Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
1
> Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag
de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Rijnstraat 50
Den Haag
Postbus 16375
Postbus 20018 2500 BJ Den Haag
2500 EA DEN HAAG www.minocw.nl
Onze referentie
VO/TGS/155858
Datum 29 september 2009
Betreft Gratis schoolboeken
Op 27 mei 2008 is de wet `gratis schoolboeken' door de Eerste Kamer aanvaard.
De wet voorzag in de invoering van gratis schoolboeken in twee stappen. Voor het
schooljaar 2008-2009 is gekozen voor een éénmalige tegemoetkoming aan alle
(ouders van) leerlingen in het voortgezet onderwijs. In mijn brief van 26 maart jl.
liet ik u al weten dat
deze uitkering voorspoedig is verlopen. Aan het begin van dit schooljaar zijn de
schoolboeken door de scholen `om niet' aan hun leerlingen ter beschikking
gesteld. Scholen en partijen in de educatieve boekenmarkt hadden zich hierop
gedegen voorbereid, ook dit is voorspoedig verlopen. Daarmee is de
implementatie van de wet `gratis schoolboeken' afgerond.
In 2011 zal een uitgebreide evaluatie van de wet plaatsvinden. De afronding van
dit jaar van invoering is echter een goed moment om een tussenbalans op te
maken en ten aanzien van een aantal onderwerpen de stand van zaken weer te
geven.
1. Schoolkosten
Met de invoering van de gratis schoolboeken is een grote slag geslagen in het
verder verlagen van de schoolkosten voor ouders met schoolgaande kinderen in
het voortgezet onderwijs. Dit is het hoofddoel van de wet. De - sinds jaar en dag
stijgende - kosten van de schoolboeken komen niet langer voor rekening van de
ouders. Uit tussentijdse steekproeven van OCW blijkt het draagvlak voor deze
kabinetsmaatregel bij ouders keer op keer zeer groot.
Nu de gratis schoolboeken zijn ingevoerd, richt de aandacht zich op de nog
resterende schoolkosten. De vrijwillige ouderbijdrage en zaken als borg en
verzendkosten genieten niet alleen uw en mijn aandacht, maar ook die van (de
belangenbehartigers van) ouders en scholen. Het is van groot belang dat scholen
ouders op een juiste en transparante manier betrekken bij en informeren over de
schoolkosten. Door dit te doen kunnen veel onduidelijkheden en misverstanden
worden voorkomen. In het begin van dit jaar heb ik daarom samen met de
ouderorganisaties de brochure `Uw bijdrage aan de schoolkosten' toegezonden
aan alle medezeggenschapsraden en schoolbesturen in het voortgezet onderwijs.
Ik heb niettemin signalen dat scholen zich niet in alle gevallen aan de wettelijke
vereisten rondom de vrijwillige ouderbijdrage houden. De inspectie werkt
momenteel aan een onderzoek dat in beeld brengt hoe er op scholen wordt
a
agina 1 van 4
P
omgegaan met de vrijwillige ouderbijdrage en zal hierover rapporteren in de
Onderwijsverslagen 2009 en 2010. Als de inspectie constateert dat een school
niet aan de wettelijke vereisten voldoet zal zij handhavend optreden. Van scholen
en medezeggenschapsraden verwacht ik dat zij kritisch blijven op hun omgang
met de vrijwillige ouderbijdrage en de overige schoolkosten.
2. Innovatie
Door scholen verantwoordelijk te maken voor het `om niet' ter beschikking stellen
van lesmateriaal aan hun leerlingen is bepalen en betalen in één hand gebracht.
Niet alleen geeft dit scholen meer reden om kostenoverwegingen te betrekken bij
keuzes omtrent de leermiddelenvoorziening. Het geeft scholen tegelijkertijd meer
reden en ruimte voor het voeren van leermiddelenbeleid. Uit onderzoek blijkt dat
de keuze voor lesmateriaal hoofdzakelijk wordt bepaald door docenten en
vaksecties. Wel is door de invoering van gratis schoolboeken het management
meer betrokken bij deze keuze, vooral door budgettaire kaders te stellen. De
invloed die de vaksecties hebben op de keuze van lesmateriaal neemt echter
nauwelijks af. Sinds de invoering van de gratis schoolboeken wordt het
leermiddelenbeleid van scholen (verder) ontwikkeld, waarbij er meer aandacht
komt voor digitaal en zelf ontwikkeld lesmateriaal. Dit `vliegwieleffect' van de
invoering van gratis schoolboeken is ook beoogd. Keuzes omtrent
leermiddelenbeleid moeten passen bij de onderwijsvisie van de school, maar ook
bij het ict-beleid, het personeelsbeleid en het financieel beleid. Deze keuzes
zouden dus in samenhang gemaakt moeten worden.
Om scholen te stimuleren in het voeren van integraal leermiddelenbeleid voert de
VO-raad in mijn opdracht het programma Leermiddelenbeleid uit. De
doelstellingen van dit project zijn het stimuleren van voorbeelden van integraal
leermiddelenbeleid, de bevordering van vraagsturing en docentenparticipatie en
informatievoorziening en kennisontwikkeling. Uit een tussenrapportage van het
project komt naar voren dat er op de 32 deelnemende scholen een eerste,
positieve stap is gezet. Scholen zijn zich meer dan voorheen bewust van het
belang van leermiddelenbeleid. De betrokkenheid van de schoolleiding bij
leermiddelen en leermiddelenbeleid wordt heel duidelijk gezien als een gevolg
een positieve bijvangst van de gratis schoolboeken. Het is een nieuw onderwerp
geworden waarover docenten nu gezamenlijk met de schoolleiding spreken. Groot
is de wens om leermiddelen in samenhang te behandelen met het ict-beleid, en
personeelsbeleid, maar ook hierin is pas een eerste stap gezet.
Innovatie in leermiddelen en leermiddelenbeleid raakt de kern van het primaire
proces en dus de kwaliteit in het onderwijs. Het behulpzaam zijn bij deze taak van
docenten en schoolleiding is van groot belang. Dit project voorziet in die behoefte.
Ik ben daarom voornemens om een vervolg van dit project in 2010 mogelijk te
maken.
3. Europees aanbesteden en de educatieve boekenmarkt
Scholen zijn al sinds 1992 aanbestedingsplichtig op grond van Europese en
nationale regelgeving. Europees aanbesteden van lesmateriaal was echter tot de
discussies rondom de invoering van de wet `gratis schoolboeken' voor zowel
scholen als partijen in de educatieve boekenmarkt een nieuw gegeven. Ondanks
ieders inspanningen gaf het verloop van de aanbestedingen eind vorig jaar reden
tot zorg. Die hing samen met het feit dat niet eerder in deze markt en op deze
schaal ervaring was opgedaan met Europees aanbesteden. De zorg betrof zowel
de kwaliteit van de bestekken als de logistiek in de keten op de educatieve
boekenmarkt. Met de vertegenwoordigende organisaties van distributeurs en
Pagina 2 van 4
schoolbesturen heb ik eind vorig jaar geconstateerd dat het nodig was de onrust
die deze zorg teweeg gebracht had weg te nemen. In het convenant `Europees
aanbesteden en de educatieve boekenmarkt' zijn afspraken gemaakt om de rust
en het vertrouwen op de educatieve boekenmarkt te herstellen en om elkaar de
tijd en de ruimte te gunnen om ervaring op te doen met Europees aanbesteden
en van deze ervaringen te leren. Ik heb, na consultatie van betrokken partijen,
vastgesteld dat het convenant de beoogde werking heeft gehad. Ik acht het om
die reden niet langer nodig om het convenant in stand te laten. Inmiddels heeft
zo'n 23% van de scholen een aanbesteding van lesmateriaal afgerond. Het gaat
daarbij om 34 aanbestedingstrajecten, 133 scholen die gezamenlijk een
marktaandeel van ruim 240.000 leerlingen vertegenwoordigen. Een klein deel van
de doorlopen aanbestedingsprocedure was reeds voor het lesmateriaal voor het
schooljaar 2010-2011. De verwachting is dat daar de komende tijd zeker 40%
van de scholen bij komt. Uit onderzoek in opdracht van de Taskforce Gratis
Schoolboeken blijkt dat ruim 80% van de scholen die een
aanbestedingsprocedure heeft doorlopen tevreden is over het verloop van het
aanbestedingsproces.
4. Ondersteuning van de scholen
Om de implementatie van gratis schoolboeken goed te laten verlopen heb ik de
scholen ondersteund, zowel financieel als inhoudelijk. Alle scholen hebben een
tegemoetkoming ontvangen in de invoeringskosten van 10.000,- per school en
31,- per leerling. Tegen de achtergrond van het feit dat Europees aanbesteden
zowel voor de scholen als voor partijen in de educatieve boekenmarkt een nieuw
gegeven was, konden ook de kosten van scholen voor eventuele rechterlijke
procedures in het invoeringsjaar - onder bepaalde voorwaarden- voor vergoeding
in aanmerking worden gebracht. Van de zogeheten `Regeling schadevergoeding,
vergoeding advocaat- en proceskosten aanbestedingsprocedures schoolboeken' is
overigens minimaal gebruik gemaakt. In het afgelopen schooljaar heeft de rechter
zich pas recent en slechts in één kort geding tussen een distributeur en
schoolbesturen hoeven uitspreken.
De Taskforce Gratis Schoolboeken die de implementatie van de wet `gratis
schoolboeken' heeft begeleid, heeft scholen inhoudelijk ondersteund. De regionale
bijeenkomsten die door de Taskforce aan het begin van het vorige schooljaar
organiseerde zijn goed bezocht en door de deelnemers over het algemeen als
nuttig ervaren. Ook de website en de helpdesk van de Taskforce zijn regelmatig
geraadpleegd. In mei organiseerde de Taskforce in samenwerking met de VO-
raad het seminar Kies voor kansen!, Open leermiddelen & Europees aanbesteden.
Inmiddels is zoals aangegeven zelfs al voor het schooljaar 2010-2011 een flink
aantal aanbestedingen afgerond, zijn er voldoende adviesbureaus actief en zijn
voldoende goede voorbeelden voorhanden. Nu de invoering van de gratis
schoolboeken is afgerond, zal de Taskforce haar werkzaamheden dan ook
beëindigen.
In de achterliggende tijd is duidelijk geworden dat de bekendheid met en de
naleving van wet- en regelgeving op het gebied van Europees aanbesteden een
aandachtspunt is. Ook is gebleken dat scholen die ervaring met een Europees
aanbesteden hebben opgedaan daar over het algemeen positief over zijn. Ik zal
de voorlichting op het gebied van wet- en regelgeving met betrekking tot
Europees aanbesteden daarom voortzetten en de kennisontwikkeling en
professionalisering van het inkoopbeleid van schoolbesturen verder stimuleren. Bij
CFI en PIANOo wordt daartoe een project ingericht. CFI fungeert al als vraagbaak
Pagina 3 van 4
voor het onderwijs en heeft een breed netwerk bij de scholen. PIANOo, het
Expertisecentrum Aanbesteden van het Ministerie van Economische Zaken, heeft
veel expertise op het terrein van Europees aanbesteden en effectief inkopen.
Samen zullen zij in mijn opdracht een programma ter hand nemen om het
inkoopbeleid van schoolbesturen (verder) te professionaliseren.
5. Evaluatie 2011
In de wet is opgenomen dat in 2011 en vervolgens elke vier jaar aan de Staten-
Generaal een verslag gezonden zal worden over de doeltreffendheid en de
effecten van de wet `gratis schoolboeken' in de praktijk. In de evaluatiebepaling is
opgenomen dat in deze evaluatie de volgende facetten aan de orde komen:
a. de ontwikkeling van de kosten van het lesmateriaal in relatie tot de hoogte van
het bedrag per leerling;
b. de ontwikkeling van de bijkomende schoolkosten voor de ouders;
c. de beoogde verbetering van de marktwerking op de educatieve boekenmarkt;
d. de keuzevrijheid op scholen tot het voorschrijven van lesmateriaal; en
e. de gevolgen van Europese aanbestedingen in het kader van deze wet.
Het wettelijk vastgelegde evaluatiemoment, het jaar 2011, volgt relatief snel na
invoering van de wet. Met de invoering van gratis schoolboeken is een transitie in
gang gezet van een aanbodgeoriënteerde naar een vraaggestuurde educatieve
boekenmarkt. Niet alle ontwikkelingen als gevolg van deze transitie, bijvoorbeeld
op het terrein van innovatie van het leermiddelenbeleid en met betrekking tot de
werking van de educatieve boekenmarkt, zullen volledig voltrokken zijn in 2011.
Voor een aantal zaken, zoals de ontwikkeling van (bijkomende) schoolkosten,
werden al regelmatig onderzoeken uitgevoerd, waarbij de evaluatie zal aansluiten.
Zo wordt de huidige schoolkostenmonitor in enigszins aangepaste opzet
uitgevoerd om een goede evaluatie op dit punt mogelijk te maken. Sommige
ontwikkelingen hebben meer tijd nodig. De invloed van de invoering van gratis
schoolboeken op bijvoorbeeld de marktwerking is op korte termijn niet volledig
vast te stellen. Om de effecten op de marktwerking in 2011 wel zo goed mogelijk
in beeld te brengen is dit jaar al een onderzoek uitgevoerd waarin een
evaluatiekader ontwikkeld is en een nulmeting uitgevoerd. Uit de tot op heden
uitgevoerde onderzoeken worden de eerste trends reeds zichtbaar. Deze trends
zijn in lijn met de beoogde ontwikkelingen. Ik zie de resultaten van de evaluatie
van deze wet in 2011 dan ook met vertrouwen tegemoet.
6. Tot slot
Tijdens de behandeling van deze wet in het parlement en in de periode daarop
volgend is veel discussie geweest, niet alleen over het doel maar vooral ook over
de uitvoerbaarheid van de wet `gratis schoolboeken'. Nu de wet is ingevoerd,
blijkt deze in de praktijk goed uitvoerbaar. De beoogde doelen, het verlagen van
schoolkosten voor ouders en het verbeteren van de marktwerking op de
educatieve boekenmarkt, worden zonder meer gerealiseerd. De komende tijd
zullen we gebruiken om de puntjes op de i te zetten en de positieve
ontwikkelingen verder te versterken.
de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
Marja van Bijsterveldt-Vliegenthart
Pagina 4 van 4