Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

Rapport 703719042/2009
J.F.M. Versteegh | W.R.F. Derwort | K.H. Poortema

Effectiviteit beheersplannen
legionellapreventie

RIVM-rapport 703719042/2009

Effectiviteit beheersplannen legionellapreventie

J.F.M. Versteegh, RIVM
W.R.F. Derwort, Kiwa Nederland B.V.
K.H. Poortema, Kiwa Nederland B.V.

Contact:
J.F.M. Versteegh
Centrum Inspectie Milieu- en Gezondheidsadvisering ans.versteegh@rivm.nl

Dit onderzoek werd verricht in opdracht van VROM, in het kader van het project Monitoring en Handhaving Drinkwaterwet M/703719, deelproject Legionella

RIVM, Postbus 1, 3720 BA Bilthoven, Tel 030- 274 91 11 www.rivm.nl

RIVM 2009
Delen uit deze publicatie mogen worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding: 'Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), de titel van de publicatie en het jaar van uitgave'.

RIVM-rapport 703719042 2

Voorwoord

Een belangrijk onderdeel van de legionellapreventie is de beheersplannen. In dit rapport zijn de knelpunten in de uitvoering van deze plannen in beeld gebracht. Kiwa Nederland B.V. heeft in opdracht van het RIVM interviews afgenomen bij de controleurs, zijnde medewerkers van waterbedrijven, van de regelgeving legionellapreventie. Het rapport is in samenwerking met het RIVM opgesteld. Hans de Vries (VROM-Inspectie) en Wilfred Reinhold (VROM) hebben het project begeleid.

De auteurs bedanken met name de medewerkers van de waterbedrijven die aan het project hebben meegewerkt. De directies van de waterbedrijven worden bedankt voor het mogelijk maken van de interviews.

RIVM-rapport 703719042 3

Rapport in het kort
Effectiviteit beheersplannen legionellapreventie

Eigenaren van leidingwaterinstallaties ervaren de beheersplannen voor legionellapreventie als ingewikkeld, ontoegankelijk en te uitgebreid. Zij geven aan onvoldoende te zijn voorgelicht over risico's, verplichtingen en verantwoordelijkheden. Zij verdiepen zich zelf niet in de regelgeving maar huren daarvoor adviseurs in. De kwaliteit van deze adviseurs loopt sterk uiteen.

Dit blijkt uit onderzoek dat het Kiwa en het RIVM hebben uitgevoerd bij de medewerkers van waterbedrijven, die de regelgeving legionellapreventie controleren. Voor het onderzoek zijn 22 ervaren controleurs geïnterviewd die indirect de ervaringen van de eigenaren van leidingwaterinstallaties weergeven. In 2004 heeft de VROM-Inspectie afspraken gemaakt met de waterbedrijven over de wijze waarop deze controles worden uitgevoerd. Dit is vastgelegd in de Inspectierichtlijn 2005. De waterbedrijven controleren driejaarlijks de leidingwaterinstallaties die bij hun bedrijf zijn aangesloten en waarvoor de regelgeving legionellapreventie geldt.

De belangrijkste aanbevelingen om deze situatie te verbeteren zijn een intensievere voorlichting en maatwerk in de uitwerking van de regelgeving. Daarnaast is het verstandig eisen te stellen aan de kwalificatie van de adviseurs en het gebruiksgemak van de beheersplannen te vergroten. De aanbevelingen uit dit rapport worden meegenomen bij de herziening van het Waterleidingbesluit in 2009, onderdeel legionellapreventie. De VROM-Inspectie zal met de `Interventiestrategie Legionellapreventie', die vanaf 2009 is ingevoerd, de voorlichting aan de eigenaren intensiveren.

Trefwoorden:
drinkwaterinstallatie, Legionella, preventie, beheersplan

RIVM-rapport 703719042 4

Abstract
Effectivity of preventative maintenance plans for the prevention of Legionella

The preventative maintenance plans currently in place for the prevention of Legionella are viewed by owners of tap water installations as complicated, inaccessible and too elaborate. The general attitude of owners is that they have not received sufficient information on the risks, obligations and responsibilities covered in the management plans. Owners do not personally study the regulations in detail but hire external advisors for this purpose. However, the quality of the advice provided by such advisors differs greatly.

These conclusions represent the outcome of a study carried out by Kiwa Nederland BV (Kiwa) and National Institiute for Public Health and the environment (RIVM) among employees of water supply companies who monitor compliance with the regulations for the prevention of Legionella. The 22 experienced inspectors who were interviewed in the study provided a second-hand interpretation of the view of the owners of tap water installations. In 2004, the Inspectorate of the Ministry of VROM and the water supply companies reached an agreement on how such inspections should be carried out. The procedures to be followed were formally laid down in the Inspection Guidance 2005. As such, the water supply companies are required to inspect at least every 3 years all tap water installations that are connected to their respective company and which fall within the scope of the regulations for the prevention of Legionella.

The most important recommendations for improving current practice are to execute the regulations in a manner that is more tailor-made to the specific situation and to provide more and better information to the owners of tap water installations. Additionally, professional qualifications should be established for the advisors, and the user-friendliness of the preventative maintenance plans should be improved.

The recommendations of this report are taken into account in the 2009 revision of the `Drinking Water Decree' subdivision `Prevention of Legionella'. Within the framework of the `Intervention Strategy Prevention of Legionella', initiated in 2009, the Inspectorate of the Ministry of VROM will intensify the communication of information to the owners of tap water installations.

RIVM-rapport 703719042 5

Inhoud

Samenvatting 7

1. Inleiding 10

1.1 Opdrachtomschrijving 10

1.2 Het onderzoek 10

2. Bevindingen 12

2.1 Algemeen 12

2.2 Wetgever en toezichthouder 12
2.3 Wetten, regels en uitvoering 13
2.4 Doelvoorschriften 13
2.5 Middelvoorschriften 14

3. Conclusies en aanbevelingen 20
3.1 Conclusies 20
3.2 Aanbevelingen 21
Literatuur 23
Bijlage 1 Overzicht geïnterviewden 24
Bijlage 2 Vragenlijst 25
Bijlage 3 Overzicht Quick wins 29

RIVM-rapport 703719042 6

Samenvatting

De waterleidingbedrijven voeren periodiek controles uit op aangesloten leidingwaterinstallaties. In
2004 heeft de VROM-Inspectie (VI) afspraken gemaakt met de waterleidingbedrijven over de wijze
van uitvoering van deze controles en vastgelegd in de Inspectierichtlijn 2005. Uit de bevindingen van
die controles is gebleken dat eigenaren van prioritaire installaties veelal nog niet beschikken over een
effectief en geïmplementeerd beheersplan voor legionellapreventie voor hun installaties. De zorg
bestaat dat de huidige regelgeving, de benodigde kennis van eigenaren en de beschikbaar gestelde
(hulp)middelen niet voldoende toereikend zijn. Dit rapport beschrijft het onderzoek naar de mogelijke
verbeterpunten op knelpunten die naleving op dit punt belemmeren.

In opdracht van het RIVM heeft het Kiwa het onderzoek uitgevoerd. Aan de hand van een vooraf
opgestelde en toegestuurde vragenlijst heeft het Kiwa in de periode december 2008 januari 2009 in
totaal elf interviews afgenomen met steeds twee ervaren controleurs van waterleidingbedrijven. Uit de
gepreksverslagen van die interviews heeft het Kiwa na afloop de meest genoemde knelpunten
gedestilleerd, inclusief de (waarschijnlijke) oorzaken en mogelijke verbeterpunten. Deze zijn
vervolgens verwerkt in conclusies en aanbevelingen.

Conclusies

De volgende conclusies zijn getrokken:

1. Onvoldoende voorlichting

De eigenaren geven aan niet goed voorgelicht te zijn. Ze weten vaak niet goed aan te geven welke
risico's er spelen, welke verplichtingen ze hebben en waarvoor ze aansprakelijk zijn. Ze hebben
daarom vrij lang gewacht voordat ze zijn begonnen en dan vaak ook nog half. Veel eigenaren zijn pas
begonnen na de eerste controle door de waterleidingbedrijven in de ronde 2006-2008.

2. Ingewikkelde regelgeving

De eigenaren ervaren de regelgeving als erg ingewikkeld en uitgebreid (bijvoorbeeld 11 pagina's A4 in
het Waterleidingbesluit). Ze huren daarom vaak adviseurs in en verdiepen zich verder niet of
nauwelijks meer in regelgeving (of uitwerking ervan). Hierdoor blijft hun kennisniveau beperkt. Ook
controleurs ervaren dat de materie ingewikkeld is of wordt gemaakt. Zie de verduidelijkende notitie
`Grijze gevallen' van VI (VROM, 2008) en de discussie oproepende VROM-brief van begin oktober
2008 over alternatieve technieken (VROM, 2008a).

3. Uitwerking regelgeving voor eigenaren ingewikkeld/onvoldoende
De ISSO-publicatie 55.1 (ISSO, 2005) is bedoeld om de regelgeving voor legionellapreventie-adviseurs
te vertalen naar de praktijk. Het merendeel van de, relatief ondeskundige, eigenaren kan er niet
zelfstandig mee uit de voeten. Het biedt hun geen houvast als zij zelf proberen een volledige RI, RA en
BP op te stellen.

4. Handleiding wordt als richtlijn geïnterpreteerd
De ISSO-publicatie 55.1 (ISSO, 2005) is bedoeld als handleiding bij de vertaling van regelgeving, niet
als (starre) richtlijn. Vaak wordt de publicatie in de praktijk wel als richtlijn gebruikt, wat tot rigide
oplossingen leidt.

5. Wisselende deskundigheid adviseurs

Uit de opgeleverde beheersplannen blijkt dat de deskundigheid van de adviseurs sterk wisselt en sterker
afhangt van de persoon dan van het bedrijf. Gecertificeerde bedrijven leveren in de regel redelijk tot
goed werk af. Bij niet-gecertificeerde bedrijven loopt de bandbreedte van slecht tot goed.

6. Ontoegankelijke beheersplannen

Heel vaak komt het voor dat beheersplannen worden opgeleverd, waaruit de eigenaar, zeker als daar
geen `gebruiksaanwijzing' bij wordt gegeven, heel moeilijk op kan maken wat hij nu vervolgens moet

RIVM-rapport 703719042 7

doen. Vaak zit alle informatie er wel in, maar die is niet overzichtelijk samengevat en daardoor
moeilijk vindbaar.

7. Haperende opvolging door VROM-Inspectie
De eigenaren ervaren het volstrekt uitblijven van een reactie op gemelde (beperkte)
normoverschrijdingen als teken dat ze met iets onbelangrijks bezig zijn. De controleurs zien een trage
of uitblijvende reactie van de VROM-Inspectie op overgedragen dossiers als zeer onbevredigend en
aantasting van hun positie.

8. Variatie in uitvoering controles

De interviewers constateren dat de controleurs bij hun controles niet allemaal op dezelfde manier te
werk gaan. Soms is dat een diepgaande inspectie en soms meer een audit op hoofdzaken. Dit levert
voor de eigenaren verschillende beelden op en kan aanleiding geven tot discussies.

Aanbevelingen

Op basis van de conclusies komt het Kiwa tot de volgende aanbevelingen:

1. Voorlichting intensiveren

Het verdient aanbeveling om de voorlichting richting de doelgroepen te intensiveren en daarbij een
goede mix van standaardinformatie en, via brancheorganisaties, maatwerk aan te bieden. Gezien de
veelheid aan informatie die is ontstaan, lijkt het aan te raden dit strak vanuit één punt te organiseren. De
in de Interventiestrategie Legionellapreventie uitgezette lijnen (Communicatieplan, Plan van Aanpak
Kennisoverdracht) kunnen daar richting aan geven.

2. Regelgeving vereenvoudigen

Het is aan te bevelen de regelgeving zoveel als mogelijk te vereenvoudigen. Dit door in de regelgeving
op hoofdlijnen te blijven en zaken op een zo laag mogelijk niveau uit te werken. Hierdoor kan
maximaal bij de praktijk worden aangesloten, doordat wenselijke wijzigingen of nadere invullingen
eenvoudiger kunnen worden doorgevoerd (zie bijvoorbeeld de toepassing van alternatieve technieken
legionellapreventie en de notitie `Grijze gevallen' (VROM, 2008)).

3. Maatwerk in uitwerking regelgeving aanbrengen
Om eigenaren maximaal tegemoet te komen moet de regelgeving uitgewerkt worden in praktische
handvatten voor de te ondernemen acties. Bijvoorbeeld door zoveel mogelijk per groep van eigenaren
maatwerk aan te bieden; dit in samenwerking met betreffende brancheorganisaties, als onderdeel van
de communicatie. Bij voorkeur wordt bij het uitvoeren daarvan aangesloten bij bestaande netwerken.
De (te actualiseren) VROM-infobladen zouden als basis voor dat maatwerk kunnen dienen.

4. Handleiding-karakter ISSO-publicatie 55.1 (ISSO, 2005) benadrukken
Om te voorkomen dat de ISSO-publicatie 55.1 (ISSO, 2005) teveel als richtlijn wordt gebruikt, dient
binnen de beroepsgroep legionellapreventie-adviseurs te worden benadrukt dat het om een handleiding
gaat en een mogelijke uitwerking van de regels.

5. Kwalificatie adviseurs stimuleren en/of eisen
Omdat eigenaren vaak moeite hebben de rol van opdrachtgever goed in te vullen en omdat de
deskundigheid van adviseurs sterk blijkt te wisselen, is het aan te bevelen voor te schrijven dat
legionellapreventie-adviseurs (en niet het adviesbureau) aantoonbaar deskundig moeten zijn.

6. Gebruiksgemak beheersplannen vergroten
Omdat veel beheersplannen voor de eigenaar ontoegankelijk zijn door omvang, bijzaken en gebrek aan
samenvattingen, is het aan te bevelen een standaardopbouw voor te schrijven, gericht op de eigenaar.
Bijvoorbeeld door een beheersplan te beginnen met een samenvatting en de logboekbladen aan te
vullen met werkinstructies en informatie over de eventuele opvolgingsacties. Naast gebruiksgemak
voor de eigenaar zal dit ook de communicatie erover en de controle door het waterleidingbedrijf
vergemakkelijken.

RIVM-rapport 703719042 8

7. Opvolging door VROM-Inspectie verzekeren
Bij melding van normoverschrijdingen door eigenaren en bij overdracht van dossiers door
waterleidingbedrijven moet van tevoren vaststaan hoe de VROM-Inspectie hierop reageert, zowel
inhoudelijk als in de tijd. Alleen zo blijven de eigenaren van het belang voor de volksgezondheid
overtuigd.

8. Uitvoering controles uniformeren

Verschillen in de wijze van controleren kan extern tot scheve verhoudingen leiden en intern tot een
onjuiste vergelijkingsgrondslag (benchmark). Het is daarom aan te bevelen de wijze van uitvoering te
standaardiseren, onder meer door van één landelijke checklist uit te gaan. Momenteel loopt er al een
actie om een en ander te standaardiseren.

RIVM-rapport 703719042 9

1. Inleiding

De waterleidingbedrijven voeren periodiek controles uit op aangesloten leidingwaterinstallaties. In
2004 heeft de VROM-Inspectie (VI) afspraken gemaakt met de waterleidingbedrijven over de wijze
van uitvoering van deze controles. Deze afspraken zijn vastgelegd in de Inspectierichtlijn 2005 van de
VI. Uit de bevindingen van die controles is gebleken dat eigenaren van prioritaire installaties veelal nog
niet beschikken over een effectief en geïmplementeerd beheersplan voor legionellapreventie voor hun
installaties. De zorg bestaat dat de huidige regelgeving, de benodigde kennis van eigenaren en de
beschikbaar gestelde (hulp)middelen niet voldoende toereikend zijn.
Dit rapport beschrijft het onderzoek naar de mogelijke verbeterpunten op knelpunten die naleving op
dit punt belemmeren.

Opdrachtomschrijving

Het RIVM heeft het Kiwa opdracht gegeven bij het onderzoek nadrukkelijk gebruik te maken van de
ervaringen van de controlerende waterleidingbedrijven. De controleurs weten uit ervaring welke
knelpunten eigenaren ondervinden en zijn bij uitstek in staat verbetervoorstellen aan te dragen die
kunnen leiden tot effectievere beheersplannen voor legionellapreventie voor eigenaren.

1.2 Het onderzoek

Opzet onderzoek

Om aan de opdrachtomschrijving uitvoering te geven is gekozen voor het interviewen van ervaren
controleurs, belast met de controles volgens artikel 15 van het Waterleidingbesluit. Deze controleurs
zijn werkzaam binnen gespecialiseerde afdelingen van de waterleidingbedrijven.

Uitvoering onderzoek

Er zijn in totaal elf interviews gehouden bij tien waterleidingbedrijven. De interviews hebben
plaatsgevonden in december 2008 en januari 2009. Voor de interviews is gebruikgemaakt van een
vragenlijst over onderwerpen die zijn afgeleid van het Waterleidingbesluit, de Inspectierichtlijn 2005
en de ISSO-publicatie 55.1 (ISSO, 2005). De vragenlijst is vooraf aan de waterleidingbedrijven
toegezonden. Per waterleidingbedrijf zijn door het Kiwa twee controleurs geïnterviewd. De
gespreksverslagen volgen de structuur van de vragenlijst. De bevindingen uit de interviews zijn door
het Kiwa samengevat en gerubriceerd per onderwerp.
De gespreksverslagen zijn geanonimiseerd voor wat betreft de gedane uitspraken. Op basis van de
bevindingen komt het Kiwa, ten aanzien van de effectiviteit van de huidige beheersplannen, tot een
aantal conclusies en aanbevelingen. Deze zijn in dit rapport opgenomen.

Leeswijzer

De vragenlijst die als basis heeft gediend voor de interviews omvat de relevante aspecten ten aanzien
van het legionellapreventie voor zover dit onderdeel uitmaakt van het Waterleidingbesluit.
In hoofdstuk 2 zijn per aspect de bevindingen uit de interviews samengevat. Het gaat hier vooral om de
onderbouwing die de geïnterviewden bij de beantwoording van de vragen hebben aangegeven. In het
daaropvolgende hoofdstuk 3 zijn de conclusies en aanbevelingen beschreven in het licht van het
vergroten van de effectiviteit van de legionellaregelgeving. Ze hebben zowel betrekking op het

RIVM-rapport 703719042 10

effectiever naleven van beheersplannen door de eigenaren als op de controles door de
waterleidingbedrijven en het uitvoeren van toezicht door de VI.

Als bijlagen behoren bij dit rapport:

- Literatuurlijst;

- de vragenlijst;

- overzicht geïnterviewden;

- overzicht quick wins.

Begrippen

In dit rapport worden de volgende begrippen gehanteerd:
Initiële controle: de eerste controle die een waterleidingbedrijf uitvoert in het kader van de
legionellapreventie;

Opvolgingscontrole: een periodieke controle die een waterleidingbedrijf uitvoert volgend op een
initiële controle (frequentie volgens de inspectierichtlijn is 1 x per 3 of 6 jaar);
Hercontrole: een controle door het waterleidingbedrijf die binnen 3 maanden volgt op een uitgevoerde
controle (initieel of opvolging) naar aanleiding van geconstateerde tekortkomingen met als doel vast te
stellen dat tekortkomingen adequaat zijn hersteld.

Afkortingen

In dit rapport worden de volgende afkortingen gehanteerd:
RI: risico-inventarisatie;

RA: risicoanalyse;

BP: beheersplan;

VI: VROM-Inspectie.

Terminologie

In dit rapport zijn de controleurs van de waterleidingbedrijven die de controles op basis van de
Inspectierichtlijn 2005 uitvoeren `controleurs' genoemd.
In dit rapport zijn de eigenaren en/of beheerders van de gecontroleerde installaties `eigenaren'
genoemd.

RIVM-rapport 703719042 11

2. Bevindingen

2.1 Algemeen

Waterleidingbedrijven bepalen zelf in belangrijke mate op welke wijze de controles worden uitgevoerd.
De Inspectierichtlijn 2005 (VROM-Inspectie, 2005) is leidraad maar die laat ten aanzien van de
intensiteit en aard van de controles ruimte voor eigen invulling.
In het algemeen worden controles uitgevoerd in de vorm van steekproeven bij het te controleren
bedrijf. In een aantal gevallen werd er bij geconstateerde afwijkingen tijdens de initiële inspectie
vervolgens tot in detail een controle uitgevoerd op alle aspecten van legionellapreventie, zowel op
technische aspecten als op het implementeren van het beheersplan.

Uit de interviews kwam naar voren dat waterleidingbedrijven tot op heden vrijwel uitsluitend initiële
controles en eventueel (een) hercontrole(s) hebben uitgevoerd. Er zijn nog nauwelijks gegevens
beschikbaar van uitgevoerde opvolgingsaudits. Het is daarom niet bekend of in het algemeen de
beheersplannen legionellapreventie over een langere periode (3 of 6 jaar) effectief worden nageleefd.
2.2 Wetgever en toezichthouder

De controleurs ervaren het als een knelpunt dat de wetgever en de toezichthouder niet altijd de
gewenste duidelijkheid en eenduidigheid scheppen. Als voorbeeld werd genoemd de recent opgestelde
notitie `Grijze gevallen' (VROM, 2008) en de in oktober 2008 door VROM gestuurde brief (VROM,
2008a), aan een beperkt aantal adressanten, aangaande de toepassing van alternatieve technieken.
Behalve dat deze brief niet algemeen is verspreid, is de status van deze brief onduidelijk en veroorzaakt
de publicatie discussies over de rechten en plichten die diverse actoren in het veld hieraan menen te
kunnen ontlenen.

Ook als knelpunt geven nagenoeg alle geïnterviewden aan zich te storen aan wat zij ervaren als een te
afstandelijke houding van de VI. De controleurs krijgen van de eigenaren te horen dat de VI nauwelijks
reageert op meldingen van normoverschrijdingen. Een aantal controleurs gaf aan te vermoeden dat
eigenaren strategisch op deze situatie zijn gaan reageren. Zolang de VI geen actie onderneemt voelen
eigenaren zich volgens de controleurs wettelijk niet aangesproken.
Controleurs geven aan zelf geen duidelijk beeld te hebben van wat de VI doet met de meldingen van
normoverschrijdingen (analyseresultaten groter dan 100 kve/l); zij hebben de indruk dat de VI pas bij
meldingen van waarden groter dan 1000 kve/l daadwerkelijk actie onderneemt.
Voorts geeft de VI soms de indruk overdracht van probleemgevallen door de waterleidingbedrijven af
te houden.

Bij de initiële controle wordt door de controleurs aan de eigenaren uitgelegd wat de wetgeving precies
inhoudt, welke consequenties dit heeft voor de organisatie en bedrijfsvoering en welke risico's een
eigenaar loopt bij het niet voldoen aan de verplichtingen. Het aansprakelijkheidsrisico en de mogelijke
imagoschade bij besmettingen worden door eigenaren als het belangrijkste motief aangegeven om de
legionellapreventie effectief ter hand te nemen.

De controleurs ervaren de wijze waarop VROM met de prioritaire groepen communiceert zelf ook als
onduidelijk en onvoldoende. Niet alleen eigenaren maar ook de controleurs hechten waarde aan
eenduidige informatie die aansluit op de branche. Deze informatie is momenteel nauwelijks
voorhanden. De controleurs zien belangrijke verbetermogelijkheden als de voorlichting over

RIVM-rapport 703719042 12

legionellapreventie deels ook in samenwerking met de brancheorganisaties wordt verzorgd. De
aangesloten leden kunnen dan vanuit hun branche eenduidig en op maat worden geïnformeerd.
Bovendien kan de brancheorganisatie een rol vervullen bij het aangeven van eventuele knel- en
verbeterpunten. In het verleden was de informatie vanuit de brancheorganisatie over
legionellapreventie, als die er al was, soms onvolledig of onjuist. Hierdoor ontstonden soms discussies
over de uitleg van de regelgeving. Een juiste afstemming en bewaking zijn dan ook noodzakelijk. Een
methode, afgeleid van de interventiestrategie, zien de controleurs met vertrouwen tegemoet.
2.3 Wetten, regels en uitvoering

De wetten, regels en uitvoering in de vorm van handleidingen en dergelijke worden zonder
uitzondering omschreven als ingewikkeld voor het grootste deel van de eigenaren van
leidingwaterinstallaties. Vooral de eigenaren van kleinere bedrijven, hotels, Bed & Breakfast (B&B) en
campings beschikken niet over de kennis om de regelgeving organisatorisch en technisch te
doorgronden. Men voelt zich niet betrokken, heeft geen tijd en vindt het te ingewikkeld.

De controleurs geven aan dat voor hen, en ook voor adviseurs, wetten, regels en handleidingen wel
duidelijk zijn. Wel geven zij aan dat die kennis op zich niet voldoende is om een efficiënte naleving te
kunnen bewerkstelligen. Inhoudelijke kennis en inzicht in leidingwaterinstallaties noemen de
controleurs als de kritische succesfactoren om een leidingwaterinstallatie legionellaveilig te kunnen
beheren en risico's te beheersen.

Bij de grotere hotels, ziekenhuizen en zorginstellingen is men volgens de controleurs beter op de
hoogte van de regelgeving. Vaak is een functionaris aangewezen om legionellapreventie vorm te geven
en uit te voeren.

Voor woningbouwverenigingen, die woningen verhuren aan stichtingen die zorg verlenen, is meestal
wel duidelijk dat deze onder de reikwijdte van artikel 17i van het Waterleidingbesluit vallen maar er is
hier dikwijls verzuimd afspraken te maken over wie de periodieke maatregelen uitvoert en registreert.
2.4 Doelvoorschriften

Doelvoorschriften zijn gericht op de controle of de genomen maatregelen, zowel éénmalig als
periodiek, voor wat betreft het beheer van de installatie leiden tot de gewenste legionellaveiligheid. Het
belangrijkste doelvoorschrift is het controleren van watermonsters bij aerosolvormende tappunten op de
aanwezigheid van legionellabacteriën. In artikel 17q van het Waterleidingbesluit zijn de frequentie van
monstername en het aantal watermonsters (Bijlage G) dat moet worden gecontroleerd, vastgelegd.

Watermonsters moeten feitelijke risico's aantonen
Watermonsters nemen is de enige manier om de feitelijke
risico's aan te tonen. Ze moeten daarom representatief zijn. Dat
houdt in dat aantoonbaar moet zijn dat ze:

- geanalyseerd zijn door een gecertificeerd laboratorium

- genomen zijn door een gekwalificeerde monsternemer

- genomen zijn op representatieve aerosolvormende
tappunten

- genomen zijn op het voorgeschreven aantal plaatsen

- genomen zijn met de voorgeschreven frequentie

Seizoensbedrijven, die een gedeelte van het jaar open zijn, menen volgens de controleurs onevenredig
veel watermonsters te moeten nemen. Omdat eigenaren niet, in detail, op de hoogte zijn van de

RIVM-rapport 703719042 13

regelgeving weten ze niet dat met toestemming van de VI een gewijzigde monsternamefrequentie mag
worden toegepast. De zienswijze, dat bij bedrijven die halfjaarlijks open zijn het verplichte aantal
monsternames door 2 mag worden gedeeld, zou beter gecommuniceerd moeten worden.

Eigenaren zorgen er meestal voor dat er watermonsters genomen worden. In de meeste gevallen waren
de rapportages van de monsteranalyses op locatie beschikbaar. Eigenaren van meerdere locaties
bewaren de rapportages vaak centraal. Bij de uitvoering van controles werden de rapportages dan vaak
op verzoek van de controleur naderhand beschikbaar gesteld of vooraf aangeboden. Incidenteel worden
de analyseresultaten van het originele laboratoriumrapport overgezet in rapportages van adviseurs. Dit
geeft als nadeel dat er niet eenvoudig kan worden vastgesteld of het een geaccrediteerd laboratorium
betreft. De controleurs willen altijd (kopieën van) het origineel zien.

Meerdere malen wordt er bij controles vastgesteld dat watermonsters zijn genomen op niet-
aerosolvormende tappunten. Ook sluiten de controleurs niet uit dat er in bepaalde gevallen sprake is
van een strategische keuze van monsterpunten. Soms worden punten gekozen waarbij een
overschrijding niet te verwachten is, soms juist punten die altijd een probleem geven maar niet
representatief zijn voor een feitelijk legionellarisico.
Bij sommige gecontroleerde beheersplannen waren de door de adviseur aangewezen monsterpunten
moeilijk vindbaar in het beheersplan en soms niet aanwezig waardoor het voorkomt dat de
monsternemer zelf de monsterpunten moest kiezen.

De controleurs kunnen geen aantoonbaar bewijs vinden dat alle besmettingen door de eigenaar worden
gemeld aan de VI. De VI behoeft de waterleidingbedrijven hierover niet te informeren, maar de
controleurs sluiten niet uit dat in een aantal gevallen de eigenaren bij overschrijdingen eerst correctieve
maatregelen laten uitvoeren en vervolgens opnieuw een monstername laten uitvoeren. Als er bij deze
herbemonstering geen besmetting meer wordt aangetroffen, wordt het resultaat van dit laatste
watermonster als maatgevend beschouwd en is de registratie daarvan mogelijk het enige wat de
controleurs in het logboek aantreffen. De oorspronkelijke analyseresultaten worden mogelijk niet in het
logboek geregistreerd.

2.5 Middelvoorschriften

Adviesdiensten

Vooral eigenaren van grotere collectieve installaties maken gebruik van externe adviseurs voor het
opstellen van een risico-inventarisatie (RI), risicoanalyse (RA) en beheersplan (BP). De bedrijven laten
de RI, RA en het BP overwegend door een externe adviseur uitvoeren omdat men aangeeft geen tijd of
kennis van het onderwerp te hebben en soms vanwege de geringe betrokkenheid bij het onderwerp.
Volgens de geïnterviewden wordt in 80 à 90% van de gevallen een externe adviseur ingeschakeld.
Eigenaren van eenvoudige collectieve installaties, vooral minicampings, proberen zelf de RI, RA en het
BP op te stellen omdat ze het inschakelen van een externe adviseur te duur vinden.

Bij het opstellen van de RI, RA en het BP is het kennisniveau van de adviseur van belang. De meeste
adviseurs leveren wel een compleet handboek voor legionellapreventie af. De overdracht van het
handboek, met duidelijke instructies aan de eigenaar is voor verbetering vatbaar, waardoor het voor
komt dat het handboek ongebruikt blijft omdat de eigenaar niet weet dat hij wat moet doen. Eigenaren
die hun handboek hebben geprobeerd te lezen, geven vaak aan dat ze zich er voor wat betreft de eigen
situatie niet goed in kunnen herkennen.

Over het algemeen is het niveau van de door het Kiwa gecertificeerde legionellapreventie-adviseurs
redelijk. Bij de niet-gecertificeerde adviesbedrijven is het onderlinge verschil in kennisniveau van de

RIVM-rapport 703719042 14

adviseurs groter. De controleurs signaleren dat er soms adviesbedrijven actief zijn die in hun
acquisitieactiviteiten de nuance uit het oog verliezen. Eigenaren die gebruikmaakten van hun diensten
verklaarden aan de controleurs zich overvallen en bekocht te voelen.

Opstellen Risico-inventarisatie en Risicoanalyse
Controleurs controleren in de regel de RI en de RA steekproefsgewijs; één waterleidingbedrijf voert bij
de initiële controles een detailinspectie uit van de leidingwaterinstallatie. Tekeningen zijn vaak niet
volledig, niet compleet of zelfs helemaal niet aanwezig. De meeste controleurs geven prioriteit aan het
opstellen van een beschrijving van de leidingwaterinstallatie boven het (laten) maken van tekeningen.
Traceerbaarheid van tappunten kan vaak al worden bewerkstelligd door gebruik te maken van de
ontruimingstekeningen.

In het algemeen wordt de ISSO-publicatie 55.1 (ISSO, 2005) door de adviesdiensten als leidraad
gebruikt voor het opstellen van een RI en een RA. Deze publicatie is bedoeld als middel om een
geschikt BP op te stellen. In een aantal gevallen wordt het format gebruikt om ook het BP vorm te
geven.

De ISSO-publicatie 55.1 (ISSO, 2005) is bedoeld voor installateurs en legionellapreventie-adviseurs.
Voor een minder ingewijde gebruiker, wat de meeste eigenaren zijn, is de ISSO-publicatie 55.1 (ISSO,
2005) een moeilijk te doorgronden en toe te passen document: de ISSO-publicatie 55.1 (ISSO, 2005) is
alleen effectief toepasbaar als de gebruiker kennis heeft van leidingwaterinstallaties. In een aantal
gevallen wordt het document rigide toegepast waardoor er een `zwaar' BP ontstaat dat qua format niet
in verhouding staat tot de grootte en complexiteit van de installatie.
Onder auspiciën van het Platform Controle & handhaving (PCH) is centraal een document gemaakt dat
toepasbaar is voor eigenaren van kleinere installaties (te vinden op www.infodwi.nl). De controleurs
zien deze pragmatische aanpak als een waardevolle vertaling van de regelgeving waarvan verwacht
mag worden dat eigenaren deze effectief zelf kunnen implementeren en naleven. Een aantal
waterleidingbedrijven had zelf al checklisten samengesteld en beschikbaar gesteld om eigenaren van de
kleinere installaties van dienst te zijn, vooruitlopend op de hierboven genoemde centrale aanpak. Op
zich is het hanteren van afzonderlijke checklisten geen probleem, mits ze centraal zijn gevalideerd.

De controleurs zijn niet eenduidig in hun meningen over de toegevoegde waarde van het maken van
onderscheid tussen een beperkte en een volledige risicoanalyse. In principe kunnen alle prioritaire
installaties onderworpen worden aan een volledige risicoanalyse. Immers bij kleinere of minder
complexe installaties behoeft een aantal aspecten niet te worden behandeld en kan het als niet van
toepassing worden verklaard.

Een aantal controleurs geeft aan dat het een gemis is dat er geen verplichting is een temperatuurmeting
bij het drinkwaterleverpunt uit te voeren. Registratie van de temperatuur op deze plaats biedt immers
een goed referentiegegeven om inzicht te krijgen in de mogelijke opwarmeffecten van de
leidingwaterinstallatie in het gebouw.

Inhoud Risicoanalyse beheersplan

In de tabellen van de RI met temperatuurmetingen et cetera ontbreken vaak het tijdstip van de meting,
de gebruiksfrequentie en de omgevingsfactoren. De controleurs zijn unaniem van mening dat deze
gegevens van belang zijn om op basis van de RI een geschikte RA te maken.
De conclusies van de RA worden vaak verspreid in het handboek aangetroffen. De controleurs moeten
er dikwijls naar zoeken. Er is door de adviseurs meestal geen samenvatting van alle conclusies uit de
RA gemaakt, terwijl deze door de controleurs nu juist voor de eigenaar van belang wordt geacht.

RIVM-rapport 703719042 15

In de RA is in de meeste gevallen wel een onderscheid gemaakt tussen éénmalige technische
maatregelen en periodieke maatregelen In veel beheersplannen is opgenomen dat het risico `0' wordt
gekwalificeerd als de éénmalige technische maatregelen worden uitgevoerd. In Bijlage F van het
Waterleidingbesluit is op gedetailleerde wijze de risicokwalificatie omschreven met behulp van het
toekennen van `+' en `-'. In veel RA's ontbreekt deze specifieke manier van het kwalificeren van
risico's. Men gebruikt een eigen methode om de risico's te kwalificeren. De meeste controleurs vinden
het kwalificeren van risico's belangrijker dan de gebruikte methode.

Bij de controles wordt regelmatig vastgesteld dat de leidingwaterinstallaties zijn aangepast na
oplevering van het eerste beheersplan. In de meeste gevallen bevatte het BP wel een procedure die
moet worden gevolgd bij wijzigingen van de leidingwaterinstallatie, maar de eigenaren gaven bij de
controleurs aan zich er niet bewust van te zijn dat bij een wijziging van de leidingwaterinstallatie ook
de RA moet worden aangepast.

In het Waterleidingbesluit (Waterleidingbesluit, 2004) is een bepaling opgenomen die aandacht vraagt
voor het voorkomen van verbranding van gebruikers met een geestelijke of lichamelijke beperking
(artikel 17l, lid 5, sub g). In de meeste beheersplannen, waar die bepaling van toepassing is, zien de
controleurs niet terug dat hier aandacht aan gegeven is.

Eenmalige technische maatregelen

De gecontroleerde BP's bevatten bijna altijd éénmalige technische maatregelen die nodig zijn om de
installatie (beter) beheersbaar te maken. Deze zijn vaak voor een deel uitgevoerd. De registratie in het
logboek van het BP, dat deze maatregelen zijn uitgevoerd, ontbreekt in de meeste gevallen. De
eigenaren konden meestal door het overleggen van de facturen wel aantonen dat de werkzaamheden
waren uitgevoerd. In de meeste gevallen waren deze maatregelen uitgevoerd door een installateur.
Controleurs hebben vastgesteld dat niet in alle gevallen de Waterwerkbladen waren aangehouden om
de aanpassingen uit te voeren.

Tijdelijke periodieke maatregelen, die nodig zijn in de periode dat de technische maatregelen nog niet
zijn uitgevoerd, ontbreken vaak. Eigenaren die tijdens de controle hierop zijn gewezen verklaarden de
tijdelijke periodieke maatregelen alsnog uit te gaan voeren. Het is eigenaren vaak ook niet duidelijk
welke periodieke maatregelen (nog) resteren nadat de éénmalige technische maatregelen zijn
uitgevoerd. Veelal gaan eigenaren er nog vanuit dat er dan geen beheer meer nodig is.
De controleurs zijn dan ook van mening dat de volgtijdelijkheid van acties en bijbehorende beheer
duidelijker in de BP's moet worden verwerkt.

Periodieke maatregelen

Alle beheersplannen bevatten periodieke maatregelen die nodig worden geacht voor een
legionellaveilig beheer. Ook bij dit aspect zijn de maatregelen vaak niet gerubriceerd. Men moet dus
zoeken in het BP. De blanco logboekbladen zijn wel bijgevoegd. Deze worden niet altijd correct
ingevuld.

Aanvullende informatie op logboekbladen bevordert juiste naleving
De juiste naleving van de verplichtingen in het kader van
legionellapreventie zal worden bevorderd door de logboekbladen in een
op te leveren beheersplan te voorzien van een (beperkte) werkinstructie
en informatie over hoe te handelen bij afwijkende situaties

RIVM-rapport 703719042 16

De wijze waarop de periodieke werkzaamheden moeten worden uitgevoerd en de grenswaarden zijn
vaak wel opgenomen in het beheersplan. Het is niet duidelijk of de persoon, die werkzaamheden
uitvoert, de beschikking heeft over deze werkinstructies.
De opvolging van de registratie in logboekbladen van afwijkingen is niet altijd goed geregeld. Er zijn
logboekbladen aangetroffen waarbij gedurende een kortere of langere perioden bijvoorbeeld
koudwatertemperaturen van meer dan 25 °C zijn gemeten en geregistreerd zonder dat duidelijk was of
er correctieve maatregelen zijn genomen.

Als suggestie gaven sommige controleurs mee om op de logboekbladen zowel een (beknopte)
werkinstructie te vermelden als hoe te handelen bij afwijkende situaties, zoals onder- of overschrijding
van grenswaarden.

Vooral het hoofdstuk dat gaat over verantwoordelijkheden en bevoegdheden is meestal niet ingevuld.
Ook ontbreekt een overzicht van personen die de werkzaamheden mogen uitvoeren, met de
bijbehorende paraaf.

In een aantal gevallen worden de periodieke werkzaamheden, onderhoud en reparatie door externe
bedrijven uitgevoerd. De terugkoppeling van deze externe bedrijven naar de eigenaar van de installatie
is vaak niet duidelijk geregeld.

De benodigde meetmiddelen zijn over het algemeen aanwezig. De kalibratie van deze meetmiddelen is
niet altijd duidelijk geregeld.

RIVM-rapport 703719042 17

Overzicht aandachtspunten interviews

In het volgende overzicht staan de karakteristieke constateringen van de geïnterviewde controleurs
aangegeven met de daarbij door hen vermoede oorzaak, het gevolg en mogelijke verbeterpunten.

Constatering Oorzaak Gevolg Verbeterpunt

Nagenoeg alle eigenaren laten Materie is erg Eigenaren raken Probeer materie te
RA/BP opstellen door externe ingewikkeld/geen core- moeilijk thuis in de vereenvoudigen/ begrijpelijk
expert business doelgroep materie op te schrijven. Gebruik in
ieder geval minder
verwijzigingen naar teksten
elders
Externe experts voor ca. 50 % Geen kwalificatie vereist Veel gehobby Kwalificatie-eisen
gecertificeerd obv AV/03 voor externe experts
Het RA/BP bevat vaak veel Expert wil kennis tonen, Eigenaar raakt zicht Opzet standaardiseren b.v.
onnodige informatie zich indekken, (teveel) kwijt op essentiële volgens BRL6010 volgen
toelichtende informatie onderdelen RA/BP
geven of het ingewikkeld
laten lijken
De RA wordt vaak goed

uitgevoerd

Vaak bestaat een opgeleverd Veel installaties zijn bij Eigenaar had gehoopt
RA/BP voor een belangrijk aanvang nog niet goed te klaar te zijn, maar
deel uit een plan van aanpak beheren: er moeten eerst moet vaak in feite
van uit te voeren maatregelen aanpassingen plaatsvinden nog beginnen
om te kunnen komen tot

afdoend beheer

Vaak bevat RA/BP geen Het BP wordt opgesteld Aanwezige risico's Ook de `overgangs'-
informatie over specifieke voor de te bereiken blijven bestaan beheersmaatregelen
beheersmaatregelen tijdens de eindsituatie beschrijven. Duidelijker
uitvoering van het plan van volgtijdelijkheid en
aanpak bijbehorend beheer
beschrijven
De eigenaar voert het - begrijpt het niet Aanwezige risico's Interventiestrategie volgen
begrijpt niet waarom
geadviseerde plan van aanpak - blijven bestaan

- vindt het te duur
niet uit - vindt het teveel werk
De eigenaar weet niet bij Expert richt Effectiviteit beheer Opzet standaardiseren, bijv.
welke wijzigingen aan de RA/BP/logboek te weinig kan bij wijzigingen volgens BRL6010
installatie RA/BP/ logboek op het omgaan met verminderen
moet worden aangepast veranderingen
Regelgeving en uitwerking Is bij regelgeving en ook Per prioritaire Zoveel mogelijk maatwerk in
m.b.t. legionellapreventie zijn uitwerking vaak een doelgroep is vaak uitwerking aanleveren
in de huidige vorm (meestal) handige aanpak (trechteren) veel ballast aanwezig (Bijv. vereenvoudigde
generiek beschreven en eigenaar raakt snel RA/BP)
spoor bijster

RIVM-rapport 703719042 18

Aanvullende suggesties

Naast de diverse in de vorige paragrafen verwerkte verbetervoorstellen deden de controleurs nog de
volgende suggesties:

- voer op nieuwbouwontwerpen al een risicoanalyse uit;

- splits blus- en drinkwaterinstallaties zoveel mogelijk;

- laat normoverschrijdingen ook aan het waterleidingbedrijf melden of ze aan hen doormelden;

- betrek in de frequentie van opvolgingsaudits niet alleen de risicoklasse van de installatie, maar ook
een inschatting van de naleefbereidheid van de eigenaar. Ontwikkel daar eventueel een bonus-
malussysteem voor;

- heroverweeg of bij licht-prioritaire groepen de inspanning in verhouding staat tot het risico;

- introduceer op bijv. www.infodwi.nl een platform voor discussie tussen installateurs en controleurs
over de uitleg van de regels;

- verduidelijk/standaardiseer zoveel mogelijk de inschaling van legionellarisico's;

- verduidelijk zo snel mogelijk de regels rond alternatieve technieken voor legionellapreventie;

- heroverweeg het in de praktijk nauwelijks uit te leggen onderscheid tussen wel (AWBZ)- en niet-
prioritaire woonhuizen.

Verschillen in uitvoering controles tussen waterleidingbedrijven
Het is de interviewers opgevallen dat de waterleidingbedrijven nogal een verschillende aanpak hebben
bij de uitvoering van controles, variërend van een (lichte) audit tot een diepgaande controle. Vaak is dat
verschil ingegeven door de verscheidenheid die al bestond binnen de bedrijven ten aanzien van de al
veel langer bestaande controles op artikel 15.1 van het Waterleidingbesluit (Waterleidingbesluit, 2004).
Dat verschil in aanpak kan, met name voor landelijk opererende eigenaren, extern verschillende
beelden opleveren en aanleiding geven tot discussies. Uniformering op dit punt is wenselijk. Een
middel hierbij kan zijn het onderling (centraal) afstemmen van de door veel waterleidingbedrijven zelf
ontwikkelde checklisten die ze, naast de Inspectierichtlijn, gebruiken bij de uitvoering van de controles.
Intern binnen de sector zal een dergelijke afstemming leiden tot het beter vergelijkbaar zijn van
gepleegde controle-inspanningen (benchmark). Ook het ontwikkelen van realistische normtijden voor
controles van (sub)doelgroepen kan hier een bijdrage aan leveren.

RIVM-rapport 703719042 19

3. Conclusies en aanbevelingen

3.1 Conclusies

1. Onvoldoende voorlichting

2. Ingewikkelde regelgeving

De eigenaren ervaren de regelgeving als erg ingewikkeld en uitgebreid (bijvoorbeeld 11 pagina's A4 in
het Waterleidingbesluit). Ze huren daarom vaak adviseurs in en verdiepen zich verder niet of
nauwelijks meer in regelgeving (of uitwerking ervan). Hierdoor blijft hun kennisniveau beperkt. Ook
controleurs ervaren dat de materie ingewikkeld is of wordt gemaakt. Zie de verduidelijkende notitie
`Grijze gevallen' van VROM (VROM, 2008) en de discussie oproepende VROM-brief van begin
oktober 2008 over alternatieve technieken (VROM, 2008a).

3. Uitwerking regelgeving voor eigenaren ingewikkeld/onvoldoende
De ISSO-publicatie 55.1 is bedoeld om de regelgeving voor legionellapreventie-adviseurs te vertalen
naar de praktijk. Het merendeel van de, relatief ondeskundige, eigenaren kan er niet zelfstandig mee uit
de voeten. Het biedt hun geen houvast als zij zelf proberen een RI, RA en BP op te stellen.

4. Handleiding wordt als richtlijn geïnterpreteerd
De ISSO-publicatie 55.1 (ISSO, 2005) is bedoeld als handleiding bij de vertaling van de regelgeving,
niet als (starre) richtlijn. Vaak wordt de publicatie in de praktijk wel als richtlijn gebruikt, wat tot rigide
oplossingen leidt.

5. Wisselende deskundigheid adviseurs

6. Ontoegankelijke beheersplannen

Heel vaak komt het voor dat beheersplannen worden opgeleverd, waaruit de eigenaar, zeker als daar
geen `gebruiksaanwijzing' bij wordt gegeven, heel moeilijk op kan maken wat hij nu vervolgens moet
doen. Vaak zit alle informatie er wel in, maar die is niet overzichtelijk samengevat en daardoor
moeilijk vindbaar.

RIVM-rapport 703719042 20

8. Variatie in uitvoering controles

De interviewers constateren dat de controleurs bij hun controles niet allemaal op dezelfde manier te
werk gaan: soms is dat een diepgaande inspectie en soms een audit meer op hoofdzaken. Dit levert voor
de eigenaren verschillende beelden op en kan aanleiding geven tot discussies.

3.2 Aanbevelingen

1. Voorlichting intensiveren

Het verdient aanbeveling om de voorlichting richting de doelgroepen te intensiveren en daarbij een
goede mix van standaardinformatie en, via brancheorganisaties, maatwerk aan te bieden. Gezien de
veelheid aan informatie die is ontstaan, lijkt het aan te raden dit strak vanuit één punt te organiseren.
De in de Interventiestrategie Legionellapreventie uitgezette lijnen (Communicatieplan, Plan van
Aanpak Kennisoverdracht) kunnen daar richting aan geven.

2. Regelgeving vereenvoudigen

Het is aan te bevelen de regelgeving zoveel als mogelijk te vereenvoudigen. Dit door in de regelgeving
(AMvB) op hoofdlijnen te blijven en zaken op een zo laag mogelijk niveau uit te werken. Hierdoor kan
maximaal bij de praktijk worden aangesloten, doordat wenselijke wijzigingen of nadere invullingen
eenvoudiger kunnen worden doorgevoerd (zie bijvoorbeeld de toepassing van alternatieve technieken
legionellapreventie en de notitie `Grijze gevallen').

4. Handleiding-karakter ISSO-publicatie 55.1 benadrukken
Om te voorkomen dat de ISSO-publicatie 55.1 (ISSO, 2005) teveel als richtlijn wordt gebruikt, dient
binnen de beroepsgroep legionellapreventie-adviseurs te worden benadrukt dat het om een handleiding
gaat en een mogelijke uitwerking van de regels.

5. Kwalificatie adviseurs stimuleren / eisen
Omdat eigenaren vaak moeite hebben de opdrachtgeverrol goed in te vullen en omdat de deskundigheid
van adviseurs sterk blijkt te wisselen, is het aan te bevelen voor te schrijven dat legionellapreventie-
adviseurs (en niet het adviesbureau) aantoonbaar deskundig moeten zijn.

RIVM-rapport 703719042 21

8. Uitvoering controles uniformeren

RIVM-rapport 703719042 22

Literatuur

ISSO (2005).

Handleiding Legionellapreventie in leidingwater. Publicatie 55.1. Geheel herzien versie 2005

ISSO (2006).

BRL 6010: Nationale beoordelingsrichtlijn voor het KOMO INSTAL® procescertificaat voor
"Legionellapreventie-advisering voor collectieve leidingwaterinstallaties"

Versteegh J.F.M., Brandsema P.S., Van der Aa N.G.F.M., Dik H.H.J., De Groot G.M. (2007).
Evaluatie legionellapreventie Waterleidingwet.
RIVM-rapport 703719020

VROM-Inspectie (2005).

Inspectierichtlijn 2005: Controle leidingwaterinstallaties door waterleidingbedrijven

VROM (2008).

Notitie VROM-Inspectie Grijze gevallen `Wel of geen plicht tot legionellapreventie volgens H IIIC van
het Wlb'.

www.vrom.nl

VROM (2008a).

Brief: Beheer fysisiche technieken in relatie tot thermisch beheer.
VROM kenmerk DGM/K&K 2008093605

www.vrom.nl

Waterleidingbesluit (2004).

Staatsblad nr 220, 1984

Staatsblad nr 31, 2001

Staatsblad nr 576, 2004

RIVM-rapport 703719042 23

Bijlage 1 Overzicht geïnterviewden
Datum Bedrijf Geïnterviewden

10 december '08 Waternet Dick de Wit + Rob Hoogendijk

16 december '08 WML Jos Volleberg + Thijs Franssen

6 januari '09 Wb. Groningen Peter Berends + Jan Ebeling

6 januari '09 WMD Rikus Kuiper + Gerrit de Jonge

7 januari '09 Oasen Hans Kruijt + Ed Achten

8 januari '09 Brabant Water Pierre Tegelaers + Nico van Kuppeveld

14 januari '09 PWN Marco de Koe + Jörgen Hornung

21 januari '09 Vitens (1) Roelof Pot + Henk Schouten

22 januari '09 Evides Liane Geselle + Thijs de Vries

27 januari '09 Vitens (2) Adri Tollenaar + Frank Steenmeijer

30 januari '09 DZH Leon Koppenol + Hans Keuning

RIVM-rapport 703719042 24

Bijlage 2 Vragenlijst
Bedrijf: .............................................................................................................................
Datum: .............................................................................................................................
Interview door: .................................................................................................................
Geïnterviewden: ...............................................................................................................

Vragenlijst

Effectiviteit beheersplannen Legionellapreventie

Onderwerp/vraag Antwoord: Oorzaak / vermoedelijke oorzaak Mogelijk verbeterpunt
Ja / meestal wel /
soms wel, soms niet /
meestal niet / nee
O ALGEMEEN

1. is legionellapreventie is zijn huidige vorm effectief?

2. is de regelgeving (Wlw, Wlb, IR 2005) duidelijk?

3. Is de uitwerking duidelijk (ISSO 55.1)?
I DOELVOORSCHRIFTEN

Onderzoek leidingwater op aanwezigheid van
legionellabacteriën bij de tappunten (art 17q Wlb)

1. wordt de (aangepaste) onderzoeksfrequentie en
(bijlage G) de aantallen van het Wlb aangehouden?

2. Wordt het nemen en analyseren van monsters
overeenkomstig NEN 6265 (of gelijkwaardige
methode) uitgevoerd (juiste plaatsen, gekwalificeerde

RIVM-rapport 703719042 25

Onderwerp/vraag Antwoord: Oorzaak / vermoedelijke oorzaak Mogelijk verbeterpunt
Ja / meestal wel /
soms wel, soms niet /
meestal niet / nee
monsternemer, gecertificeerd laboratorium,...)?

3. Zijn de meetresultaten op locatie aanwezig?

4. Worden overschrijdingen van de norm aan de
toezichthouder gemeld?

5. Worden maatregelen genomen naar aanleiding van
overschrijdingen?

II MIDDELVOORSCHRIFTEN

Opstelling RA/BP

1. Heeft het eventueel gecertificeerd zijn op basis van de
AV/03 van de expert effect op de kwaliteit van
RA/BP?

2. Levert de externe expert een voor de eigenaar
bruikbaar geheel op?

3. Biedt de keuze uit een beperkte of uitgebreide RA
voldoende mogelijkheden voor maatwerk?

4. Welk percentage RA/BP's wordt opgesteld door een %
externe expert?

5. Waarom besteed eigenaar opstelling uit aan een -
externe adviseur?

6. Biedt het format van de ISSO-handleiding 55.1
voldoende mogelijkheden voor maatwerk?
Inhoud RA/BP

Op basis van art. 17l, lid 5 van het Wlb dient het RA/BP
(ten minste) een achttal onderdelen te bevatten

7. bevatten de RA/BP's alle acht onderdelen (8 t/m 15)?

8. tekeningen/beschrijvingen

9. gegevens over toestellen

RIVM-rapport 703719042 26

Onderwerp/vraag Antwoord: Oorzaak / vermoedelijke oorzaak Mogelijk verbeterpunt
Ja / meestal wel /
soms wel, soms niet /
meestal niet / nee

10. gegevens over herkomst, aard, kwaliteit water

11. uitkomsten risicoanalyse

12. maatregelen, werkinstructies, voorschriften

13. tappunten, frequentie monstername

14. (fac.) voorziening ter voorkoming verbranding

15. maatregelen bij niet voldoen aan verplichtingen

16. Is de RA uitgevoerd op basis van een volledige
inventarisatie?

17. Is de RA juist uitgevoerd op basis van de verkregen
gegevens?

18. Is de RA aangepast na relevante wijziging in de
installatie?

19. Bevat de RA/BP wel eens overbodige informatie?

20. Welke informatie is niet voorgeschreven, maar wel -
van belang?

Eenmalige maatregelen (beheersbaar maken)

21. bevat het BP eenmalige maatregelen die erop zijn
gericht de installatie beheersbaar te maken?

22. Is duidelijk hoe de maatregelen moeten worden
uitgevoerd?

23. Voert de eigenaar die maatregelen uit?

24. Weet de eigenaar welk beheer in de tussentijd (extra)
uitgevoerd moet worden?

25. Weet de eigenaar welk beheer na uitvoering van de
maatregelen gevoerd moet worden?

26. Wordt uitvoering van die maatregelen geregistreerd
(logboek)?

RIVM-rapport 703719042 27

Onderwerp/vraag Antwoord: Oorzaak / vermoedelijke oorzaak Mogelijk verbeterpunt
Ja / meestal wel /
soms wel, soms niet /
meestal niet / nee
periodieke maatregelen (beheren)

27. Zijn de lijsten in het logboek compleet?

28. Is voor de eigenaar duidelijk hoe bediening,
onderhoud en controle moeten worden uitgevoerd?

29. Zijn de middelen daarvoor aanwezig?

30. Worden de lijsten goed ingevuld (datum, paraaf,
meetwaarde?

31. Zijn de verantwoordelijkheden duidelijk geregeld?

32. Is de opvolging van "afwijkende" situaties geregeld?
III Slotvraag -

1. Wat mag er niet ontbreken in ons rapport?

RIVM-rapport 703719042 28

Bijlage 3 Overzicht Quick wins

Uit de interviews kwamen mogelijke acties naar voren die op relatief korte termijn zijn te realiseren en
zullen bijdragen aan effectievere beheersplannen. Hieronder zijn deze zogenaamde quick wins
opgesomd:

- lijst van gecertificeerde laboratoria beschikbaar stellen;

- analyseresultaten monsters bij normoverschrijding in afschrift ook aan VI en waterleidingbedrijven
laten sturen;

- in het BP opnemen een voor de eigenaar en monsternemer duidelijke lijst met representatieve
tappunten voor monstername;

- temperatuurmeting op drinkwaterleverpunt verplicht meenemen bij risico-inventarisatie;

- verplicht samenvatting van de conclusies uit de RA voorin het BP opnemen.

RIVM-rapport 703719042 29

RIVM

Rijksinstituut
voor Volksgezondheid
en Milieu
Postbus 1

3720 BA Bilthoven
www.rivm.nl

vrijdag 2 oktober 2009