Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen
Een half jaar later...
Inhoud
Inleiding 03
1 Samenvatting 04
2 De regelgeving 05
3 De voorbereiding 06
4 De steekproef 07
5 De uitvoering van de controles 08
6 De resultaten 09 6.1. Check SenterNovem en Kadaster 09 6.2 De resultaten per 21 augustus 2009 09 6.2.1 Resultaten gemeentehuizen 10 6.2.2 Resultaten andere gemeentelijke gebouwen 10 6.2.3 Resultaten provinciehuizen 10 6.2.4 Resultaten huur Rgd 10 6.3 Categorie van zichtbare labels 12
7 Definitie van publiek gebouw 13 7.1 Gemeentelijke gebouwen 13 7.2 Rgd-huurpanden 13
8 Conclusies en aanbevelingen 14
9 Bijlage 15 9.1 De checklist 15 Colofon 17 Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen | 01
02 | Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen
Inleiding
Per 1 januari 2009 moeten alle gebouwen waarin een overheids- dienst of overheidsinstelling diensten verleent aan het publiek een energieprestatiecertificaat (energielabel) hebben als deze overheidsdienst/-instelling een baliefunctie heeft en het gebouw een totaal gebruiksoppervlak heeft dat groter is dan 1.000 m2. Het energielabel moet op een voor het publiek zichtbare plaats in het gebouw worden aangebracht.
De VROM-Inspectie (VI) heeft van het directoraat-generaal Wonen, Wijken en Integratie (WWI) in januari 2009 de opdracht gekregen voor de eerste controles naar de zichtbaarheid van de energielabels. Naar aanleiding van de resultaten1 heeft WWI besloten opdracht te geven voor een tweede controle in de zomer van 2009. Dit rapport bevat de resultaten van het herhalingonderzoek dat in augustus 2009 door de VI is uitgevoerd. Hoofdstuk 1 is een samen- vatting van het onderzoek. In Hoofdstuk 2 wordt de relevante regelgeving kort beschreven. In de hoofdstukken 3, 4 en 5 volgen respectievelijk: de voorbereiding, de steekproef en de uitvoering van de controles. In hoofdstuk 6 volgen de resultaten. Hoofdstuk 7 gaat over de definitie van publiek gebouw. Het rapport eindigt met hoofdstuk 8 waarin de conclusies en aanbevelingen worden geformuleerd. Daarna volgt de checklist in bijlage 9.1.
1 Zie het rapport "Controle zichtbaarheid energielabels bij publieke gebouwen", maart 2009
Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen | 03
1. Samenvatting
Dit onderzoek is een herhaling van het onderzoek dat in januari
2009 is uitgevoerd. Tussen 1 en 21 augustus 2009 zijn door de VI 365 gebouwen (gemeentehuizen, andere gemeentelijke gebouwen, provinciehuizen en gebouwen die gehuurd worden door de Rijksgebouwendienst (Rgd)) gecontroleerd op de zichtbare aanwezigheid van het energielabel.
Bij 111 van de 365 gebouwen was om diverse redenen geen energiela- bel noodzakelijk. Hoofdstuk 6 wijdt hier meer over uit. In 85 van de uiteindelijk 254 labelplichtige gebouwen was op het moment van controle een energielabel zichtbaar voor het publiek aangebracht.
Bij 62 gebouwen was wel een label afgegeven, maar nog niet opgehangen en bij 29 gebouwen was het label aangevraagd maar nog niet afgegeven.
Uit deze stand van zaken blijkt dat ten tijde van de controle in veel publieke gebouwen geen energielabel zichtbaar aanwezig was. Wel is het zo dat er ten opzichte van het januarionderzoek twee keer zoveel labels aangetroffen zijn. Aangezien dit nog steeds een teleurstellend resultaat oplevert, is één van de aanbevelingen aan WWI dan ook om de aanpak om te komen tot een volledige labeling van de publieke gebouwen in al haar facetten eens goed tegen het licht te houden.
04 | Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen
2. De regelgeving
De Europese Richtlijn Energieprestatie van gebouwen (Energy ministeries, provincies, gemeenten, rechtbanken en waterschap- Performance of Building Directive (EPBD)) is in Nederland omgezet pen, maar ook gemeentelijke sportaccommodaties. in het Besluit energieprestatie gebouwen (Beg) en de Regeling Onderwijsgebouwen, de gebouwen voor de gezondheidszorg en energieprestatie gebouwen (Reg). In het Beg is geregeld dat per gebouwen die onder de Monumentenwet vallen, vallen niet onder
1-1-2009 alle publieksgebouwen een label moeten hebben en dat deze definitie. Voor de toepassing van het artikel is bepalend of er het label zichtbaar voor publiek in het gebouw moet zijn diensten aan een groot aantal bezoekers van het betreffende aangebracht. gebouw worden verstrekt of kunnen worden verstrekt: voor gebouwen waarin uitsluitend zogenoemde backofficetaken worden De energielabels zijn mogelijk in de categorie A t/m G, waarbij A het verricht, behoeft geen label te worden verstrekt en aangebracht. energiezuinigst is. De eigenaar krijgt dit label door een gecertifi- Maar een ministerie, waar in de hal informatiemateriaal verkrijg- ceerd bedrijf opdracht te geven het gebouw te keuren, waarna de baar is, moet worden beschouwd als een gebouw waar diensten aan eigenaar een energielabel ontvangt dat 10 jaar geldig is. De een groot aantal bezoekers worden verstrekt. opgestelde energielabels worden afgemeld in een centrale database, die in opdracht van VROM door SenterNovem wordt beheerd. In de Regeling energieprestatie gebouwen (Reg) is aangegeven hoe het energielabel er feitelijk uit behoort te zien. Tevens is in artikel 4 Het Besluit energieprestatie gebouwen (Beg) van het Reg geregeld dat tenminste het onderdeel van het label Deze algemene maatregel van bestuur is op 5 december 2006 waarin de energieklasse is vermeld (het bekende meerkleurenblad), gepubliceerd in het Staatsblad en de juridische basis is artikel 1202 op een duidelijk zichtbare plaats in het gebouw moet zijn van de Woningwet. Artikel 2.4 van het Beg luidt: opgehangen. "De eigenaar van een gebouw met een totale gebruiksoppervlakte van meer dan 1.000 m2, waarin door een overheidsdienst of overheidsinstelling diensten aan het publiek worden verleend en dat met het oog daarop door een groot aantal personen wordt bezocht, heeft een energieprestatiecertificaat. De eigenaar brengt dit aan op een voor het publiek duidelijk zichtbare plaats in het gebouw. Bij ministeriële regeling kan worden bepaald dat de tweede zin van toepassing is op een of meer bij die regeling aan te wijzen onderdelen van het energieprestatiecertificaat."
In de toelichting van het Beg wordt aangegeven dat onder een overheidsdienst of overheidsinstelling zowel onderdelen van de centrale overheid als van medeoverheden worden begrepen: dus
2 Artikel 120, lid 1 van de Woningwet:
Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur kunnen voorschriften worden gegeven met het oog op de nakoming van voor Nederland verbindende internationale verplichtingen die betrekking hebben op of samenhangen met onderwerpen waarin bij of krachtens deze wet is voorzien. Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen | 05
3. De voorbereiding
In juni 2009 heeft WWI aangegeven het resultaat van het tweede In juli 2009 is ten behoeve van de uitvoering van het onderzoek een onderzoek naar de zichtbaarheid van energielabels bij publieke digitale informatiemap opgesteld voor de deelnemers aan het gebouwen in september 2009 te willen ontvangen. Daarop zijn de onderzoek. Voor het invullen van de resultaten in Holmes5 is de voorbereidingen voor dit onderzoek gestart. Eind juni was het vragenlijst van het eerste onderzoek naar de zichtbaarheid van de projectplan gereed. Daarbij hebben de projectleider en WWI energielabels bij publieke gebouwen hergebruikt. gekozen voor een praktische uitvoering en de steekproef te beperken tot gemeentepanden, provinciehuizen en gebouwen die de Rijksgebouwendienst (Rgd) huurt. Voor wat betreft de gemeente- panden is met WWI afgesproken een steekproef te trekken uit de gemeentelijst. In die steekproef zijn in ieder geval de 10 grootste gemeenten meegenomen. Van de overige gemeenten werd een aparte steekproef getrokken, waarbij rekening is gehouden met een landelijke spreiding. Per gemeente is naast het gemeentehuis een tweetal andere publieke gebouwen geselecteerd. Aangezien er geen totaallijst van deze gebouwen aanwezig was en het niet de bedoe- ling was hierover met de gemeenten contact op te nemen, zijn deze adressen verzameld via steekproef van adressen uit brieven van gemeenten aan WWI in antwoord op de brieven aan gemeenten van WWI (brief 1 oktober 20083 en 15 april 20094) en eigen onderzoek via (gemeentelijke) internetsites. Dit was een praktische oplossing voor het verkrijgen van twee extra adressen van gemeentelijke publieke gebouwen, waarbij rekening gehouden moest worden met enige onzekerheid over de publieke functie en de grootte van het gebouw, omdat die informatie niet altijd op internet gevonden kon worden en afgesproken was om de gemeenten niet te benaderen voor deze informatie. Verificatie vooraf was dus niet mogelijk. Naast deze gemeentelijke gebouwen zijn alle provinciehuizen geselecteerd en is een steekproef van gebouwen die de Rgd huurt aan de lijst te inspecteren gebouwen toegevoegd. De Rgd heeft hiertoe een lijst van huurpanden ten behoeve van overheidsinstel- lingen met een publieke functie aangeleverd.
3 Kenmerk SB2008083069
4 Kenmerk SB2009027366 5 Het registratiesysteem van de VROM-Inspectie 06 | Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen
4. De steekproef
Gemeenten en provincies hebben een belangrijke voorbeeldfunctie doordat zij vaak gehuisvest zijn in representatieve gebouwen die in veel gevallen door relatief veel publiek worden bezocht. Ten opzichte van de controle in januari 2009 is er voor gekozen om het aantal te inspecteren publieke panden van gemeenten en provincies uit te breiden om zodoende een breder beeld te krijgen van de naleving van de regelgeving bij deze partijen. In plaats van alleen het gemeentehuis te controleren is ervoor gekozen per gemeente nog twee extra publieke gebouwen te selecteren en alle twaalf provinciehuizen in het onderzoek mee te nemen.
Gebouwen die door de Rgd gehuurd worden voor een overheidsin- stantie worden ook in het herhalingsonderzoek nogmaals meege- nomen. Ook hier is gekozen voor een wat grotere steekproef. Gebouwen in eigendom van de Rgd zijn in dit herhalingsonderzoek buiten beschouwing gelaten, aangezien uit het vorige onderzoek bleek dat de Rgd voor al haar panden een onderzoek had laten uitvoeren. Voor wat betreft de toen niet zichtbaar opgehangen energielabels was de voornaamste reden dat deze herkeurd moesten worden.
Gebouwen van waterschappen zijn wederom niet bij de controleac- tie betrokken.
Resumerend is ten behoeve van dit herhalingsonderzoek de volgende steekproef getrokken:
- gemeenten: 906 gemeenten (van totaal 443);
x 3 gebouwen (gemeentehuis +
2 extra gebouwen);
- provinciehuizen: 12 provinciehuizen (van totaal 12);
- Rgd huur: 80 (van totaal 186). Totaal controle: 362 gebouwen.
6 Inclusief de 10 grootste gemeenten
Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen | 07
5. De uitvoering van de controles
Wederom is er, gezien het grote aantal inspecties, voor gekozen de inspecties te laten uitvoeren door zoveel mogelijk medewerkers van het programma Bouwen aan Kwaliteit van de VI. Aangezien de voorberei- dingsperiode midden in de vakantiemaanden lag, heeft er geen startbijeenkomst plaatsgevonden, maar is er een digitaal informatiedocu- ment naar de deelnemers gestuurd, waarin alle informatie die nodig was voor het op de juiste wijze uitvoeren van de inspecties beschreven stond. De beoogde steekproef van 362 werd bijgesteld naar 351. Er was uitgegaan van 90 gemeenten met 3 gebouwen, maar bij het opstellen van de steekproef voor de `andere gemeentelijke gebouwen' bleek dat niet elke gemeente beschikte over twee extra publieke gebouwen. Uiteindelijk is het onderzoek, na nog wat wijzigingen tijdens de inspecties, uitgevoerd bij 365 gebouwen. In hoofdstuk 6: De Resultaten wordt dit verklaard. De inspecties zijn tussen 1 en 21 augustus 2009 uitgevoerd. De controles zijn onaangekondigd uitgevoerd aan de hand van een checklist7. Globaal is de volgorde als volgt:
1. ontrole of er een energielabel zichtbaar voor publiek is aangebracht; c
2. zo ja, controleren of dit de juiste versie is;
3.
zo nee, vragen aan de balie of er iemand aanwezig is die weet of er wel een label afgegeven is (gebouwbeheerder);
4.
indien er iemand aanwezig is dan zijn er 3 mogelijkheden: a.
energielabel is afgegeven, maar nog niet aangebracht: vragen waarom dat niet is gebeurd en wanneer dat wel gaat gebeuren; b. energielabel is niet afgegeven: vragen waarom niet ( wel
aangevraagd maar nog niet afgegeven; niet aangevraagd, niet van toepassing);
c.
de medewerker weet het niet (anders, namelijk...)
5.
indien er niemand aanwezig is dan volgt een check bij SenterNovem en eventueel het Kadaster (verificatie eigenaar en gebruik pand)
De controles zijn ter plekke uitgevoerd en niet door middel van telefonisch contact.
7 zie bijlage in paragraaf 9.1
08 | Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen
6. De resultaten
Bij de controle zijn enkele wijzigingen doorgevoerd op de steek- 6.2 De resultaten per 21 augustus 2009 proef. In een paar gevallen is een andere gemeente geselecteerd uit Van de 365 gebouwen die op de lijst stonden voor het controleren de gemeentelijst, omdat één of twee van de te inspecteren gebou- van de zichtbaarheid van het energielabel, zijn er tijdens de wen in die gemeenten in de onderzoeksperiode gesloten waren en controles in totaal 111 (30%) afgevallen, omdat zij niet voldeden aan er geen andere gemeentelijke gebouwen waren om aan de de criteria uit het Beg (artikel 2.4 Beg). Bij deze gebouwen is het niet steekproef toe te voegen. Totaal zijn er voor de zekerheid 4 noodzakelijk dat er een voor het publiek zichtbaar geplaatst gemeenten aan de steekproef toegevoegd, om een aantal twijfelge- energielabel aangebracht is. Samengevat waren de redenen hiervoor vallen (open of niet open in de periode) op te vangen. Deze divers: het is geen gemeentelijke publieke dienst, er is geen wijziging had ook gevolgen voor het aantal te inspecteren `andere baliefunctie (dat wil zeggen het gebouw wordt niet bezocht door een gemeentelijk panden'. Ook hier zijn 4 extra adressen toegevoegd. groot aantal personen), het betreft een rijksmonument, het is geen rijksoverheidsinstelling, het betreft een leeg pand, het gebruiksop- Ook het aantal te inspecteren `Rgd-huurpanden' is gewijzigd. Hier is pervlak is kleiner dan 1.000 m2. Per gebouwtyperesultaat wordt een groot aantal adressen uit de steekproef vervangen door andere hieronder gedetailleerder op aantal afvallers en de bijbehorende adressen die op de Rgd-lijst vermeld stonden. Reden hiervoor was redenen ingegaan. de constatering tijdens het onderzoek dat erg veel panden op de Rgd-lijst stonden die niet voldeden aan de definitie voor publiek Van de in totaal 252 gebouwen die wel een energielabel zouden gebouw. Er zaten bijvoorbeeld geen publieke functies in (veel moeten hebben is het energielabel in 33% van de bezochte gebou- backoffices), er zat geen overheidsinstelling in, adressen bestonden wen zichtbaar voor het publiek aangebracht. In 67% van de gevallen niet, of het pand stond leeg. is het label niet zichtbaar aangebracht (zie tabel 1: Totaaloverzicht Ondanks het vervangen van adressen en het toevoegen van 6 extra resultaten en tabel 3 voor een overzicht van de resultaten per adressen aan de steekproef was uiteindelijk ongeveer de helft van de gebouwtype). onderzochte Rgd-huurpanden om bovengenoemde redenen niet bruikbaar voor het onderzoek. Bij 58% van de bezochte gebouwen is het label wel afgegeven, wat betekent dat in 25% van de bezochte gebouwen wel een energielabel 6.1. Check SenterNovem en Kadaster had kunnen hangen, maar dat de gebouwbeheerder het label om Bij een aantal gebouwen was de eigendomsstatus en de gebruiker verschillende redenen nog niet heeft aangebracht. In 42% van de (overheidsinstantie of niet) onduidelijk of was na afloop van het bezochte gebouwen is geen energielabel afgegeven. Per gebouwtype bezoek niet duidelijk of het energielabel afgemeld was (geen worden de redenen van niet-aangebrachte en niet-afgegeven labels medewerker aanwezig of medewerker wist het niet). In die gevallen opgesomd. is een check bij SenterNovem uitgevoerd en zijn adressen op eigendomsstatus gecheckt bij het Kadaster. Deze informatie is Bij 27% van de gebouwen waar géén energielabel zichtbaar is verwerkt in de resultaten van de inspecties. aangebracht en géén label is afgegeven, is het label wel aange- Een check op het aantal vierkante meters gebruiksoppervlak per vraagd. Deze gevallen zijn bijna door de labelprocedure heen en overheidsinstantie was via het Kadaster niet mogelijk. Bij het hiervoor zal binnenkort een energielabel afgegeven worden. 98% Kadaster wordt namelijk de grootte van het perceel aangegeven en van deze bijna af te geven labels valt onder gebouwtype `andere niet het gebruiksoppervlak van het gebouw. gemeentelijke gebouwen' en `gemeentehuizen'.
Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen | 09
Tabel 1: Totaaloverzicht resultaten Bij 18 gebouwen (16%) is er in het andere gemeentelijke gebouw een energielabel zichtbaar voor publiek aangetroffen. Bij 95 gebouwen (84%) was dit niet het geval. Voor deze 95 gebouwen is er 29 keer (31%) wel en 66 keer (69%) geen energielabel afgegeven. Het totaal Type publieksgebouw gecontroleerd otaalT ercentageP aantal afgegeven energielabels bij andere gemeentelijk gebouwen is Gemeentehuizen 94 26% 47 (42%). Dit betekent dat het energielabel in 26% van de gevallen Andere gemeentelijke gebouwen 173 47% wèl afgegeven is, maar niet zichtbaar voor het publiek is opgehan- Provinciehuizen 12 3% gen. Verklaringen voor het niet aanbrengen of nog niet aangevraagd Huur Rgd 86 24% + hebben van het energielabel zijn gelijk aan die genoemd in Totaal 365 100% paragraaf 6.2.1.
Is het energielabel zichtbaar aangebracht? 6.2.3 Resultaten provinciehuizen Ja 85 33% Alle 12 de provinciehuizen zijn bezocht. 1 provinciehuis is afgevallen Nee 169 67% omdat het niet aan artikel 2.4 Beg voldeed. Het ging hier om een Totaal* 254 100% + monumentaal pand (rijksmonument).
Is er een energielabel afgegeven?
Ja 147 58% Bij 6 provinciehuizen (55%) is een energielabel zichtbaar voor Nee 107 42% + publiek aangetroffen. Bij 5 provinciehuizen (45%) was dit niet het Totaal* 254 100% geval. Voor deze 5 provinciehuizen is er 3 keer (60%) wel en 2 keer (40%) geen energielabel afgegeven. Het totaal aantal afgegeven
*) totaal gecontroleerde gebouwen min de afgevallen gebouwen energielabels bij provinciehuizen is 9 (82%). Dit betekent dat het energielabel in 27% van de gevallen wèl afgegeven is, maar niet 6.2.1 Resultaten gemeentehuizen zichtbaar voor het publiek is opgehangen. Als verklaring voor het In totaal zijn er 94 gemeentehuizen bezocht. 6 gebouwen zijn nog niet zichtbaar voor publiek aangebracht hebben van de afgevallen omdat zij niet aan artikel 2.4 Beg voldeden. In 4 gevallen afgegeven energielabels werd één keer aangegeven dat niet ging het om een rijksmonument, in 2 gevallen was het gebruiksop- duidelijk was dat het energielabel zichtbaar voor publiek aange- pervlak kleiner dan 1.000 m2. bracht moet worden. Voor het nog niet aangevraagd hebben van het energielabel worden twee redenen opgegeven, namelijk: tijdelijke Bij 43 gebouwen (49%) is er in het gemeentehuis een energielabel huisvesting en eerst bekijken hoe het gebouw energiezuiniger zichtbaar voor publiek aangetroffen. Bij 45 gebouwen (51%) was dit gemaakt kan worden en daarna procedure voor het aanvragen van niet het geval. Voor deze 45 gebouwen is er 21 keer (47%) wel en 24 een energielabel starten. keer (53%) geen energielabel afgegeven. Het totaal aantal afgegeven energielabels bij gemeentehuizen is 64 (73%). Dit betekent dat het 6.2.4 Resultaten huur Rgd energielabel in 24% van de gevallen wèl afgegeven is, maar niet In totaal zijn er 86 Rgd-huurpanden bezocht. 44 huurpanden zijn zichtbaar voor het publiek is opgehangen. Eén van de verklaringen afgevallen omdat zij niet aan artikel 2.4 Beg voldeden. De meest voor het niet ophangen van het label is dat de labelcategorie voorkomende reden van afvallen waren: geen sprake van bezoek tegenvalt en dat B&W besloten hebben eerst te onderzoeken hoe het door een groot aantal personen, het gebruiksoppervlak is kleiner gebouw energiezuiniger gemaakt kan worden en daarna, na opnieuw dan 1.000 m2, geen overheidsdienst en leeg pand. labelen, het label op te hangen. Een andere verklaring is dat het label net afgegeven is en er nog beslist moet worden waar het label Bij 18 gebouwen (43%) is er in het Rgd-huurpand een energielabel opgehangen gaat worden. In het laatste geval denkt men het label in zichtbaar voor publiek aangetroffen. Bij 24 huurpanden (57%) was het najaar zichtbaar voor het publiek aangebracht te hebben. dit niet het geval. Voor deze 24 huurpanden is er 9 keer (38%) wèl en Redenen voor het nog niet aanvragen van het energielabel zijn 15 keer (63%) géén energielabel afgegeven. Het totaal aantal renovatie- en verbouwwerkzaamheden aan het gebouw, of andere afgegeven energielabels bij Rgd-huurpanden is 27 (64%). Dit prioriteiten. betekent dat het energielabel in 21% van de gevallen wèl afgegeven is, maar niet zichtbaar voor het publiek is opgehangen. Redenen 6.2.2 Resultaten andere gemeentelijke gebouwen voor het niet zichtbaar aangebracht hebben van het afgegeven In totaal zijn er 173 andere gemeentelijk gebouwen bezocht. 60 energielabel voor het publiek worden niet gegeven of er was geen gebouwen zijn afgevallen omdat zij niet aan artikel 2.4 Beg medewerker in het pand aanwezig die hier iets over kon vertellen. voldeden. De meest voorkomende reden van afvallen waren: geen Redenen voor het nog niet aanvragen van het energielabel zijn gemeentelijk dienst (de bibliotheek of het dorpshuis was van een onbekend, omdat er geen medewerker aanwezig was waaraan dit stichting), het gebruiksoppervlak is kleiner dan 1.000 m2 en geen gevraagd kon worden, of de aanwezige medewerker is zelf niet sprake van bezoek door een groot aantal personen. bekend met energielabels.
10 | Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen
Voorbeelden van andere prioriteiten:
Bij een van de gemeenten is het wel bekend dat er per 1 januari 2009 zichtbaar voor publiek een energielabel in het gemeente- huis aangebracht moet zijn, maar B&W van die gemeente hebben besloten om in 2009 andere prioriteiten voorang te geven. De herinrichting van de hoofdstraat heeft voorrang gekregen op het labelen van de gemeentelijke publieke gebouwen. Reden hiervoor was tweeledig: "de burger ziet direct waar zijn geld aan besteed wordt" en "de onderbouwing voor de uitgave van gemeentegeld aan een label dat niet direct van nut is voor de burgers haalde het niet bij de gemeenteraad".
Bij een grote gemeente werd het stadhuis in de zomervakantie onderworpen aan een controle. De VI-inspecteur werd gecon- fronteerd met een duidelijk geval van `wat belangrijk is, moet zwaar wegen'!
Na de voor het publiek toegankelijke publiekshal en balies van het stadhuis aan een snelle, maar goede `inspectie' onderworpen te hebben, constateerde de VI dat er in het stadhuis geen energielabel zichtbaar voor publiek was aangebracht. Het bleek moeilijk te zijn om iemand te spreken die op gerichte vragen antwoord kon geven. Na vier keer van het kastje naar de muur gestuurd te zijn, is er contact geweest met een medewerker van facilitaire zaken / gebouwbeheer. Deze medewerker vertelde dat een dergelijk label afgegeven moest zijn. De (enige) collega die zou kunnen vertellen wanneer het label was afgegeven en die tevens het label zou kunnen laten zien was nog enkele weken op vakantie.
De medewerker vertelde ook dat er rond het plaatsen van het label als gevolg van de portefeuilleverdeling onder de wethouders het nodige getouwtrek plaatsvond. Beide wethouders wensen gekend te zijn in het bepalen van de plaats in het stadhuis waar het label moet komen te hangen. Ondertussen ... hangt het label nog steeds niet!
Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen | 11
6.3 Categorie van zichtbare labels
Hoewel geen doel van het onderzoek is in de checklist wederom de vraag opgenomen in welke categorie het energielabel is afgegeven. Van de in totaal 85 afgegeven en zichtbaar aangebrachte energielabels zijn er 30 (35%) een A- of een B-label. De overige gebouwen scoren lager. Bij deze gebouwen kan het zinvol zijn maatregelen te nemen die leiden tot een verbetering van de energiezuinigheid. Tabel 2: Categorie van afgegeven en zichtbaar aangebrachte labels Gebouwtype Categorie Totaal A B C D E F G gemeentehuizen 7 6 5 8 4 6 7 43 andere gemeentelijke gebouwen 3 5 5 0 1 2 2 18 provinciehuizen 4 0 0 1 1 0 0 6 Rgd-huur 1 3 3 4 4 1 2 18 Totaal 15 15 13 14 10 9 11 85 Tabel 3: Overzicht resultaten uitgesplitst per gebouwtype Gemeentehuizen Is er een energielabel afgegeven? Is er een energielabel zichtbaar
aangebracht? Totaal Ja Nee Niet ingevuld % ja % nee Ja 43 43 0 0 100% 0% Nee 45 21 24 0 47% 53% Subtotaal 88 64 24 0 Niet ingevuld 6 0 0 6 Totaal 94 64 24 6
Andere gemeentelijke gebouwen Is er een energielabel afgegeven? Is er een energielabel zichtbaar
aangebracht? Totaal Ja Nee Niet ingevuld % ja % nee Ja 18 18 0 0 100% 0% Nee 95 29 66 0 31% 69% Subtotaal 113 47 66 0 Niet ingevuld 60 0 0 60 Totaal 173 47 66 60
Provinciehuizen Is er een energielabel afgegeven? Is er een energielabel zichtbaar
aangebracht? Totaal Ja Nee Niet ingevuld % ja % nee Ja 6 6 0 0 100% 0% Nee 5 3 2 0 60% 40% Subtotaal 11 9 2 0 Niet ingevuld 1 0 0 1 Totaal 12 9 2 1
Huur Rgd Is er een energielabel afgegeven? Is er een energielabel zichtbaar
aangebracht? Totaal Ja Nee Niet ingevuld % ja % nee Ja 18 18 0 0 100% 0% Nee 24 9 15 0 38% 63% Subtotaal 42 27 15 0 Niet ingevuld 44 0 0 44 Totaal 86 27 15 44 12 | Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen
7. Definitie van publiek gebouw
Net als bij het eerste onderzoek naar de zichtbaarheid van energiela- aan het publiek wordt aangeboden? Wanneer is er sprake van een bels in publieke gebouwen werd ook tijdens de voorbereidingen dienst? van het herhalingsonderzoek en tijdens de inspecties geconstateerd dat de definitie van publieke gebouwen in het Beg en welke 7.2 Rgd-huurpanden gebouwen daaronder geschaard moeten worden tot verschillende Onduidelijkheid over de terminologie "groot aantal bezoekers" interpretaties leidt. Met andere woorden: de definitie van publieke komt ook bij de Rgd-huurpanden voor. Een voorbeeld daarvan zijn gebouwen is onduidelijk en daardoor slecht handhaafbaar. Het gaat de panden van de Raad voor de kinderbescherming. Het gaat hier met name om de terminologie "groot aantal bezoekers", maar ook om een overheidsinstelling die diensten aan het publiek levert, "diensten aan het publiek". Daarnaast heerst er onduidelijkheid maar gezien de gevoeligheid van het werk bij de kinderbescher- over wie voor het label moet zorgen: gebruiker, beheerder of de ming, vind je in de overigens wel aanwezige wachtkamer in de juridisch eigenaar van het pand. Het gaat dan voornamelijk om de entreeruimte geen grote aantallen bezoekers. De werkwijze van de uitleg van de definitie in de toelichting bij artikel 2.4 Beg. De Kinderbescherming is zo, dat zaken voornamelijk via de telefoon, onduidelijkheden komen voor bij de gemeentelijke gebouwen per email en op afspraak afgehandeld worden. Wanneer wordt (voornamelijk bij `andere gemeentelijke gebouwen') en de gesproken over "een groot aantal bezoekers"? Aan hoeveel Rgd-huurpanden. Bij de provinciehuizen speelt blijkens dit bezoekers moet dan gedacht worden? Waar ligt de grens? x-aantal onderzoek deze twijfel niet. per jaar, of x-aantal per dag? 7.1 Gemeentelijke gebouwen Onduidelijkheid bij de eigenaar/verhuurder (vaak een vastgoed- Bij `gemeentehuizen' is over het algemeen geen onduidelijkheid firma) van het Rgd-huurpand over het wel of niet onder artikel 2.4 over de bovengenoemde punten. Bij `andere gemeentelijke vallen van de panden soms zegt men niets van deze regeling te gebouwen' wel. Bij gemeenten is het vaak niet duidelijk hoe om te weten - is vaak een reden om geen label aan te vragen. Daarnaast gaan met bijvoorbeeld een bibliotheek, een dorpshuis en een vraagt de verhuurder/eigenaar van het pand zich af of bij verhuur sociaal-cultureel centrum. Vallen zij onder de definitie `een van slechts een klein deel van het pand aan een overheidsinstelling overheidsinstelling die diensten aan het publiek levert' als de het hele pand voorzien moet worden van een energielabel. In het bibliotheek door bijvoorbeeld een stichting draaiende wordt Beg staat namelijk "de eigenaar van een gebouw met een totaal gehouden? Wat is bepalend voor de regelgeving: het juridisch gebruiksoppervlak groter dan 1.000 m2..." Kosten van labeling gaat eigendom of het eigendom qua beheer? Door deze onduidelijkheid per m2 van het gebruiksoppervlak van het gebouw, dus voor de besluit de ene gemeente om die gebouwen niet te labelen en andere verhuurder/eigenaar relevant om te weten in verband met de gemeenten nemen ze voor de zekerheid toch maar mee. kosten. Gemeentelijke sportaccomodaties worden in de toelichting van het Beg standaard meegenomen als gebouw waar een label aangebracht zou moeten zijn (mits het gebruiksoppervlak groter dan 1.000 m2 is). Een grote gemeentelijke sporthal met een relatief kleine entreehal en eventueel een hokje voor de beheerder zou ook onder artikel 2.4 vallen en daar moet dan een energielabel zichtbaar voor het publiek aangebracht zijn. Maar welke dienst wordt daar geleverd? Is het sporten in de hal een dienst die door de overheid Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen | 13
8. Conclusies en aanbevelingen
Uit de resultaten in hoofdstuk 6 kunnen de volgende conclusies en Voorbeeld: aanbevelingen worden geformuleerd. Een theater in gemeente X heeft een energielabel zichtbaar in de entreehal hangen en een theater in de gemeente Y, Zichtbaarheid eigendom van een private onderneming, heeft geen label In het algemeen kan gesteld worden dat de zichtbaarheid van zichtbaar opgehangen. In beide gevallen gaat het om een energielabels in publieke gebouwen, een half jaar na het vorige gebouw waar veel publiek komt voor voorstellingen of onderzoek, nog behoorlijk te wensen overlaat. Alle gebouwtypen informatie over het komende theaterseizoen. Met de publieks- bij elkaar genomen is het label in 33% van de onderzochte gebou- functie zit het goed. Bij uitstek zou een theater dus een goede wen die een label behoeven (254) zichtbaar. Ten opzichte van het plek zijn om het energielabel bij burgers te promoten. Voor een onderzoek in januari 2009 zijn er naar verhouding twee keer zoveel burger is echter niet altijd duidelijk of een dergelijk `publieksge- zichtbaar aangebrachte labels aangetroffen; dat is een behoorlijke bouw' eigendom is van een overheid of van een private verbetering, maar nog bij lange na niet zoals het zou moeten zijn. onderneming. De burger denkt hier waarschijnlijk ook niet over De zichtbaarheid uitgesplitst naar gebouwtype is voor gemeente- na, maar ziet in het ene theater wel en in het andere theater huizen 49%, voor andere gemeentelijke gebouwen 16%, voor geen label hangen. De vraag rijst of de keuze om alleen de provinciehuizen 55% en voor Rgd-huurpanden 43%. Nog een gebouwen met een overheidsinstelling gelabeld moeten herhalingsonderzoek uitvoeren is gezien de uitkomsten van dit worden, of dat energielabels beter in alle publieke gebouwen onderzoek niet de meest voor de hand liggende wijze om de zichtbaar moeten zijn. Dit laatste zorgt voor een veel duidelij- labeling versneld tot uitvoer te laten komen. Er moet worden kere promotie van het label, maar is gezien de eigendomsver- nagedacht over een passende aanpak voor gemeenten en private houdingen van de gebouwen binnen de huidige regelgeving eigenaren die verhuren aan overheden of overheidsinstanties. misschien moeilijk te handhaven. Daarnaast zal de noodzaak van het hebben van een energielabel meer gepromoot moeten worden. Bijvoorbeeld met medewerking van SenterNovem. Bovenstaande conclusies samenvattend verdient het aanbeveling om de aanpak om te komen tot een volledige labeling van de Regelgeving publieke gebouwen in al haar facetten eens goed tegen het licht te De toelichting van artikel 2.4 Beg is niet duidelijk genoeg. Termen houden. Tijdens de onderzoeken bij gemeentenhuizen en andere als "groot aantal bezoekers", en "diensten aan het publiek" leiden gemeentelijke gebouwen is namelijk geconstateerd dat vooral de beiden tot verschillende interpretaties, evenals op welke publieke gemeenten zelf gestimuleerd worden om maatregelen te nemen om gebouwen (en voor welk deel: gehele gebouw, of deel van het de gebouwenvloot energiezuiniger te maken. Of de promotie van gebouw) de artikelen uit het Beg van toepassing zijn. Deze termen het energielabel via zichtbaarheid in publieke gebouwen de burger verdienen verduidelijking. Deze verduidelijking is mogelijk door het aanzet om de energiezuinigheid van zijn eigen huis in kaart te Beg aan te passen en/of via voorlichting beter inzichtelijk te maken brengen en passende maatregelen te treffen om het energiezuini- wat onder de verplichting voor publieke gebouwen wordt verstaan. ger te maken, is de vraag. Aangezien dit laatste een belangrijke reden was voor de zichtbare plaatsing van het energielabel in Naast onduidelijkheid voor degene die het energielabel in zijn of publieke gebouwen, zal de vraag gesteld kunnen worden of het doel haar gebouw moet gaan aanbrengen, zorgt de huidige regelgeving (voorbeeldfunctie) nu bereikt wordt. ook voor onduidelijkheid bij de burgers. Aangezien de overheid met het labelen van publieke gebouwen het goede voorbeeld aan de burger wil geven is dit geen positieve ontwikkeling. 14 | Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen
9. Bijlage
9.1 De checklist
1.1 Welk type publieksgebouw is gecontroleerd? 0 Provinciehuis
0 Gemeentehuis
0 Ander gemeentelijk gebouw 0 Huurpand rijksgebouwendienst
1.2/1.3 Welk adres heeft het publieksgebouw? straat:
postcode:
plaats:
gemeente:
2.1 Wat is de datum van de controle?
(dd/mm/jjjj)
datum:
2.2 Is het energielabel zichtbaar aangebracht? 0 Ja
0 Nee
2.3 Indien `Nee': is er helemaal geen energielabel aangebracht, of hangt het op een plaats die moeilijk zichtbaar is? 0 helemaal niet zichtbaar 0 moeilijk zichtbaar 2.4 Is er een energielabel afgegeven?
0 Ja
0 Nee
Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen | 15
2.5 Zo `Nee': vraag indien er iemand aanwezig is waarom niet. (Geef toelichting bij antwoord)
0 energielabel aangevraagd maar nog niet afgegeven 0 energielabel afgegeven maar nog niet zichtbaar opgehangen 0 energielabel niet afgegeven 0 energielabel niet aangevraagd 0 energielabel n.v.t. 0 geen medewerker aanwezig 0 anders, nl..... 2.6 Heeft het aangebrachte energielabel de juiste vorm? 0 Ja
0 Nee
0 N.v.t.
2.7 Welke categorie heeft het energielabel? 0 A
0 B
0 C
0 D
0 E
0 F
0 G
0 N.v.t.
16 | Zichtbaarheid energielabels in publieke gebouwen
Colofon
VROM-Inspectie
Directie Uitvoering
Programma Bouwen aan kwaliteit
Rijnstraat 8
Postbus 16191
2500 BD Den Haag
Fotografie:
VROM-Inspectie
Deze rapportage is te downloaden via www.vrominspectie.nl Publicatienummer:
VROM 9261
Datum Publicatie
Oktober 2009
Dit is een publicatie van: Ministerie van VROM Rijnstraat 8 | 2515 XP Den Haag | www.vrom.nl
9261 / oktober 2009
VROM