Ministerie van Economische Zaken
Aanvullende toelichting op CPB-rapport Economische
22 september 2009 | kamerstuk
Aanvullende toelichting op CPB-rapport Economische
gevolgen beoogde aanpassing Winkeltijdenwet
1
1 Inleiding en samenvatting
Op 8 september jl. heeft het CPB het rapport Economische gevolgen beoogde aanpassing
Winkeltijdenwet gepubliceerd. Detailhandel Nederland heeft kritiek geuit op de aanpak van en
conclusies uit het onderzoek. Ten eerste zou een bron waarop het CPB zich baseert, namelijk de
reisgids Lonely Planet, zich niet lenen voor dit onderzoek. Ten tweede is de omzet van winkels
op koopzondagen niet onderzocht en niet meegewogen om de werkgelegenheidseffecten in te
schatten. Tot slot zou het CPB niet weten hoeveel koopzondagen gaan verdwijnen. Zelf schat
Detailhandel Nederland dat de banen van 24 000 mensen op de tocht komen te staan door de
aanpassing in de Winkeltijdenwet. Het CPB zou daarbij vergeten hebben dat het vaak om
deeltijdbanen gaat.
Deze notitie bevat een korte nadere toelichting op het onderzoek aan de hand van de genoemde
kritiekpunten. Samenvattend:
* Vanzelfsprekend is de Lonely Planet-gids niet bepalend voor het al dan niet toestaan van een
beroep op de toerismebepaling. In het onderzoek is deze gids, samen met gegevens over de
hoteldichtheid, alleen gebruikt als benadering voor het aantal gemeenten die met succes een
beroep hierop zouden kunnen doen.
* Het aantal koopzondagen dat gaat verdwijnen hangt uiteindelijk vooral af van de
besluitvorming in individuele gemeenten. Voor het onderzoek is een onderbouwde schatting
gemaakt. Niemand kan nu met zekerheid zeggen hoeveel koopzondagen zullen verdwijnen.
* Het CPB-rapport geeft wel degelijk aan dat het gaat om deeltijdbanen. Er zijn grote verschillen:
sommige winkelmedewerkers werken alleen op zondagen, anderen juist voltijds, waaronder op
zondagen. Om te weten hoeveel arbeidsjaren er in totaal verloren gaan zijn de uren die mensen
niet meer op zondagen werken opgeteld, tot 2000 voltijdbanen. De 24 000 deeltijdbanen die
Detailhandel Nederland noemt, komen overeen met zo'n 4000 voltijdbanen. Het verschil van
inzicht betreft dus niet 24 000 versus 2000 banen, maar 4000 versus 2000 arbeidsjaren die
verloren kunnen gaan.
* De omzet op koopzondagen gaat niet geheel verloren. Vermindering van het aantal
koopzondagen zal ertoe leiden dat sommige mensen hun boodschappen gaan doen op andere
dagen van de week. Andere consumenten zullen op zondag uitwijken naar gemeenten die die
dag wel een koopzondag hebben. Dit betekent dus dat niet alle werkgelegenheid die er nu op
zondag is, ook echt verloren gaat. Voor een belangrijk deel zal er sprake zijn van verschuiving
naar andere tijden en plaatsen. Om die reden vermindert de werkgelegenheid uiteindelijk
hooguit met enkele honderden arbeidsjaren, een aanzienlijk kleiner effect dus dan het initiële
effect van 2000 arbeidsjaren.
2 Toerismebepaling en het Lonely Planet-criterium
De aanpassing van de Winkeltijdenwet raakt alleen gemeenten die momenteel een toeristisch
regime hebben en meer dan twaalf koopzondagen per jaar. Op dit moment doen zo'n 60
gemeenten daadwerkelijk een beroep op de toerismebepaling. Naar verwachting zullen de
meeste hiervan dat ook blijven doen onder de aangescherpte bepaling. We weten niet exact
hoeveel gemeenten in de toekomst door het wetsvoorstel terug moeten naar twaalf
koopzondagen. Het is aan de gemeenten zelf om in de toekomst met succes een beroep te doen
op de aangescherpte toerismebepaling. Als benadering voor de kansrijkheid van een dergelijk
beroep heeft het CPB aangenomen dat gemeenten die in de internationale toeristengids Lonely
Planet over Nederland staan genoemd of die een hoge hoteldichtheid hebben op basis van
booking.com met succes een beroep kunnen doen op de aangescherpte toerismebepaling. Het
voordeel van deze benadering in het onderzoek is dat het verifieerbare bronnen zijn.
3 Aantal koopzondagen en initieel werkgelegenheidseffect
Door de aanscherping van de toerismebepaling zal het aantal koopzondagen naar verwachting
van het CPB met ongeveer 700 kunnen dalen vergeleken met de circa 6000 koopzondagen die
er nu in totaal zijn, ofwel een vermindering van het aantal koopzondagen met 12%. Het CPB
heeft deze schatting van 700 koopzondagen op de volgende manier berekend. Er zijn nu 57
gemeenten die een beroep doen op de toerismebepaling. Daarvan hebben 20 gemeenten geen
toeristisch karakter volgens de gebruikte maatstaven (vermelding in Lonely Planet of grote
hoteldichtheid). In deze 20 gemeenten zijn er in totaal 700 koopzondagen meer dan zonder een
beroep op de toerismebepaling zou mogen, d.w.z. 12 per jaar per gemeente.
3
De daling van het aantal koopzondagen zorgt voor een daling van het totaal aantal openingsuren
per jaar van alle winkels met een kwart procent. Het gaat daarmee ook slechts om een kwart
procent van de totale werkgelegenheid in de detailhandel. De effecten van deze maatregel zijn
dus relatief klein voor de detailhandel. Dit komt neer op 2000 arbeidsjaren als initieel effect,
zonder rekening te houden met veranderend winkelgedrag.
Hoe Detailhandel Nederland zelf aan de schatting van 24 000 mensen komt, is het CPB niet
duidelijk. Voor zover ons bekend is er geen rapport van de brancheorganisatie beschikbaar. Op
een verzoek om verdere toelichting is ook geen reactie gekomen. Vooralsnog is de conclusie
van Detailhandel Nederland dus moeilijk verifieerbaar.
Het verschil tussen het CPB-cijfer en dat van de brancheorganisatie is echter minder groot
dan het op het eerste gezicht lijkt. Rekening houdend met het aantal uren dat de mensen in
winkels gemiddeld op zondag werken (circa 6 uur), resulteren omgerekend naar voltijdbanen
ongeveer 4 000 arbeidsjaren als we uitgaan van het cijfer van de Detailhandel Nederland.
Hoewel op deze wijze het verschil kleiner is, ligt het CPB-cijfer voor het initieel effect wel
2000 arbeidsjaren lager.
4 Omzet tijdens koopzondagen
De omzet van winkels op koopzondagen is inderdaad niet onderzocht. Wel is deze informatie
gevraagd aan Detailhandel Nederland, maar deze was niet beschikbaar. Overigens zegt de
omzet van winkels op koopzondagen op zichzelf niet zo veel. Als een koopzondag verdwijnt
wil dat niet zeggen dat de bijbehorende omzet volledig wegvalt. Consumenten zullen vrijwel
evenveel in winkels blijven uitgeven als in bepaalde gemeenten de winkels op zondag op grond
van de toeristische bepaling voortaan niet langer meer open zouden zijn. Sommige mensen
zullen hun boodschappen dan gaan doen op een andere dag en/of op een koopavond. De totale
omzet van winkels zal dus nauwelijks veranderen.
5 Werkgelegenheid op langere termijn
Vanwege verschuiving van aankopen naar andere tijden en plaatsen zullen de meeste van de
betrokken winkelmedewerkers hun baan kunnen behouden en hooguit wat minder uren per
week gaan werken als de zondagopenstelling vermindert. Winkelpersoneel dat toch ontslagen
wordt zal veelal na enige tijd elders weer werk vinden, in de detailhandel of daarbuiten.
De werkgelegenheid zal op langere termijn met hooguit enkele honderden arbeidsjaren
afnemen. Deze afname komt voor rekening van personen die alleen op zondag willen werken,
zoals sommige studenten en scholieren, en zich niet langer meer aanbieden voor werk.