Op basis van het onderzoek heeft de AFM ook een aantal
aanbevelingen gedaan richting de pensioenuitvoerders ten aanzien van de
transparantie van de kosten in de startbrief. Ik ga ervan uit dat AFM speciale
aandacht blijft besteden aan het toezicht op de naleving hiervan. De Pensioenwet
geeft de AFM hiertoe een adequaat instrumentarium.
Bovendien vind ik het een goede ontwikkeling dat verzekeraars in aanvulling op
de wettelijke informatieverplichtingen verdere initiatieven hebben genomen met
betrekking tot informatievoorziening en transparantie. Er is een brochure
gepubliceerd met algemene informatie over beschikbare premieregelingen.
Daarnaast is er een model ontwikkeld voor het verbeteren van de
kostentransparantie. Deelnemers in een beschikbare premieregeling met
beleggingsmogelijheid ontvangen op basis van dat model jaarlijks inzicht in de
verrekende kosten en de bestemming van de in dat jaar betaalde premie
In de loop van 2010 wil het Verbond van Verzekeraars nog verder overleg voeren
met werkgevers en werknemers binnen de Stichting van de Arbeid over andere
aspecten van beschikbare premieregelingen, zoals over het inzicht in de relatie
tussen de beschikbaar gestelde premie en de pensioenopbouw, verbeterde
voorlichting aan deelnemers over risico' s en rendementen en de relatie tussen
maatwerk en uitvoeringskosten.
Kwaliteit advisering
Ten aanzien van de kwaliteit van de advisering over pensioenverzekeringen beziet
de minister van Financiën de mogelijkheden van verscherpte
deskundigheidseisen. Over deze en mogelijke andere maatregelen die de kwaliteit
van pensioenadvisering kunnen verbeteren zal hij in overleg treden met
betrokkenen.
Verder geldt ook hier dat een toenemende transparantie van pensioencontracten
en met name over uitvoeringskosten er toe zal leiden dat niet alleen de werkgever
kritischer zal kijken naar het pensioencontract en het advies dat gegeven wordt.
Maar ook werknemers zullen beter in staat zijn om de inhoud van het
pensioencontract te beoordelen en met de werkgever hierover afspraken te
maken.
Hoogte van de kosten
Zoals gezegd zijn met bij premieovereenkomsten in een aantal gevallen veel
hogere kosten in rekening gebracht dan verwacht was en redelijk werd bevonden.
Ik vind het een goede zaak het Verbond van Verzekeraars onlangs in overleg met
een toetsnorm heeft vastgesteld voor kosteninhoudingen bij beschikbare
premieregelingen die voor 1 januari 2010 zijn vastgesteld. Voor zover er
kosteninhoudingen boven deze norm zijn geweest zullen (gewezen)deelnemers
hiervoor door verzekeraars gecompenseerd worden.
Pagina 4 van 6
De Stichting van de Arbeid heeft de toetsnorm niet inhoudelijk kunnen beoordelen
hiervoor is de Ombudsman Financiële Dienstverlening ingeschakeld - maar heeft Datum
wel kunnen concluderen dat de norm op zorgvuldige en transparante wijze is
vastgesteld. In antwoorden op de kamervragen van het lid Omtzigt en de
kamervragen van het lid Irrgang, die ik op 7 juni jl. aan de Tweede Kamer heb Onze referentie
gezonden, ben ik nader ingegaan op deze toetsnorm. AV/PB/2010/245
Ook hier geldt dat verhoging van de kostentransparantie er toe zal leiden dat in
de toekomst partijen met dergelijke hoge kosten niet meer akkoord zullen gaan.
Verder constateer ik dat een toename van de transparantie in de praktijk al tot
wijzigingen van contracten heeft geleid. Zo heeft inmiddels een aantal
verzekeraars de zogenaamde semicollectieve contracten (waarbij voor iedere
afzonderlijke polis een provisie in rekening werd gebracht) omgezet in collectieve
contracten (waarbij slechts één keer provisie in rekening wordt gebracht).
Een ander tendens die te zien is, is dat verzekeraars voor kleine contracten steeds
meer gestandaardiseerde producten gaan ontwikkelen. Deze standaardisatie zal in
combinatie met toegenomen transparantie naar mijn verwachting een gunstig
effect op de prijs van het pensioencontract hebben. Dat neemt niet weg dat kleine
contracten ook in de toekomst hogere uitvoeringskosten zullen hebben dan grote
contracten.
Motie Omtzigt
Met deze motie verzoeken de indieners de regering om een standaardmodel voor
de kosten van beschikbare premieregelingen te ontwikkelen. Ik begrijp dat het
hier gaat om een wettelijke begrenzing van de kosten die in rekening mogen
worden gebracht. Als dat het geval is, dan is naar mijn mening een dergelijk
voorstel lastig vorm te geven. In de eerste plaats omdat het door de
verscheidenheid aan pensioencontracten en bijbehorende kosten niet doenlijk is
hier een model voor te ontwikkelen. Ik ben verder van mening dat het geen taak
van de overheid is om hier prijsregulerend op te treden. Het is aan marktpartijen
om een redelijke prijs vast te stellen. Mijn verwachting is dat zij dit, gelet op het
belang van toegenomen transparantie en kostenbewustzijn, ook op zullen gaan
nemen. Waarbij opgemerkt moet worden dat het uit oogpunt van mededinging
niet mogelijk is om op voorhand te afspraken maken over de maximaal in te
houden kosten.
Conclusie
Het staat buiten kijf dat transparantie over kosten bij pensioenregelingen en met
name bij premieovereenkomsten van groot belang is voor zowel deelnemers als
werkgevers. Vergroting van het inzicht zal hen in staat stellen om producten en
de adviezen over die producten beter te kunnen beoordelen. Ook duidelijk is
geworden dat in het verleden dat inzicht bij vele betrokkenen volstrekt
onvoldoende was.
Ik constateer dat met de invoering van de Pensioenwet de nodige maatregelen in
gang zijn gezet om te komen tot verbetering van de kostentransparantie en
bewustzijn. Daarnaast heeft het pensioenveld zelf initiatieven ontwikkeld, zowel
ten aanzien van het verbeteren van het inzicht in de kosten als het verlenen van
financiële compensatie daar waar de kosten onevenredig hoog waren. Betrokken
partijen blijven ook in de komende periode met elkaar in overleg om tot
verbeteringen te komen, waarbij met name aandacht zal zijn voor het verbeteren
van de kwaliteit van de advisering.
Nu vrijwel al deze maatregelen nog maar kort van kracht zijn, is de tijd te kort om
definitieve uitspraken te doen over de effectiviteit ervan. In de komende tijd
Pagina 5 van 6
zullen de kosten van aanvullende pensioenregelingen zeker de aandacht blijven
hebben. Mocht dan blijken dat aanvullende maatregelen nodig zijn, dan zal ik dat
zeker overwegen. Op dit moment echter lijkt het mij niet nodig en wenselijk om
nadere maatregelen te treffen. Datum
Ik vertrouw er op u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd.
Onze referentie
AV/PB/2010/245
De Minister van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid,
J.P.H. Donner
Pagina 6 van 6