Sociaal-Economische Raad

9 oktober 2009
"Proactief omgaan met onzekerheid legt een basis voor een meer volwassen vertrouwen tussen samenleving en overheid." Aldus Marjolein van Asselt in de Tweede Verwey-Jonker/SER-lezing, die zij op 8 oktober 2009 bij de SER uitsprak. De lezing is een initiatief van het Verwey-Jonker Instituut en de Sociaal-Economische Raad. Als coreferenten fungeerden Barbara Baarsma en Yvonne Zonderop.

Het thema van de lezing was Nieuwe maakbaarheid. Van Asselt, hoogleraar Risk Governance aan de Universiteit van Maastricht, greep die gelegenheid aan om te pleiten voor een nieuw elan om de samenleving in te richten. Daarin is geen plaats voor een alwetende overheid die als `toekomstverbeteraar' de lijnen uitzet. Die aanpak leidt er alleen maar toe dat we niet meer met onzekerheid kunnen omgaan, aldus Van Asselt. "Deze onzekerheidsintolerantie vermindert het vermogen om alert, adequaat en verstandig te reageren". Het gevolg: een overheid die meer belooft dan ze kan waarmaken en een teleurgestelde burger omdat de overheid de hooggespannen beloftes niet gestand kan doen.

Beter is het, aldus Van Asselt, ervan uit te gaan dat de toekomst nu eenmaal onzeker is. "Ik plaats onzekerheidsdenken tegenover maakbaarheidsdromen". Door onzekerheden in de scenario's in te bouwen, voorkomen we dat we bij elke verrassing - aangenaam of niet - ons uit het lood laten slaan dan wel op hol slaan. "Proactief omgaan met onzekerheid legt een basis voor een meer volwassen vertrouwen tussen samenleving en overheid".

Coreferente Barbara Baarsma, directeur SEO Economisch Onderzoek, richtte zich op maakbaarheid vanuit het perspectief van de individuele burger. "Maakbaarheid door de overheid is vaak een kwestie van ge- en verboden", aldus Baarsma. "Dit gaat als vanzelfsprekend gepaard met het inperken van individuele vrijheid." Vaak leidt dit tot overbodige en betuttelende regelgeving, vindt ze, terwijl je het veel beter bij de burgers zelf kunt neerleggen. "Het maken van een samenleving betekent volgens mij: mensen weerbaar maken door aan hen goed onderwijs te geven, schooluitval te voorkomen en ze op te voeden door ze voortdurend aan te spreken op hun eigen verantwoordelijkheid".

Journaliste Yvonne Zonderop ging op zoek naar de voorwaarden waaraan Nieuwe maakbaarheid moet voldoen, om voor de nieuwe generatie burgers acceptabel te zijn. "Nieuwe maakbaarheid kan niet anders dan bij de ervaring van deze nieuwe generatie aansluiten. Dat betekent: samenwerken, aannemen dat iedereen in beginsel gelijk is en dat iedereen van elkaar kan leren. En niet te vergeten, uitgaan van een gedeeld waardepatroon." Oude machthebbers moeten hun primaat inleveren, vindt Zonderop, en uit hun `vijftigersidioom' stappen. "Hier is een wereld te winnen, vooral voor de (semi)overheid."

Uit de discussie met de zaal bleek dat de lezingen de aanwezigen stof tot nadenken gaven,. De discussie stond onder leiding van Hans Boutellier, directeur van het Verwey-Jonker Instituut.