VU medisch centrum
Ouderenzorg heeft de toekomst
23 september 2009
Gastsprekers Rudi Westendorp, Marieke Schuurmans en Luc de Witte
schetsen op het Verpleegkundig symposium 'Wijs met Grijs' in drie
plenaire sessies de actuele stand van zaken in de ouderenzorg. Hoe
staan wij tegenover ouderen? Hoe ziet het zorgmodel van de toekomst
eruit? En welke rol speelt de verpleegkundige daarin?
Marieke Schuurmans, hoogleraar verplegingswetenschappen (UMC Utrecht)
en lector ouderenzorg (Hogeschool Utrecht), doet ondermeer onderzoek
naar attitude. Hoe kijken wij naar ouderen en wat betekent dat voor de
ouderenzorg? "Wist je dat in Japan een wachtlijst bestaat voor
verpleegkundigen die op de afdeling geriatrie willen werken?", vraagt
Rudi Westendorp. "Ouderen staan in hoog aanzien en dat straalt af op
de positie van de geriatrieverpleegkundige. Veel ouderen leven in een
driegeneratiegezin. In de Japanse samenleving is de morele
verantwoordelijkheid ten opzichte van ouderen groot. Bij ons is dat
anders. In Nederland heeft hoge leeftijd vooral negatieve connotaties.
Opa en oma met een grote schare kinderen zullen het wel redden, maar
wie bekommert zich om dat oudere echtpaar of die weduwenaar met een
beperkt sociaal netwerk? Sommige ouderen die een beroep doen op
thuiszorg zien 280 nieuwe gezichten per jaar. Zo wil je je vak toch
niet uitoefenen! Ik denk dat we in Nederland het respect voor ouderen
en ons verantwoordelijkheidsgevoel zijn kwijtgeraakt."
Er is een groot kennistekort en artsen, verpleegkundigen en andere
ziekenhuisprofessionals zijn vaak niet wezenlijk geïnteresseerd in
ouderen
Grijze bril
"Toen ik vijftien jaar geleden als verpleegkundig specialist de
overstap maakte van oncologie naar geriatrie verklaarden mensen me
voor gek", herinnert Marieke Schuurmans zich. "Ouderenzorg is nog
steeds niet populair, maar het heeft mij altijd enorm geboeid. Ik vind
de verpleegkunde een prachtvak, al zie ik ook wel dat er wel eens wat
mis is met de ouderenzorg in ziekenhuizen. Dat wijt ik aan twee
oorzaken: er is een groot kennistekort en artsen, verpleegkundigen en
andere ziekenhuisprofessionals zijn vaak niet wezenlijk geïnteresseerd
in ouderen. Dat is op zich niet verwonderlijk als je bedenkt dat we
leven in een maatschappij waarin je alleen meetelt als je jong en
gezond bent. We zijn geneigd alle ouderen over één kam te scheren,
maar de diversiteit binnen een groep tachtigers is veel groter dan bij
een vergelijkbare groep veertigers."
Luc de Witte is hoogleraar technologie in de zorg (Maastricht
University) en lector technologie in de zorg (Hogeschool Zuyd). De
Witte heeft een achtergrond in de zorg en doet onderzoek naar techniek
en technische innovaties in de zorg, met een focus op chronische
ziekte en langdurige zorg voor ouderen. Wat heeft techniek de
verpleegkunde te bieden? Stille generatie
"Veel mensen denken dat vijftig procent van de ouderen zorgafhankelijk
is, terwijl in werkelijkheid de meeste ouderen, met of zonder
chronische aandoeningen en eventuele beperkingen, prima functioneren
en tot op hoge leeftijd zelfstandig wonen", vervolgt Schuurmans. "Mijn
punt is dat iedereen recht heeft op goede gezondheidszorg, ongeacht de
leeftijd. Daar zet ik me voor in. Ik wil dat mensen realistisch
kijken, en niet al van tevoren ouderen een label geven en afschrijven.
Daarmee loop je als zorgverlener namelijk het risico dat je kansen
laat liggen en bijvoorbeeld onvoldoende inzet op revalidatie en
zelfredzaamheid. Bovendien veranderen ouderen. De tachtigers van nu
worden ook wel de stille generatie genoemd. Ze stellen weinig eisen en
conformeren zich naar het collectief. De volgende generatie, de
babyboomers, is de eerste generatie die in de ik-vorm denkt. Met hen
zal de ouderenzorg rigoureus veranderen."
Autonomie en zelfmanagement
Die verandering dient zich volgens Luc de Witte al aan. "Autonomie en
zelfmanagement zijn belangrijke aandachtspunten binnen de zorg.
Patiënten managen meer en meer hun eigen ziekte, waarbij de huisarts
wordt ingeschakeld als adviseur. Terecht. Het is tenslotte jouw
aandoening en jouw leven, dat moet je niet bij een ander neerleggen.
De maatschappij vergrijst terwijl het tekort aan arbeidskrachten in de
zorg zal blijven groeien. Technologie in de zorg is niet meer weg te
denken en biedt nieuwe kansen voor het verbeteren van de kwaliteit.
Mensen zijn soms huiverig voor te veel technologie in de zorg, omdat
ze denken dat techniek strijdig is met de 'warme' kant van de zorg.
Maar zorg en technologie zijn complementair. Ik onderzoek ondermeer
hoe de bestaande technologie, zoals robots, sensoren en
communicatiemiddelen, kan worden ingezet voor zorgdoeleinden. Een
juiste inzet van technische hulpmiddelen, en dan met name bij
veelvoorkomende standaardhandelingen, werkt naar twee kanten. Je
ondersteunt de patiënt in het behoud van zijn autonomie en geeft de
professional meer ruimte voor echte zorg en persoonlijke aandacht."
De meeste ouderen functioneren prima en wonen tot op hoge leeftijd
zelfstandig
Zorgadviseur
"Elektronische patiëntendossiers kunnen bijvoorbeeld worden ingezet
als instrument voor zelfmanagement. Het monitoren van bloedwaarden van
diabetespatiënten kan vergaand geautomatiseerd worden. Er zijn al
sensoren die reageren op de huid en continu bloedwaarden meten. Zo'n
sensor draag je als ring aan je vinger en geeft de waarden door aan
een computer. Bloedprikken wordt daardoor overbodig. Dit legt
weliswaar meer verantwoordelijkheid bij de patiënt, maar zo houdt hij
wel de regie in eigen hand. In de toekomst zal de communicatie steeds
meer op afstand zijn. De webcam wordt al in toenemende mate ingezet in
de thuiszorg, maar biedt ook mogelijkheden voor de nazorg van
ziekenhuispatiënten. De verpleegkundige kan zo op een eenvoudige
manier monitoren of alles goed gaat met de patiënt. Door
technologische vernieuwingen verandert de positie van de
verpleegkundige. In het zorgmodel van de toekomst speelt de
zorgverlener meer een adviserende rol."
Rudi Westendorp, arts en hoogleraar ouderengeneeskunde (LUMC), bijt
tijdens het symposium het spits af met de eerste plenaire presentatie.
Westendorp schetst een beeld van de ouderenzorg in Nederland. Die kan
beter, volgens hem. Maar hoe? Pleitbezorger en waakhond
Ook Westendorp plaatst de positie van verpleegkundigen in een breder
perspectief. "Je bent niet alleen zorgverlener, maar ook
pleitbezorger, die waakt over de positie van de oudere. Van alle
professionals staat de verpleegkundige het dichtst bij de patiënt en
signaleert het als eerste als er iets misgaat. Je kunt vanaf de basis
de aanzet geven tot beleidshervormende maatregelen. Daarin sta je niet
alleen. De wal moet het schip keren en veel bakstenen maken een
stevige kade. Uiteindelijk ben jij ook degene die het beleid weer
uitvoert." Volgens Schuurmans zien verpleegkundigen vaak heel goed wat
er nodig is om de zorg te verbeteren, maar zijn ze niet altijd bij
machte om de bestaande situatie te veranderen. Begin bij het begin, is
zijn advies. "Goede zorg betekent niet altijd méér, soms hoef je iets
alleen maar ánders te doen."
Ursula Wopereis
bron: Verpleegkundekatern