NIOD



16.9.2009
Jolande Withuis geeft inleiding op toneelstuk over massaverkrachtingen in Duitsland 1945

Jarenlang is het verzwegen: het massale seksueel geweld in het voorjaar van 1945 van het Rode Leger tegen vrouwen in Duitsland. Naar schatting vonden er bijna twee miljoen verkrachtingen plaats. Productiemaatschappij Rotterdam maakte er de toneelvoorstelling Anoniem over, gebaseerd op dagboekaantekeningen van een jonge Duitse vrouw tijdens de bevrijdingsmaanden van Berlijn. Sociologe Jolande Withuis, aan het NIOD verbonden als onderzoeker, geeft een inleiding op de voorstellingen in Den Bosch en Amsterdam over het zwijgen en de ontbrekende historiografie inzake de massaverkrachtingen door het Rode Leger in het voorjaar van 1945 in Duitsland en meer in het algemeen over seksueel oorlogsgeweld.

Anoniem is gebaseerd op de notities van een Berlijnse vrouw tussen 20 april en 22 juni 1945. Anonyma was een ontwikkelde vrouw die, zo valt uit haar relaas te concluderen, door haar houding mentaal weerbaarder was dan haar lotgenotes waardoor ze erin slaagde haar zelfrespect te bewaren. Een scène gedateerd 27 april: "Een van de twee sleurt me aan mijn polsen verder, de gang door. Nu trekt ook de ander aan me, waarbij hij zijn hand zo om mijn keel legt dat ik niet meer kan schreeuwen, niet meer wil schreeuwen uit angst gewurgd te worden. Ze rukken allebei aan mijn kleren, ik lig al op de grond. een van de mannen op de uitkijk, terwijl de ander aan mijn ondergoed rukt, met geweld zijn weg zoekt - Als ik wankelend overeind probeer te komen, werpt de tweede zich op me en dwingt me met vuisten en knieën terug op de grond."

Het dagboek werd in 1954 onder de titel A Woman in Berlin gepubliceerd in de Verenigde Staten, en vervolgens onder meer in het Nederlands vertaald. Maar het duurde tot 2003, na de dood van de auteur die op haar voorwaarde nog steeds anoniem wordt gehouden, voordat het boek wereldwijd in de belangstelling kwam te staan. Naast de toneelvoorstelling Anoniem verscheen in 2009 ook de op het dagboek gebaseerde Duitse film Anonyma. De film was vanaf januari te zien in diverse Nederlandse bioscopen. De door Natalya Golofastova geregisseerde toneelvoorstelling van het Productiehuis Rotterdam, die sinds begin september door het land reist, is in de pers erg goed ontvangen. Op 13 september ontving actrice Maria Kraakman op het nieuwe Bal van de Vergeten Toneelprijzen in het Rozentheater in Amsterdam De Gouden Kniertje - prijs voor de beste acteerprestatie in de kleine zaal.

Inleiding Jolande Withuis
Voorafgaand aan de voorstellingen op 24 september in Den Bosch en op 2 oktober in Amsterdam zal Jolande Withuis een inleiding verzorgen. Withuis, sociologe en aan het NIOD verbonden als onderzoeker, werd voor het eerst geconfronteerd met het seksueel geweld in het voorjaar van 1945 in Duitsland toen ze werkte aan haar proefschrift over communistische vrouwen. Het onderwerp liet haar niet meer los. In januari 2009 schreef ze een artikel in het dagblad Trouw, naar aanleiding van de vertoning van de film Anonyma in Nederland. In dit artikel treedt ze in discussie met Geert Mak, die in een aflevering van In Europa de verkrachtingen op één lijn stelt met de Engelse bombardementen op Duitse steden en het daarmee markeert als een antinazistische uiting van de Russische soldaten. Withuis stelt echter dat niet alleen Duitse vrouwen in Duitsland slachtoffer waren van het geweld: "Zelfs een Joodse moeder en dochter, die als onderduikster hadden overleefd in Berlijn en hun bevrijders enthousiast verwelkomden, ontkwamen niet."

De verkrachtingen waren volgens Withuis het gevolg van male bonding en verliepen in een sfeer van camaradie: Oorlogshandelingen veroorzaken opwinding. Een na langdurige strijd gewonnen oorlog brengt een overwinningsroes, vaak versterkt door alcohol of drugs, waarin de kostbaarheden van de verliezers worden geroofd of vernield. Naar de mate waarin vrouwenlichamen worden gezien als eigendom van vaders/broers/echtgenoten, verneder je door vrouwen te verkrachten tegelijk de mannen en daarmee de vijandige natie zelf. Zo werden de Duitse vrouwen tot krijgsbuit van Russische en voorwerp van geweld van Duitse mannen.

Speellijst Anoniem
September

17 Theater a/h Spui, Den Haag

18 Chassé, Breda

19 Kunstmin, Dordrecht

20 Schouwburg, Utrecht

24 Verkadefabriek, Den Bosch

25 Verkadefabriek, Den Bosch

Oktober

2 Bellevue, Amsterdam

3 Bellevue, Amsterdam