Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
Datum 15 december 2009
Betreft Stand van zaken bibliotheekvernieuwing 2009-2012
Op 26 maart en 21 april 2009 voerden wij overleg over de bibliotheekvernieuwing
2009-2012. Bij die gelegenheid heeft de Tweede Kamer door middel van enkele
moties verzocht over een aantal onderwerpen nader te worden geïnformeerd.
Naar aanleiding daarvan heb ik u met mijn brief van 11 juni 2009, Kamerstukken
II, 2008-2009, 28330 nr. 38, een voortgangsrapportage digitale bibliotheek
toegestuurd.
In vervolg op die voortgangsrapportage wil ik u met deze brief informeren over de
overige door de Kamer genoemde onderwerpen. Het betreft de onderwerpen
genoemd in de motie Leerdam/Van Vroonhoven-Kok over het aanleren van
informatie- en mediavaardigheden bij jongeren en docenten,1 in de motie Van
Leeuwen c.s. over o.a. de voortgang bij de digitale bibliotheek2 en in de motie
Ten Broeke c.s. over innovatiecentra.3 Ik zal deze onderwerpen in samenhang
met elkaar bespreken. In deze brief komen daarvoor achtereenvolgens aan de
orde:
· de ontvlechting van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) en de
oprichting van een brancheorganisatie en een sectorinstituut;
· bibliotheekinnovatie;
· het bibliotheekcharter.
De ontvlechting van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB)
Sinds het laatste overleg met de Kamer zijn alle stappen gezet die noodzakelijk
zijn voor de ontvlechting van de activiteiten van de VOB in branche- en
besteltaken en de inrichting van een branchevereniging en een sectorinstituut per
1 januari 2010. In grote lijnen gaat het om de volgende activiteiten: het
vaststellen van inrichtingsplannen voor beide nieuwe organisaties, het in kaart
brengen van lopende rechten en verplichtingen en het maken van afspraken over
de toedeling daarvan, het voorbereiden van de plaatsing van medewerkers en het
voorbereiden van subsidieverlening aan het sectorinstituut. De statuten van het
sectorinstituut zijn vastgesteld en op 18 november 2009 gepasseerd. Het gehele
1 Tweede Kamer 2008-2009, 28330 nr. 34.
2 Tweede Kamer 2008-2009, 28330 nr. 37.
3 Tweede Kamer 2008-2009, 28330 nr. 35.
a
na 1 van 6
Pagi
proces verloopt volgens planning, in constructief overleg met de VOB en de
bibliotheeksector en met de vereiste zorgvuldigheid ten opzichte van de
medewerkers. MLB/177065
Bij het ontvlechtingsproces speelde ook de vraag naar de positie van de digitale
activiteiten die de VOB ten behoeve van de branche verricht. Deze activiteiten zijn
in hoofdzaak uitvoerend van aard en daarmee niet geschikt als taken van het
sectorinstituut of van de nieuwe branchevereniging. In goed overleg met het
bibliotheekveld is besloten deze activiteiten in een aparte organisatie onder te
brengen: de stichting Bibliotheek.nl.
Als resultaat van de ontvlechting zullen samenvattend - per 1 januari 2010 de
volgende organisaties functioneren:
De Stichting Sectorinstituut Openbare Bibliotheken
In lijn met de Uitgangspuntenbrief culturele ondersteuningsstructuur verricht het
sectorinstituut de besteltaken voor de openbare bibliotheeksector.4 Het
sectorinstituut openbare bibliotheken richt zich op een sterker bibliotheekbestel
met een groter bereik. Innovatie en strategische oriëntatie zijn wezenlijke
onderdelen van de taken van het sectorinstituut. De belangrijkste besteltaken
zijn: afstemming en coördinatie, educatie, informatie en reflectie,
vertegenwoordiging en promotie van de sector en de instandhouding van een
lectuurvoorziening voor leesgehandicapten.5 Het sectorinstituut besteedt in het
bijzonder aandacht aan de digitale bibliotheek, kwaliteitszorg en certificering, aan
het landelijk collectiebeleid en aan het bevorderen van beroepsopleidingen. Het
sectorinstituut opereert onafhankelijk binnen het beleidskader van de minister
van OCW. Voorjaar 2010 stelt het sectorinstituut een meerjarig beleidsplan op. Ik
zal dat plan voor advies voorleggen aan de Raad voor Cultuur. Op grond van een
subsidieaanvraag op hoofdlijnen voor de periode 2010-2012 heb ik voor het jaar
2010 een subsidie van in totaal van 15,6 mln. beschikbaar gesteld voor het
sectorinstituut, waarvan 9,7 mln. voor activiteiten voor leesgehandicapten.6
De Branchevereniging Openbare Bibliotheken
De Branchevereniging Openbare Bibliotheken heeft dienstverlening aan de leden,
belangenbehartiging, ontmoeting en informatie-uitwisseling als taken. De
branchevereniging is tevens werkgeversvereniging en CAO-partij. In samenhang
hiermee houdt de branchevereniging zich bezig met hrm, arbobeleid, marketing,
gezamenlijke inkoop en het afsluiten van licenties en van collectieve contracten.
De leden bekostigen de activiteiten van de branchevereniging.
De Stichting Bibliotheek.nl
De Stichting Bibliotheek.nl heeft het ontwikkelen, exploiteren en in stand houden
van de landelijke digitale openbare bibliotheek op internet als taak. Daarvoor
beheert en ontwikkelt Bibliotheek.nl de informatie-infrastructuur, de content en
4 De Uitgangspuntenbrief ondersteuningsstructuur van 28 december 2004 onderscheidt
besteltaken, branchetaken en opdrachttaken. Tweede Kamer 2004-2005, 28989 nr. 18
5 Voorziening voor blinden en slechtzienden.
6 Subsidiebedragen 2010 onder voorbehoud van goedkeuring door de wetgever van de
begroting 2010.
Pagina 2 van 6
de functionaliteiten van de digitale bibliotheek (www.bibliotheek.nl). De stichting
werkt samen met partijen binnen het openbare bibliotheekwerk en met andere
organisaties in de sectoren van het bibliotheekwerk, cultuur, media en educatie. MLB/177065
Bij de digitale bibliotheek kan een onderscheid worden gemaakt tussen de
infrastructuur en de content. Het Rijk draagt de verantwoordelijkheid voor de
landelijke technische infrastructuur. De bibliotheekbranche is verantwoordelijk
voor de content. Deze rolverdeling komt terug in de verdeling van de bestuurlijke
en financiële verantwoordelijkheden. Het bestuur van de stichting bestaat op dit
moment uit leden op voordracht van het sectorinstituut en op voordracht van de
branchevereniging. Ik wil in de toekomst de bestuurlijke inbedding vergroten en
komen tot een consortium, waaraan ook andere relevante partijen deelnemen,
zoals de Koninklijke Bibliotheek (KB) en de Digitale Bibliotheek voor de
Nederlandse Letteren (www.dbnl.org). Vanuit de enveloppe bibliotheekinnovatie
zal ik structureel een bedrag van 2 mln. beschikbaar stellen voor de kosten van
de landelijke technische infrastructuur. De bibliotheekbranche bekostigt de
content.
Het sectorinstituut, de branchevereniging en Stichting Bibliotheek.nl stellen
gezamenlijk vanuit hun eigen, nieuw gedefinieerde rollen een collectieve
agenda op. Aan de hand daarvan zullen zij in onderlinge afstemming aan
gemeenschappelijke doelen werken.
Bibliotheekinnovatie
In 2009 is verder gewerkt aan bibliotheekinnovatie volgens de programmalijnen
uit het advies van de Commissie Calff. De ontwikkeling van de digitale bibliotheek
heeft daarbij voor mij de hoogste prioriteit. Bij brief van 11 juni 2009 heb ik u een
voortgangsrapportage met plan van aanpak over dit onderwerp toegestuurd.7
Sindsdien is de bouw en verbouw van de landelijke digitale bibliotheek in volle
gang.
Allereerst zijn, zoals toegezegd, de bestaande digitale producten en diensten
grondig geëvalueerd. Op basis van deze evaluatie is besloten welke onderdelen
met rijksmiddelen zullen worden voortgezet, beëindigd of aangepast.
Voor een digitale bibliotheek is een goede, uniforme informatiearchitectuur
noodzakelijk. Het bibliotheekbestel telt op dit moment 162 basisbibliotheken met
1.046 vestigingen die samen maar niet gezamenlijk beschikken over ca. 70
verschillende catalogi-, uiteen- en klantsystemen. Dit impliceert dat nu ook
duidelijke keuzes gemaakt moeten worden. In 2009 is daarom vooral gewerkt aan
de ontwikkeling en stroomlijning van de landelijke technische infrastructuur. In
2010 wordt dit voortgezet en worden de lokale bibliotheken aangesloten op de
landelijke infrastructuur.
Bij het formuleren van de specificaties voor de digitale bibliotheek heeft, zoals
verzocht in de motie Van Leeuwen c.s., afstemming plaatsgevonden met de
brancheorganisatie voor IT-, Telecom-, Internet-, en Officebedrijven (ICT-office).
ICT-Office heeft een referentiemodel ontwikkeld voor de benodigde infrastructuur
7 Kamerstukken II, 2008-2009, 28330 nr. 38.
Pagina 3 van 6
en de daarmee samenhangende exploitatiekosten. Op basis hiervan is onder meer
besloten welke functionaliteiten definitief onderdeel moeten zijn van de landelijke
digitale bibliotheek. Al met al is het fundament van de digitale bibliotheek hiermee MLB/177065
goeddeels gelegd.
Om te bereiken dat de digitale bibliotheek niet alleen technisch, maar ook qua
inhoud goed is aangesloten op de buitenwereld, wordt intensief samengewerkt
met een groot aantal partners. Om een voorbeeld te noemen: via een pilot
kunnen leden van de Zeeuwse Bibliotheek toegang krijgen tot de digitale content
van de KB. Verder is een doorbraak bereikt bij de ontschotting van de
bibliotheeksector: de openbare bibliotheeksector treedt toe tot de zogenaamde
Gemeenschappelijke Informatie Infrastructuur (GII). Hierdoor zullen de KB de
universiteitsbibliotheken en de openbare bibliotheken met hetzelfde systeem voor
catalogiseren, zoeken en interbibliothecair leenverkeer gaan werken.
De ontwikkeling van de digitale bibliotheek vindt deels plaats via specifieke
opdrachten. Ook is voor 2009 een subsidieregeling opgesteld: de Subsidieregeling
bibliotheekinnovatie. Meer dan 100 organisaties hebben een aanvraag ingediend
in het kader van deze subsidieregeling. Op basis van een advies van de
Regiegroep Bibliotheekinnovatie heb ik 17 projecten subsidie verleend. Een
overzicht van de gehonoreerde projecten is als bijlage toegevoegd.
Mediawijsheid
Bij motie van de leden Leerdam/Van Vroonhoven-Kok heeft de Kamer specifieke
aandacht gevraagd voor het aanleren van media- en informatievaardigheden bij
jongeren en docenten. Met deze wens van de Kamer is daarom rekening
gehouden bij het verstrekken van subsidies en opdrachten. Ik verwijs naar
bovengenoemde bijlage.
Daarnaast is in 2009 onderzocht op welke wijze lokale bibliotheken het beste
invulling kunnen geven aan de bevordering van mediawijsheid. Mediawijsheid
wordt tevens als programmaonderdeel opgenomen in het beleidsplan 2010-2012
van het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken. Dit betekent dat de
bibliotheeksector actief zal blijven participeren in het netwerk van het
Mediawijsheid Expertisecentrum.
Innovatiecentra
De Kamer heeft twee moties over de innovatiecentra ingediend. Met de motie Ten
Broeke c.s. (28330, nr. 35) heeft de Kamer verzocht bij de keuze voor een
vestigingsplaats argumenten voor vestiging in de provincie Overijssel (Deventer),
bijzonder zwaar te laten wegen. Met de motie Ten Broeke c.s. (28330, nr. 37)
heeft de Kamer gevraagd aan te geven hoe de taken van de nog op te richten
innovatiecentra zich verhouden tot de taken van het sectorinstituut. In reactie
hierop heb ik aangegeven dat ik voor de Regiegroep Bibliotheekinnovatie een
belangrijke adviesrol zag weggelegd bij het bepalen van de aanpak.
De regiegroep heeft de voorstellen van de commissie Calff bestudeerd. De
commissie Calff adviseerde in het rapport Innovatie met Effect het innovatief
vermogen van de sector onder meer te versterken door middel van nog op te
richten innovatiecentra. De regiegroep is echter tot de conclusie gekomen dat
de aanpak via dergelijke centra een groot risico op verdere versnippering binnen
Pagina 4 van 6
een toch al sterk gedecentraliseerde sector in zich draagt. Verder is de regiegroep
van mening dat netwerken uitstekend de innovatiefunctie kunnen vervullen.
MLB/177065
Vanuit die overwegingen heeft de regiegroep mij geadviseerd af te zien van deze
innovatiecentra en in plaats daarvan te werken met netwerken. Ik hecht zeer aan
het advies van de regiegroep en heb besloten dit over te nemen. Het advies om
netwerken te vormen sluit ook goed aan op de aanpak die ik genoemd heb in mijn
brief van 10 februari 2009.8 Bovendien maakt een dergelijke aanpak het beter
mogelijk verbindingen te leggen met aanpalende sectoren, zoals de publieke
omroep.
Voor het sectorinstituut, zie ik zeker in de periode 2010-2012 een belangrijke,
regisserende rol weggelegd bij innovatie. Met het oog daarop ga ik dit instituut
opdracht geven de inrichting van de innovatienetwerken in 2010 te organiseren,
in samenspraak met de nieuwe branchevereniging en de provinciale
serviceorganisaties. Met de opvattingen van de Kamer zal ik hierbij rekening
houden. Nog één opmerking: de digitale innovatie is naar mijn mening goed
belegd in de combinatie van sectorinstituut en Stichting Bibliotheek.nl. Over de
innovatienetwerken zal ik de Kamer eind 2010 informeren.
Het innovatieprogramma 2010
Ik heb van de Regiegroep Bibliotheekinnovatie een advies ontvangen over het
Innovatieprogramma voor het jaar 2010. Het programma zal de ingeslagen weg
vervolgen. Waar nodig met aanpassing van het daartoe benodigde
instrumentarium. Dit betekent dat de nadruk zal liggen op de verdere
ontwikkeling en de implementatie van de digitale bibliotheek. Meer concreet zal ik
met ingang van 2010 een structurele bijdrage verstrekken aan de landelijke,
technische infrastructuur van de landelijke digitale bibliotheek. Daarnaast zal ik
een gerichte, tijdelijke bijdrage verstrekken voor de verdere ontwikkeling van
digitale bibliotheekdiensten en producten. De stichting Bibliotheek.nl zal hiervoor
een plan indienen. Ook stel ik middelen beschikbaar stellen voor de lokale en
provinciale implementatie van de landelijke digitale bibliotheek en zal ik in 2010
mijn bijdrage aan het leesbevorderingsprogramma Kunst van Lezen voortzetten.
Het bibliotheekcharter
In het bibliotheekcharter leggen het Rijk, de provincies, de gemeenten en de
bibliotheeksector afspraken vast over de rolverdeling tussen de partijen en over
de doelen van de bibliotheekinnovatie voor periode 2010-2012. Op die manier
wordt de samenhang versterkt en de slagkracht vergroot. In vervolg op de motie
Van Leeuwen c.s. informeer ik u hieronder over de stand van zaken.9
Het charter heeft betrekking op de periode 2010-2012. Directe betrokkenheid van
het bibliotheekveld is verkend, maar vanwege het proces van ontvlechting van de
VOB voor een later moment voorzien. Allereerst maken de drie overheden
afspraken. In 2010 worden die in overleg met de bibliotheeksector nader
8 Tweede Kamer 2008-2009, 28330 nr. 32.
9 Tweede Kamer 2008-2009, 28330 nr. 37.
Pagina 5 van 6
ingevuld. Op die manier kunnen de afspraken tussen de overheden in het charter
en de collectieve agenda van de bibliotheeksector goed op elkaar worden
aangesloten. MLB/177065
Op basis van de voorbereidingen voor het charter met IPO en VNG vallen de
volgende algemene lijnen te trekken:
· Het bibliotheekwerk heeft zijn wettelijke verankering in de Wet op het
specifiek cultuurbeleid. De bibliotheekbepalingen zijn begin jaren '90 in deze
wet opgenomen en afkomstig uit de Welzijnswet (1987). Zij geven de situatie
weer in het predigitale tijdperk, de periode waarin bibliotheken alleen als
fysieke voorziening functioneerden ("een gebouw met boeken, kranten en
tijdschriften"). Deze bepalingen zijn nog maar in beperkte mate van
toepassing op de huidige situatie, waarbij bibliotheken een fysieke èn een
digitale component hebben;
· De afspraken in het charter geven een actuele invulling aan de
bibliotheekbepalingen van de Wet op het specifiek cultuurbeleid. Voor de
langere termijn is aanpassing van de wet nodig;
· Partijen streven naar een situatie waarbij de gezamenlijke Nederlandse
bibliotheekorganisaties basisbibliotheken, provinciale serviceorganisaties en
landelijke branchevereniging functioneren als één sector en zich als zodanig
presenteren;
· Partijen beschouwen de gezamenlijke collecties van de Nederlandse openbare
bibliotheken, provinciale serviceorganisaties en zwaartepuntbibliotheken als
één "Collectie Nederland". Deze gedachte is leidend bij het collectiebeleid en
bij de inrichting van de fysieke en digitale infrastructuur;
· Daarnaast zal het charter onder meer afspraken bevatten over de
dienstverlening van provinciale serviceorganisaties, de opbouw van de digitale
bibliotheek, het fysieke en digitale collectiebeleid, certificering en de lokale en
provinciale implementatie van landelijk ontwikkelde innovaties.
De voorbereiding van het charter is in een vergevorderd stadium. Ik verwacht nog
dit jaar tot definitieve afspraken te komen. Na vaststelling van het charter zal ik u
de tekst toesturen.
Tot slot
In 2009 is zeer veel werk verzet in de bibliotheeksector. Er is gebouwd aan
nieuwe organisaties, met een duidelijke rol en takenpakket, en er is gericht
geïnnoveerd en geïnvesteerd, met name op het terrein van de landelijke digitale
bibliotheek. Uit het succes van de subsidieregeling bibliotheekinnovatie maak ik
op dat de sector geen gebrek heeft aan innovatieve ideeën. In 2010 zullen de
resultaten breed zichtbaar worden voor het publiek. De drie overheden zijn tot
goede afspraken gekomen over hun verantwoordelijkheden. Deze afspraken
worden volgend jaar in overleg met de sector verder uitgewerkt. Dit alles
illustreert mijns inziens een vitale sector waarvan het maatschappelijke belang
door velen wordt gezien en gesteund.
De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
dr. Ronald H.A. Plasterk
Pagina 6 van 6