Datum 26 april 2010 -
Toezeggingen fietshelm
1
Geachte voorzitter,
Verkeersveiligheid betekent dat mensen blijven thuiskomen. Dat is in het verkeer
helaas nog steeds niet vanzelfsprekend. Daarom zet ik me samen met de andere
overheden en tal van maatschappelijke organisaties in voor een blijvende
verbetering van de verkeersveiligheid. Twee lijnen staan daarin centraal:
bescherming van de kwetsbaren en aanpak van de veroorzakers.
Kinderen horen bij de kwetsbaren. De aandacht voor deze kwetsbare groep
verkeersdeelnemers richt zich naast bescherming vooral op voorlichting, educatie
en ondersteuning.
Tijdens het Algemeen Overleg Verkeersveiligheid op 23 september 2008
(Kamerstuk 29 398, nr. 123) heb ik u toegezegd de effecten van fietshelmgebruik
bij kinderen te onderzoeken. Hiernaast informeer ik u over mijn toezegging die ik
heb gedaan tijdens het Algemeen Overleg Verkeersveiligheid op 16 december
2009 (Kamerstuk 29 398, nr. 203) om in overleg te treden met maatschappelijke
organisaties over voorlichting met betrekking tot fietshelmgebruik onder
kinderen.
De Stichting Consument en Veiligheid heeft voor mij de effectiviteit van de
fietshelm in relatie tot ernstig hoofd- en hersenletsel bij kinderen en jongeren van
0 tot 19 jaar onderzocht. Enerzijds is een (inter-)nationale literatuurstudie over
de effectiviteit van het fietshelmgebruik uitgevoerd. Anderzijds zijn data uit onder
andere het Letstel Informatie Systeem (LIS) geanalyseerd. LIS is een database
waar slachtoffers geregistreerd worden die na een ongeval op een Spoedeisende
Hulp afdeling zijn behandeld. Omdat het hierbij om een representatieve
steekproef van ziekenhuizen in Nederland gaat is een schatting van cijfers op
nationaal niveau mogelijk. Over de resultaten van het onderzoek kan ik u het
volgende berichten:
Resultaten literatuuronderzoek.
De fietshelm is bedoeld om de kans op hoofd- en hersenletsel te verkleinen. Een
fietshelm voorkomt geen ongevallen, maar beoogt de ernst van letsel met name
bij eenzijdige ongevallen te beperken. De fietshelm en haar effectiviteit in de
preventie van letsel is een veel onderzochte en besproken maatregel. Zo bestaat
a
agina 1 van 4
P
er veel discussie rondom het bewijs voor de beschermende werking van de
Datum
fietshelm, maar ook rondom de mogelijkheid dat een fietshelm leidt tot minder
fietsgebruik. De fietshelm kent voor- en tegenstanders: Ons kenmerk
VENW/DGMO-2010/3202
Voorstanders geven aan dat uit casus-controlestudies blijkt dat het
dragen van een fietshelm effectief is in de preventie van hoofdletsel.
Volgens deze buitenlandse studies, waar letsels van fietsslachtoffers met
en zonder helm worden vergeleken, daalt de kans op hoofd- en
hersenletsel met ongeveer 45% bij gebruik van een fietshelm.
Tegenstanders dragen de zogeheten populatiestudies aan. Bij deze
studies wordt bijvoorbeeld gekeken naar het letselpatroon bij
fietsslachtoffers voor en na de invoering van een wettelijke verplichting of
vrijwillige promotie. Buitenlands onderzoek laat zien, dat na een
verplichting het fietshelmgebruik stijgt, maar het aantal hoofdletsels bij
fietsers minder sterk daalt dan verwacht mag worden. Hiernaast
ontmoedigt volgens sommige studies een draagplicht mensen om de fiets
te pakken.
Wat betreft vrijwillige promotie stijgt het helmgebruik vooral bij jonge kinderen
en er mag een positief effect worden verwacht op de letselpreventie. Naast het
gunstige effect van fietshelmen op letsel, rapporteren sommige buitenlandse
studies dat fietsers met een helm mogelijk zelf meer risico's nemen of anders
benaderd worden door automobilisten. Hierdoor bestaat de mogelijkheid van een
(ongunstig) effect op de ongevalsbetrokkenheid door gedragsadaptatie.
De betekenis van deze uitkomsten voor de Nederlandse situatie is niet duidelijk.
De effecten kunnen niet een op een over worden genomen, omdat het fietsgedrag
in Nederland zeer afwijkend is ten opzichte van andere landen. In Nederland is
het gebruik van de fiets niet alleen voor recreatie en sport zeer populair, maar
ook voor woon-werkverkeer, winkelen en vervoer van kinderen.
Resultaten cijferanalyse.
Uit de analyse van de cijfers kan voor de Nederlandse situatie worden vastgesteld
dat meer dan de helft van alle fietsongevallen onder kinderen en jongeren in de
leeftijd van 0 tot 19 jaar eenzijdige ongevallen zijn. De meeste letsels bij kinderen
onder de 10 jaar ontstaan door vallen: 80% bij 0 tot 4 jaar, 76% bij 5 tot 9 jaar.
Jaarlijks worden circa 450 fietsers in de leeftijd van 0 tot 9 jaar op een
Spoedeisende hulpafdeling van een ziekenhuis behandeld aan hoofdletsel als
gevolg van een eenzijdig fietsongeval. Bij de ziekenhuisopnamen is sprake van
220 personen in de leeftijd van 0 tot 9 jaar door een eenzijdig fietsongeval.
Volgens Stichting Consument en Veiligheid weten ouders dat hun kind een risico
loopt bij het fietsen. Wel wordt de kans op hoofd- en hersenletsel als gevolg van
eenzijdige ongevallen duidelijk onderschat. Stichting Consument en Veiligheid
beveelt aan om het vrijwillig gebruik van de fietshelm onder ouders van kinderen
in de leeftijd van 4 tot 7 jaar te promoten. Op deze leeftijd leren kinderen fietsen
en wordt het dragen van een helm vooral beïnvloed door de houding van de
ouders.
agina 2 van 4
P
Het maatschappelijke krachtenveld.
Datum
Naar aanleiding van de onderzoeksresultaten en het advies van Stichting
Consument en Veiligheid ben ik met betrekking tot voorlichting van vrijwillig Ons kenmerk
fietshelmgebruik in contact getreden met diverse maatschappelijke organisaties, VENW/DGMO-2010/3202
zoals Veilig Verkeer Nederland (VVN), de Fietsersbond, de ANWB en de SWOV.
Hierover kan ik u het volgende berichten:
VVN is tegen een helmplicht, maar voorstander van het vrijwillig gebruik
van een fietshelm met name door jonge kinderen die nog in de leerfase
zijn. Wel wijst VVN erop, dat veel nadruk leggen op het gevaar van fietsen
averechts kan werken omdat daardoor ouders hun kinderen minder zullen
laten fietsen. VVN wil juist graag dat kinderen veel fietservaring opdoen,
omdat er een moment komt dat ze zelfstandig op de fiets grote afstanden
moeten gaan afleggen. Kinderen die in het verleden weinig hebben
geoefend, bijvoorbeeld omdat ouders fietsen te gevaarlijk vinden, lopen
dan ineens veel meer gevaar in het verkeer.
De Fietsersbond zet vraagtekens bij een campagne om het
fietshelmgebruik onder kinderen te promoten. Zij benadrukken dat een
fietshelm bij een aanrijding met een motorvoertuig nagenoeg geen
bescherming biedt en het gevaar bestaat dat ouders en kinderen zich van
deze schijnveiligheid niet bewust zijn. Dit leidt tot risicocompensatie bij
kinderen en ouders, maar ook bij andere weggebruikers ten opzichte van
de helmdrager. Daarnaast vreest de Fietsersbond dat campagnes leiden
tot minder fietsgebruik en dat het dragen van een helm het fietsen
onterecht een gevaarlijk imago geeft.
De ANWB is voorstander van het dragen van een fietshelm, maar wel op
basis van vrijwilligheid. Volgens de ANWB is het effectief om ouders de
voordelen van een fietshelm te laten inzien. Daarom ziet de ANWB bij de
vrijwillige promotie van de fietshelm onder kinderen een belangrijke rol
weggelegd voor ouders. In het nieuw gelanceerd Junior Lidmaatschap
promoot de ANWB het dragen van een fietshelm onder kinderen. Zij
hebben in dit kader diverse producten ontwikkeld, zoals bijvoorbeeld een
website met fietshelmtips en een film `Zo kiest u de juist fietshelm'.
De SWOV is voorstander van helmgebruik onder fietsers in het algemeen.
Na het bestuderen van de (inter-)nationale literatuur komt de SWOV tot
de conclusie dat een fietshelm al met al een effectief hulpmiddel is om je
als fietser te beschermen tegen hoofd- en hersenletsel. De SWOV
benadrukt vooral het hoge aantal hoofd- en hersenletselgevallen onder
jonge kinderen door eenzijdige ongevallen. Door fietshelmgebruik kan
volgens de SWOV aanzienlijk letsel worden voorkomen.
De hierboven geschetste standpunten van enkele maatschappelijke organisaties
laten zien, dat er ook in Nederland voorstanders en tegenstanders van de
fietshelm en van vrijwillige promotie zijn.
Ik vind het belangrijk dat het aantal hoofd- en hersenletselgevallen onder
kinderen door eenzijdige fietsongevallen wordt gereduceerd. Daarom sta ik in
beginsel positief tegenover het vrijwillig stimuleren van fietshelmgebruik onder
kinderen en ben ik geïnteresseerd in de effecten voor de Nederlandse situatie.
agina 3 van 4
P
De provincie Zeeland heeft een brede integrale aanpak voor het vrijwillig
Datum
stimuleren van fietshelmgebruik onder kinderen uitgewerkt. Uitgangspunt is het
creëren van draagvlak voor de fietshelm door middel van informatie en educatie. Ons kenmerk
Bij het project zijn scholieren, ouders en leerkrachten betrokken. Zo ontvangen VENW/DGMO-2010/3202
de scholieren van groep drie en vier in de projectlocaties niet alleen een
fietshelm, maar is er ruimte gemaakt in het lespakket om aandacht te besteden
aan het belang van het dragen van een fietshelm, zijn er voor de kinderen
werkbladen en tekenpakketten ontwikkeld en worden ouders onder andere door
een folder geïnformeerd. Zo krijgen ook ouders inzicht in de mogelijkheden om
hoofd- en hersenletsel bij hun kinderen als gevolg van eenzijdige fietsongevallen
te voorkomen. Om naast de korte termijn ook de lange termijn effecten van het
fietshelmgebruik in kaart te kunnen brengen kent het project een looptijd van vijf
jaar.
Mijn inziens is het project in Zeeland een uitgelezen kans om de effecten van het
vrijwillig stimuleren van fietshelmgebruik in de Nederlandse situatie te
onderzoeken. Daarom ben ik voornemens het project gedurende de hele looptijd
te gaan monitoren.
Kortom: de voor- en tegenstanders overwegende ben ik tegen een draagplicht
van de fietshelm voor kinderen. Bij een verplichting bestaat een aanzienlijk risico
dat minder kinderen zullen gaan fietsen, kinderen zelfs niet op vroege leeftijd
leren fietsen en we zo uiteindelijk het fietsgedrag in Nederland verstoren.
Wel ben ik geïnteresseerd in de korte en lange termijn effecten van het vrijwillig
stimuleren van het fietshelmgebruik in de Nederlandse situatie. Daarom ga ik de
fietshelmproef van de provincie Zeeland, zoals gezegd, gedurende de hele looptijd
monitoren.
Ik vertrouw er op u hiermee voldoende geïnformeerd te hebben.
Hoogachtend,
DE MINISTER VAN VERKEER EN WATERSTAAT,
ir. Camiel Eurlings
agina 4 van 4
P
Ministerie van Verkeer en Waterstaat