Rijksuniversiteit Groningen

Navigatiesystemen kunnen slimmer, vormgeving moet beter

Datum: 20 oktober 2009

Bij het ontwerp van navigatiesystemen moet meer rekening worden gehouden met de manier waarop automobilisten informatie verwerken. Door te kiezen voor duidelijker kleuren en symbolen worden de systemen overzichtelijker. Met name oudere automobilisten houden dan meer tijd over om op de weg te letten, waardoor de veiligheid vergroot. Dat blijkt uit onderzoek van psycholoog Ellen Wilschut. Zij promoveert op 29 oktober aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Steeds meer automobilisten maken gebruik van navigatiesystemen: de prijzen van de systemen dalen en ook worden steeds meer telefoons met navigatie¬programma's uitgerust. Maar de roep om regulering wordt luider, nu blijkt dat gebruik van navigatiesystemen tot onveilige verkeerssituaties kan leiden. Niet ten onrechte, zo laat het onderzoek van Ellen Wilschut zien. Een slecht ontworpen navigatiesysteem kan de reactietijd op informatie uit het display met wel een seconde verslechteren.

Hoofd- en bijzaken onderscheiden

In haar onderzoek richtte Wilschut zich onder meer op de complexiteit van displays van navigatiesystemen. Informatie die essentieel is voor het autorijden, moet op grond van eenvoudige visuele kenmerken te onderscheiden zijn van irrelevante elementen, zo blijkt. Bij voorkeur wijkt het essentiële element op slechts één kenmerk af, bijvoorbeeld kleur of vorm. Hierdoor kost het de bestuurder relatief weinig tijd om op het display te kijken en de informatie te verwerken, en verbetert het rijgedrag.

Ouderen zijn langzamer

Met name ouderen blijken moeite te hebben hoofd- en bijzaken te onderscheiden op de display van een navigatiesysteem. EEG-onderzoek liet zien dat proefpersonen tussen 50 en 70 jaar irrelevante informatie slechter kunnen onderdrukken dan proefpersonen tussen 20 en 25 jaar. Dit heeft onder meer gevolgen voor de reactietijd bij het autorijden, zoals blijkt uit een experiment in een rijsimulator. Wanneer proefpersonen kort na elkaar op een gecompliceerd navigatiesysteem moeten kijken en reageren op de remlichten van hun voorligger, treedt interferentie op: de hersenen kunnen alle informatie niet goed genoeg verwerken en de juiste reactie (remmen) laat langer op zich wachten. Bij oudere proefpersonen was dit effect aanzienlijk sterker dan bij jongere proefpersonen.

Vormgeving moet beter

Producenten kunnen bijdragen aan de verkeersveiligheid door bij het ontwerp van navigatiesystemen meer aandacht te besteden aan de manier waarop automobilisten informatie verwerken. Wilschut: "Bij de vormgeving van systemen wordt vooral aandacht besteed aan de visuele aantrekkelijkheid, zo lijkt het. Maar aantrekkelijke display met veel details en kleuren zijn niet per se beter."

Technische vernieuwing

Ook moeten navigatiesystemen meer rekening houden met de kans dat de weggebruiker moet reageren op onvoorspelbare verkeerssituaties. Wilschut: "In de stad is de kans dat je snel moet inspelen op gedrag van andere weggebruikers veel groter dan op de snelweg. Met dergelijke omstandigheden zouden navigatiesystemen rekening moeten houden." Bovendien kan winst geboekt worden door navigatie-informatie niet op een apart scherm in het dashboard te presenteren, maar op de autoruit, zo blijkt uit het onderzoek. De automobilist hoeft dan zijn ogen niet af te wenden, maar kan afwisselend óp de ruit en dóór de ruit kijken. Hierdoor kunnen de prestaties van oudere én jongere automobilisten verbeteren. Op dit terrein moet echter nog nader onderzoek worden verricht.

Richtlijnen van overheden

Overheden moeten producenten dwingen hun onderzoeksgegevens openbaar te maken, aldus Wilschut. "De automobielindustrie zal vast en zeker onderzoek doen naar de navigatiesystemen, maar producenten beschermen hun resultaten uit concurrentieoverwegingen. Daardoor is er maar heel weinig informatie beschikbaar." Ook moeten overheden duidelijker eisen stellen aan navigatiesystemen, vindt de onderzoeker. Wilschut: "Van de gordels tot de remmen, de EU heeft voor alle auto-onderdelen nauwkeurig meetbare eisen. Voor navigatiesystemen zijn die er nog nauwelijks. En dat terwijl het gebruik ervan grote gevolgen kan hebben voor de verkeersveiligheid."

Curriculum vitae

Ellen Wilschut (Alkmaar, 1980) studeerde psychologie in Groningen en deed haar promotieonderzoek aan het Leibniz-Institut für Arbeitsforschung van de Technische Universiteit Dortmund en de afdeling Functieleer van de Rijksuniversiteit Groningen. Ze promoveert in de Gedrags- en Maatschappijwetenschappen bij prof. dr. K.A. Brookhuis, prof. dr. M. Falkenstein en dr. A.A. Wijers. Wilschut werkt inmiddels als onderzoeker bij TNO in Soesterberg. De titel van haar proefschrift luidt: ''The impact of in-vehicle information systems in simulated driving performance: effects of age, timing and display characteristics".