25 jaar opleiding Bestuurskunde: huwelijk tussen onderzoek en praktijk
Dit jaar bestaat de opleiding Bestuurskunde 25 jaar. Dr. Frits van der
Meer was er bijna vanaf het begin bij. Een beter pleitbezorger kan een
opleiding niet hebben. Een historicus over het belang van de
bestuurskunde.
Organogram
De bestuurskunde kijkt niet primair naar de wettelijke
hiërarchie maar naar de organisatie en de inrichting en de
werkbaarheid daarvan:
Onderzoek als basis
In het gesprek zal Van der Meer meerdere malen benadrukken dat
wetenschap en praktijk elkaar niet kunnen missen in de
bestuurskunde maar dat het academische niveau een belangrijk
uitgangspunt is. `Onderzoek, vaak internationaal vergelijkend
onderzoek, is onze basis. Dat is ook de Leidse signatuur
waaraan wij een zeer groot belang hechten.' Bestuurskunde was
dan ook de eerste Leidse opleiding waarvoor het College van
Bestuur een convenant sloot met een hogeschool, in dit geval de
Haagse Hogeschool, over een schakelprogramma voor de
bestuurskundemaster op de Campus Den Haag als traject voor
excellente studenten binnen deze hbo-opleiding. `De studenten
die aan die master beginnen móéten dezelfde basiskennis
hebben.'
Restaurant FSW: Bestuurskunde trekt jaarlijks plm. 150
eerstejaars.
Samen met Rotterdam
Van der Meer studeerde geschiedenis in Leiden maar toen al
manifesteerde zich zijn fascinatie voor de bestuurskunde: hij
volgde een aantal bijvakken bij rechten, waar al sinds de jaren
zeventig een interfacultaire vakgroep Juridisch-bestuurskundige
wetenschappen was ondergebracht. De toenmalige hoogleraar De
Braam was, van Leidse kant, de grote man achter de
verzelfstandiging van de bestuurskunde in Leiden die in 1984
zijn beslag kreeg; de opleiding was in eerste instantie opgezet
in samenwerking met de Erasmusuniversiteit in Rotterdam.' Het
was de tijd van de grote bezuinigingen en een van de thema's
was taakverdeling. Een jaar later trad Van der Meer aan bij de
opleiding. Hij ontwikkelde zich tot een overtuigd - en
overtuigend - bestuurskundige.
Andere gedaante
Later is de samenwerking ontvlochten, zoals dat zo mooi heet in
bestuurskundig jargon. Leiden heeft na de ontvlechting nog
hybride opleidingen gekend van bestuurskunde en recht, en
politicologie en recht, maar deze werden in de jaren '90 wegens
bezuiniging opgeheven. Om in de nieuwe eeuw weer in andere
gedaanten te verschijnen: eerst als vaste
major-minorcombinaties, nu binnen het minorenstelsel.
Het zijn juist de zichtbare taken van de overheid die worden
verzelfstandigd of uitbesteed, zoals het ophalen van vuilnis.
Complexe vraagstukken
Inmiddels kent Nederland alweer zeven zelfstandige
universitaire bestuurskunde-opleidingen. Tijd voor een nieuwe
taakverdeling? Van der Meer meent van niet. `Hier in Leiden
hebben we een instroom van ruim 150 eerstejaars, en die vinden
na het afstuderen vrij snel een baan, ook in deze crisistijd.
Dat komt omdat overal de bestuursvraagstukken steeds complexer
zijn geworden en er behoefte is aan mensen die handvatten
hebben om ze te benaderen. De overheid is traditioneel de
grootste afnemer van Leidse bestuurskundigen (46%) maar het is
volgens Van der Meer niet voor niets dat ook een flink deel
emplooi vindt in de consultancy (28%) en het bedrijfsleven
(17%).
Democratisch gehalte
`Wat wij als bestuurskundigen doen is kijken naar de
organisatie en de inrichting met kwaliteit als invalshoek',
licht Van der Meer toe. `Werkt het en hoe kan het beter? We
doen dat meestal in internationaal perspectief. Hoe gaat men
elders in de wereld om met dit probleem? En dan kijken we
vanuit allerlei gezichtshoeken: economisch (de efficiëntie
dus), politicologisch (wat is haalbaar?), rechtskundig (de
legaliteit). En we toetsen het democratisch gehalte: hoe
integreer je luisteren naar de burger zodat die de overheid
niet wantrouwt, zoals nu het geval is, hoe betrek je de burger?
Dat onderscheidt ons van de rechtsgeleerden met hun overwegend
juridische benadering.'
Afgestudeerde bestuurskundigen vinden vrij snel een baan, ook
deze crisistijd.
Van traditioneel bureaucratisch naar bedrijfsmatig
`De grootste verandering in de bestuurskundige omgeving vond
plaats in de jaren tachtig, de tijd van de grote
bezuinigingen', aldus Van der Meer. `We gingen toen van een
traditioneel bureaucratisch systeem naar een bedrijfsmatig
systeem. Alles stond in het teken van bezuiniging. Er moest een
kleine, slagvaardige overheid komen die bedrijfsmatig werkte.
Zoveel mogelijk taken moesten op afstand worden gezet. Maar al
voor de crisis was duidelijk dat dat geen werkbaar model meer
is. Een nadeel is dat vaak de voor de burger zichtbare taken,
zoals het vuilnis ophalen, zijn verzelfstandigd of uitbesteed.
Daardoor is de burger gaan denken dat ambtenaren weinig doen,
hun werk is niet zichtbaar meer, dus: er zijn te veel
ambtenaren.' Een ander nadeel is dat de overheid greep verliest
bij verzelfstandiging.
Relatief kleine overheid
Nederland heeft een relatief kleine overheid. In landen als
Frankrijk en ook de VS is die veel groter. Van der Meer. `Dat
komt omdat , met name in de VS, het onderwijs een prominente
overheidstaak is. Mede als middel om Amerikanen te smeden, als
instrument om eenheid en integratie te bewerkstelligen.' Maar
qua kosten maakt het allemaal uiteindelijk niet zoveel uit.
Want ook taken die verzelfstandigd of uitbesteed zijn, moeten
worden bekostigd. Wie de krant leest weet dat de vaste staf van
de overheid en ingehuurde deskundigen, managers en bedrijven
een communicerend vat vormen: hoe minder vaste staf, hoe meer
externen er rondlopen en omgekeerd. `De taken verdwijnen niet',
zegt Van der Meer. `Integendeel, voor steeds meer taken wordt
gewezen naar de overheid. Wij houden ons nu intensief bezig met
de vraag: hoe kan de overheid kostenefficiënt worden gewerkt
zonder die andere aspecten uit het oog te verliezen. Een van de
moeilijkste vragen is: wat doen we als overheid niet?'
Leidse bestuurskunde in Den Haag: een diepgekoesterde wens die
werd vervuld.
Ideale ligging
Bestuurskunde doet veel derdegeldstroomwerk voor overheden.
Leidse bestuurskundigen zijn ook betrokken in de werkgroepen
die het kabinet heeft ingesteld om uit de crisis te komen en
tegelijkertijd 20% te bezuinigen. `Bestuurskundigen en de
praktijk hebben elkaar hard nodig. De praktijk heeft behoefte
aan wetenschap, wij willen weten welke vraagstukken actueel
zijn.' Van der Meer vindt de geografische locatie van Leiden
nabij Den Haag ideaal. Ambtenaren en politici weten ons
makkelijk te vinden, en omgekeerd. Een opleiding in Den Haag
was altijd al een ideaal van ons en de Campus Den Haag bleek
daarvoor het perfecte kader. Wij vinden namelijk dat je niet
alleen jonge mensen moet opleiden maar dat ook dat
professionals steeds opleiding behoeven.'
+ Bestuurskunde studeren
in Leiden (bachelor)
of in Den Haag (master)
of een cursus voor professionals op academisch niveau volgen
(Den Haag).
+ 20 november: open dag voor aanstaande studenten, ook bij
Bestuurskunde
(10 november 2009/CH)
Nieuwsredactie - 10/11/2009
Universiteit Leiden