KNMG
Voltooid leven: hebben artsen plicht te helpen?
'Klaar met leven, maar de dood is nog ver.' Met dit soort
krantenkoppen (zie de Volkskrant van 5 februari) zwengelt de NVVE
momenteel het debat aan over euthanasie voor ouderen zonder medisch
erkende ziekte. De NVVE baseert de discussie onder andere op het feit
dat er jaarlijks 400 suïcides zijn van mensen van boven de 60.
Daarmee legt de NVVE een relatie tussen het thema `voltooid leven' en
het aantal suïcides. Het is echter onduidelijk of die relatie er wel
is. Er zijn immers ook zo'n 1200 suïcides van mensen onder de 60.
Zouden die hun leven niet als `voltooid' kunnen beschouwen? En is het
werkelijk zo dat al deze 400 mensen een voltooid leven hadden? Dat
lijkt onwaarschijnlijk. Ook bij ouderen komen immers behandelbare
depressies, tijdelijke rouwperiodes en impulssuïcides voor, zoals het
ook bij mensen van onder de 60 voor kan komen dat zij een `voltooid'
leven hebben.
Recht eruit te stappen?
Eigenlijk weten we dus niet precies hoe groot het probleem is, en of
het iets is dat alleen bij ouderen voorkomt. Wel is het waarschijnlijk
dat er inderdaad mensen zijn die alles rationeel afgewogen hebben,
geen medisch classificeerbare aandoening hebben en toch tot de
conclusie komen dat hun leven `voltooid' is. Hebben deze mensen het
recht op een humane manier uit het leven te stappen?
Geen medisch, maar existentieel probleem
Het antwoord is minder eenvoudig dan het lijkt. Want als we zo'n recht
aan mensen zouden toekennen, welke plicht van anderen staat daar dan
tegenover? Is dat een plicht om niet te interfereren, of is het een
plicht om actief hulp te bieden? De meeste mensen zullen in eerste
instantie proberen iemand die suïcide wil plegen daarvan af te houden.
Dat is ook niet meer dan menselijk. Er bestaat dan ook geen `recht op
zelfdoding'. Heeft de samenleving dan de plicht dergelijke mensen de
beschikking te geven over dodelijke medicijnen? Veel artsen zijn hier
huiverig voor, omdat het niet om een medisch, maar om een
existentieel probleem gaat. Moet er dan naast de huidige euthanasiewet
een `tweede weg' komen, een "oplossing" voor ouderen die existentieel
lijden? Dat maakt de situatie wel heel gecompliceerd, mede omdat ook
dan het lijden en de doodswens op een of andere manier getoetst moeten
worden. Kortom, daar is werkelijk een maatschappelijke discussie voor
nodig.
Plicht te helpen?
Als input in die discussie is het ook goed nog eens stil te staan bij
de vraag of er wel een plicht bestaat om mensen met een voltooid leven
actief te helpen het leven te beëindigen. Is het probleem van het
voltooide leven misschien niet eerder iets dat mensen zelf moeten
oplossen, bijvoorbeeld door te stoppen met eten en drinken, wat door
veel betrokkenen als een waardige dood wordt gezien? Hebben mensen die
tot op het laatst de regie in eigen hand willen houden niet (mede) de
verantwoordelijkheid om tijdig zelf daartoe stappen te ondernemen,
bijvoorbeeld door medicijnen te sparen of uit het buitenland te halen?
Artsen hebben volgens de artseneed de plicht het lijden van patiënten
te verlichten, maar het lijkt te ver gaan om hen verantwoordelijk te
maken voor het oplossen van alle lijden.
Gert van Dijk, ethicus KNMG
---