Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Toespraak minister Ter Horst bij 2nd International Kurhaus
Conference on National Safety & Security
Dames en heren,
Welkom, en vooral welkom aan onze buitenlandse gasten. Ik noem in het
bijzonder staatssecretaris Schröder uit Duitsland. Dit congres hebben
we in goede samenwerking met Duitsland georganiseerd. Dank daarvoor.
Tijdens deze conferentie staat het thema schaarste centraal.
Waar u ook vandaan komt, ik weet zeker dat begrippen als schaarste van
voedsel, water, energie en maatschappelijke ontwrichting bij u de
afgelopen tijd allemaal dezelfde beelden hebben opgeroepen: Haïti. De
oorzaak daar was een aardbeving. Dat is iets anders dan de
vraagstukken van klimaat, schaarste en veiligheid waar wij hier deze
dagen met elkaar over spreken. Maar de gevolgen kunnen vergelijkbaar
zijn.
Schaarste op zichzelf is geen nieuw fenomeen. De wereld wordt al
decennialang geconfronteerd met schaarste aan bijvoorbeeld voedsel en
energie. En in 1972 waarschuwde de club van Rome ook al voor het
uitputten van natuurlijke hulpbronnen.
Toch is het onderwerp nog steeds uiterst actueel.
Op 28 januari kwam de jaarlijkse political risk map 2010 uit van
risicoadviseur en verzekeringsmakelaar AON. Voor het eerst staan er
nieuwe indexen op deze kaart, namelijk de voedselvoorraden,
landbouwgrondstoffen en water. Er zijn op dit moment dertig landen die
in potentie op de middellange en lange termijn met ernstige voedsel-
en watertekorten worden geconfronteerd.
Het Hooggerechtshof van India heeft onlangs de regering opgedragen om
met spoed een integraal waterplan te ontwikkelen vanwege de nu al
voelbare schaarste aan water in sommige gebieden.
De oplopende wereldvoedselprijzen in 2007 en 2008 hebben tot veel
onrust geleid zoals voedselrellen in India maar ook de arbeidsonrust
in Cambodja.
Ook het UN Enviroment Programme geeft aan dat sinds 1990, tenminste 18
geweldadige conflicten zijn ontstaan waarbij de exploitatie van
natuurlijke grondstoffen een rol speelde en dat 40 procent van alle
interstatelijke conflicten sinds 1960 een verband hebben met
natuurlijke hulpbronnen.
Naast beschikbaarheid - bronnen raken uitgeput - gaat schaarste ook
over toegankelijkheid en afhankelijkheid.
Schaarste kan in toenemende mate tot politieke en economische
instabiliteit leiden en dus gevolgen hebben voor de internationale
veiligheid. Dit speelt vooral een rol bij de schaarste van zeldzame
aardmetalen. Deze exotische metalen, met namen als nedoymium, terbium
of dysprosium, zijn een steeds grotere rol gaan spelen in allerlei
hoogtechnologische toepassingen zoals mobiele telefoons, windturbines
maar ook bijvoorbeeld de hybride Toyota Prius. In augustus 2009 lekte
een rapport uit van de Chinese overheid waarin stond dat de export van
zeldzame aardmetalen zou worden beperkt. Het kreeg toen weinig
aandacht maar zorgde voor grote onrust bij de industriële experts
wereldwijd.
Hoewel deze schaarstevraagstukken zeer divers van aard zijn, maken ze
duidelijk hoe belangrijk het is dat we in internationaal verband
stilstaan bij de dreigingen van schaarste en de gevolgen daarvan,
zowel acuut als op de lange termijn.
Ik denk dat we hier allemaal zijn om tenminste twee redenen.
Allereerst om voorbeelden van nieuwe methoden en praktische
oplossingen aangereikt te krijgen voor een betere voorbereiding op
schaarste en mogelijke inbreuken op de veiligheid.
Een andere reden ligt op het vlak van internationale verbondenheid en
het vergroten van de eigen nationale veiligheid.
Geen enkel land mag in z'n eentje staan als het getroffen wordt door
schaarste en inbreuken op de nationale veiligheid.
Het is onze morele plicht te weten welke risicovolle situaties er -
ook grensoverschrijdend - kunnen ontstaan.
De mensen verwachten dat we goed voorbereid zijn voor het geval we
getroffen worden door een voedsel, water- of energietekort.
We moeten voorkomen dat er in zo'n geval een wédren ontstaat waarbij
de rijkste en de sterkste het wint en de veiligheid van burgers, de
stabiliteit van en tussen landen en wereldregio's gevaar loopt.
De huidige economische crisis, maar ook de klimaatverandering, maakt
bij uitstek duidelijk dat de grote kwesties van deze tijd niet meer
als afzonderlijke probleemgebieden kunnen worden beschouwd. Ze raken
steeds meer met elkaar verweven en vragen om een samenhangende aanpak.
Wat nodig is, is een mondiaal urgentiegevoel.
Nodig is een andere benadering van dreigingen op de langere termijn.
Een zienswijze zoals die van de Club van Rome in 1972.
Ze bracht toen het rapport 'Grenzen aan de Groei' uit. Daarmee
waarschuwde de organisatie als eerste tegen de ongebreidelde groei van
de wereldbevolking en de economie met alle gevolgen voor het milieu
van dien.
Toen een controversiële constatering; nu op veel vlakken ingehaald
door de realiteit.
In oktober vorig jaar kwam de Club van Rome bijeen in Amsterdam om een
declaratie aan Kopenhagen mee te geven.
Ik citeer uit de declaratie: "The financial crisis has mobilized
enormous political will to tackle a crisis of global scope - the same
must now be achieved on the interconnected challenges of climate,
energy and economic recovery."
De mondiale problemen, waar we ons maar al te goed van bewust zijn,
steken in aard en omvang scherp af bij de risico's die we bijvoorbeeld
hier in Nederland lopen.
Toch zijn ook wij verplicht ons voor te bereiden op wat ons bedreigt.
Daaraan verbonden is de vraag in hoeverre hier ontwikkelde ideeën ook
in groter verband bruikbaar zijn.
Ik kom op de kern van mijn verhaal. De onderlinge verbondenheid van
nationale veiligheidsvraagstukken vraagt om een integrale benadering.
Een benadering waarin het analyseren van risico's, het doordenken van
mogelijke scenario's, het nemen van preventieve maatregelen en het
veiligstellen van voldoende capaciteiten voor de juiste respons
centraal staan.
Die integrale benadering staat bij de meeste landen nog in de
kinderschoenen. Wel groeit de aandacht voor zo'n aanpak. We zijn
verder dan twee jaar geleden, toen we hier ook bijeen waren.
Ik vertelde toen dat Nederland net was begonnen met een strategie
Nationale Veiligheid.
Door middel van een nationale risicobeoordeling brengen we jaarlijks
de dreigingen voor Nederland in kaart. Ook geven we een inschatting
van de kans dat deze dreiging zich voordoet.
Deze all hazard-aanpak stelt de Nederlandse overheid in staat om
weloverwogen keuzes te maken.
Zo bleek bijvoorbeeld dat we onvoldoende waren voorbereid op een
grootschalige evacuatie bij overstromingen. Ook was de
noodbevoorrading van geïsoleerde gebieden een kwetsbaar punt. Het
heeft er onder andere toe geleid dat we meer aandacht geven aan
zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van mensen.
Wat landelijke dreigingen betreft, was de belangrijkste conclusie twee
jaar geleden dat het uitbreken van een grieppandemie een van onze
grootste risico's was. We hebben toen bedrijven en
overheidsorganisaties gestimuleerd om continuïteitsplannen te maken.
Hoe belangrijk dat was bleek al snel.
Door de reële dreiging van de Mexicaanse griep, kwamen die
continuïteitsplannen in een stroomversnelling.
Conclusie: de maatregelen hebben hun waarde bewezen. Maar de
gebeurtenissen legden ook bloot dat we dit nog te veel als land
afzonderlijk doen, en te weinig met elkaar, in internationaal verband.
Gelukkig groeit de internationale erkenning van de methode van de all
hazard aanpak in internationaal verband.
Begin vorig jaar verscheen het rapport van de OECD, Innovation in
country risk management.
De OECD onderkent de noodzaak van een "all hazard" aanpak. Ik citeer:
"Without a tool such as the `National Risk Assessment", it may be
difficult for top level policymakers to make informed decisions on the
relative benefits of buying down risks to public health, safety or
security through mitigation investments."
De methodiek van nationale risicobeoordeling van Nederland en
Groot-Brittannië wordt door de OECD als "best practises" aangemerkt.
Daar zijn we natuurlijk trots op.
Positief is ook dat de aandacht voor risico-analyse ook in EU-verband
is opgepakt onder het Zweedse voorzitterschap van de Europese Raad van
ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie.
Het belang van grensoverschrijdende samenwerking bij
veiligheidsvraagstukken, en de noodzaak van een strategische visie op
het gebied van preventie stonden prominent op de agenda.
De onderwerpen zijn opgenomen in het vierjarig Stockholmprogramma en
het Community disaster prevention framework or strategy contributing
to an integrated approach to the EU's disaster management policy.
De Europese Commissie komt binnenkort onder het Spaans voorzitterschap
met een politiek statement over de interne Europese Veiligheid. Daarin
zal niet alleen duidelijk worden gemaakt wat de EU en de nationale
overheden voor de veiligheid van de burgers kunnen doen, maar ook wat
burgers en bedrijven zelf kunnen doen.
In de Europese Raad van 21 januari zijn hier nieuwe afspraken over
gemaakt. Veel van mijn Europese collega's steunen niet alleen de
ontwikkeling van een strategie die het gehele veiligheidsterrein
beslaat. Er is ook steun om daarin nieuwe dreigingen als cybercrime,
ICT-uitval en energie-uitval te betrekken en ook dreigingen buiten de
EU.
Wat mij betreft wordt daar het onderwerp schaarste aan toegevoegd.
Er zijn namelijk landen die van een aantal zeldzame aardmetalen
vrijwel het monopolie hebben. De EU moet veel van deze grondstoffen
importeren. Dat maakt ons kwetsbaar.
We hebben de plicht om daarover tijdig en met elkaar over na te
denken, ook vanuit het perspectief van nationale veiligheid!
Het is goed dat in de EU ook expliciet de link wordt gelegd met
preventie omdat juist dit soort sluipende dreigingen aan de voorkant
tijdig moeten worden gesignaleerd en aangepakt.
Het is van belang dat we niet gevangen blijven in analyses maar dat we
ook onderwerpen verder brengen en dus de veiligheid van de burger
vergroten. Daarbij zullen we over onze eigen kokers heen moeten durven
stappen.
Wat voor consequenties moet de aanpak van schaarstevraagstukken hebben
op bijvoorbeeld ons handelsbeleid, energiebeleid, buitenlands beleid
of klimaatbeleid? Bij de griep waren de vaccins en de
continuiteitsplannen de sleutels waarmee we Nederland veiliger
probeerde te krijgen, zo zullen we ook internationaal op zoek moeten
naar de sleutels rondom schaarste oplossingen.
Tot slot.
Stel dat we over twee jaar weer bij elkaar komen; waar moeten we dan
staan?
Het zou mooi zijn als we dan kunnen zeggen dat we de toekomstige
dreigingen van schaarste en klimaatverandering niet meer complex
beschouwen.
Het zou prachtig zijn als we dan een gezamenlijk beeld hebben over hoe
verschillende vraagstukken met elkaar verband houden, inclusies de
nieuwe dreigingen.
Het zou mooi zijn als Europa beschikt over een integrale
veiligheidsstrategie en de Europese commissie een EU-brede
risico-analyse heeft uitgevoerd waarin ook schaarste een plek krijgt.
Over twee jaar kunnen we dus zeggen: en zo gaan we deze risico's
gezamenlijk in internationaal verband het hoofd bieden.
Laten we daar vandaag en morgen aan werken.
Ik wens u een prettig congres.