Promotie
Titel proefschrift
De kunst van het weldenken. Lekenfilosofie en volkstalig rationalisme
in de Nederlanden (1550-1600)
---
---
Datum
01 oktober 2009 11:30
---
Locatie:
Woudestein, senaatszaal
---
Faculteit
Faculteit der Wijsbegeerte (FW)
Rationalisme in het Nederlands
Oude teksten werpen nieuw licht op de rede.
In de middeleeuwen en de vroege moderniteit bestond er in de
Nederlanden een levendige traditie van volkstalige filosofie en
lekenethiek. Niet het Latijn, maar de Nederlandse volkstaal stond
daarin centraal. Buys toont in zijn proefschrift De kunst van het
weldenken aan dat de menselijke rede in deze traditie van meet af aan
een belangrijke rol speelt. Donderdag 1 oktober promoveert Buys aan de
Erasmus Universiteit Rotterdam.
Aan de hand van primaire bronnen beschrijft Buys de ontwikkeling van
de visie op de rede in de periode tussen 1280 en 1600 en hoe deze
traditie een verklaring kan vormen voor de populariteit van het
rationalisme in de zeventiende-eeuwse Republiek.
Gedurende de late middeleeuwen en de vroege moderniteit ondergaat de
visie op de rede belangrijke veranderingen. Ziet Jacob van Maerlant
(ca. 1230-ca. 1300) de rede nog vooral als instrument om de emoties in
het gareel te houden, latere auteurs als Jan van Boendale (1279-ca.
1350) en Dirc Potter (ca. 1370-1428) achten de rede ook een goed
middel voor materiële voorspoed en maatschappelijk succes. Nog later,
in de zestiende eeuw, ontstaat er zelfs een heus volkstalig
rationalisme, waarin de rede, als het `voncxken des Godlijcken
Lichts', opgevat wordt als de weg tot ware kennis en morele
volmaaktheid. Het idee was hier dat een goed gebruik van je rede leidt
tot ware inzichten en vervolgens automatisch tot een juist leven.
Buys beschrijft vervolgens hoe dit volkstalig rationalisme van de
zestiende eeuw samenhangt met belangrijke ontwikkelingen in die tijd
van opstand en religieuze hervorming. Hij zet het volkstalig
rationalisme neer als een dynamisch mengsel van klassieke filosofie,
volkstalig humanisme, verlicht christendom, intellectueel
spiritualisme en pragmatische volksvroomheid. Dit gedachtengoed is
terug te vinden bij toonaangevende schrijvers als Dirck Volckertsz
Coornhert, de dichter Hendrik Laurensz Spiegel en de Haarlemse
bontwerker en rederijker Louris Jansz.
Hun traktaten, gedichten, prologen en toneelstukken hadden ook in de
zeventiende eeuw nog aantoonbaar invloed. Zo heeft het volkstalig
rationalisme in de Nederlanden bijgedragen aan een klimaat waarin de
rationalistische filosofie van Descartes en Spinoza snel wortel kon
schieten.
Erasmus Universiteit Rotterdam