PERSBERICHT
Nummer: 233 JA
Datum: 17 september 2009
Toekomstige University Campus Fryslân stimuleert innovatief onderzoek en biedt studenten nieuwe leerwegen
Een internationaal georiënteerd universitair kenniscentrum in Fryslân, opgezet als netwerkuniversiteit waarin kennispartners in Fryslân onderzoek, masteropleidingen en promotiemogelijkheden aanbieden gecentreerd rond Friese speerpunten (hotspots) zoals watertechnologie, meertaligheid, leefbaarheid, toerisme en duurzame energie.
Essentieel onderdeel van de plannen vormt een mastercollege waarin o.a. excellente hbo-studenten via een breed vraaggestuurd academisch programma kunnen doorstromen naar universitaire masteropleidingen.
Zo presenteert het College van Gedeputeerde Staten een toekomstige nieuwe Friese route voor universitair onderwijs en onderzoek. Deze University Campus Fryslân moet binnen tien jaar uitgroeien tot een bloeiende internationale kennisgemeenschap, onder het motto: investeren in kennis is investeren in een duurzame toekomst.
De Friese route voor universitair onderwijs sluit goed aan bij de nationale kennisagenda (2007) van het ministerie van OCW. Ook daarin gaat het om sterke en innovatieve verbindingen tussen bestaande vormen van hoger onderwijs en het creeren van doorgaande, flexibele leerlijnen. De Friese universitaire plannen sluiten tevens uitstekend aan bij het recente rapport van de hbo-raad "Kwaliteit als opdracht" (2009), waarin gesproken wordt over meer mogelijkheden voor 'excellentie' bij de hbo-opleidingen.
De University Campus Fryslân stelt zich ten doel de hele Friese kennisketen te versterken en komt in de kern neer op:
1. Een netwerkorganisatie met een (inter)nationale uitstraling waarin hogescholen, kennisinstituten en diverse universiteiten kennis rond Friese 'hotspots' ontwikkelen, overdragen én geschikt maken voor toepassing in het bedrijfsleven en samenleving.
Het betreft, voor alle duidelijkheid, niet de vestiging van een nieuwe universiteit maar een samenwerkingsorganisatie van bestaande universiteiten en instellingen voor hoger onderwijs.
2. Een residentieel en vraaggestuurd innovatief mastercollege in Leeuwarden vormt een thuisbasis voor enkele al bestaande researchmasters en enkele nieuw te ontwikkelen masteropleidingen en biedt getalenteerde hbo-studenten via een innovatief en breed georiënteerd academisch introductieprogramma de mogelijkheid door te stromen naar academisch vervolgonderwijs en verkorte promotietrajecten in Fryslân. De programma's binden aanwezig talent aan de regio en hebben de potentie nieuw talent aan te trekken.
Het voorstel van het College van Gedeputeerde Staten is tot stand gekomen op advies van prof. Dr. D.D. Breimer (vml. rector magnificus Universiteit Leiden), prof. Dr. Ir. J.T. Fokkema (rector magnificus Technische Universiteit Delft), prof. dr. T. Sminia (vml. rector magnificus Vrije Universiteit) en prof. dr. J. De Vries (wetenschappelijk directeur Campus Den Haag van de Universiteit Leiden). Deze commissie werd bijgestaan door Van Zoggeladvies te Amsterdam. Hun rapport 'University Campus Fryslân, bouwstenen voor een academische netwerkorganisatie is bij dit persbericht gevoegd.
Voorts heeft de provincie nauw overleg met de gemeente Leeuwarden en met de Friese kennispartners watertechnologisch instituut Wetsus, de instellingen voor hoger onderwijs in Leeuwarden: NHL Hogeschool, Stenden, Van Hall Larenstein en Fryske Akademy. Ook Waddenacademie, Cartesius (kenniscentrum voor duurzame innovaties van de Nederlandse Technische Universiteiten (Delft, Eindhoven en Twente) en het recent ook in Leeuwarden gevestigde Centre for Marine Policy zijn bij de plannen betrokken.
Gesproken is verder met de universiteiten van Groningen, Twente en Wageningen. Zij steunen de Friese plannen.
De netwerkorganisatie van University Campus Fryslân zal gevestigd worden in Leeuwarden.
Het idee is om het oudste monument van Fryslân, de Kanselarij aan de Turfmarkt, voor promotiedoeleinden en later huisvesting van de netwerkorganisatie University Campus te bestemmen. Op 30 oktober en 30 november aanstaande vinden er de eerste promotieplechtigheden plaats (Wetsus).
Leeuwarden telt circa 17.000 hbo- en wo-masterstudenten.
University Campus Fryslân
UNIVERSITY CAMPUS FRYSLÂN
Bouwstenen voor een
academische netwerkorganisatie
september 2009
1
Inhoud
INLEIDING 3
1Waarom investeren in de Fryske kennisinfrastructuur? 4
1.1 .
Strategische overwegingen 4
1.2 .
Kennis als motor voor economische ontwikkeling 6
2De Fryske ambities 7
2.1 .
Fryske hotspots en speerpunten voor kennisontwikkeling 7
3Naar een University Campus Fryslân 10
3.1 .
UCF als netwerkorganisatie 10
3.2 . drie programmalijnen van de University Campus Fryslân 11
De
PROGRAMMALIJN A: ONDERZOEK 11
PROGRAMMALIJN B: ONDERWIJS 11
PROGRAMMALIJN C: MAATSCHAPPELIJKE VALORISATIE 12
3.3 . basis voor het UCF: een innovatief mastercollege 12
De
3.4 .
UCF en het Fryske mastercollege als onderdeel van het hoger onderwijslandschap 14
4Een gefaseerde opbouw 16
4.1 . bouw UCF als stimuleringsprogramma 16
Op
4.2 . organisatie van de uitvoering 16
De
4.3 .
Communicatie 18
5Kostenraming ontwikkeling UCF 20102013 19
Bijlage 1 Kennispartners en projectorganisatie 20
vanZOGGEL ADVIES LOMANSTRAAT 3 HUIS 1075 PS AMSTERDAM TEL 0653716383 KVK 34315123 INFO@VANZOGGELADVIES.NL
University Campus Fryslân
INLEIDING
De provincie Fryslân heeft de ambitie uitgesproken het bestaande academische netwerk in Fryslân
in de komende jaren (verder) te willen versterken en uit te breiden. Op initiatief van de provincie
heeft een adviescommissie bestaande uit gerenommeerde wetenschappers1 met ruime
bestuurlijke ervaring dit initiatief sinds het voorjaar van 2008 begeleid. De commissie is bij haar
werkzaamheden bijgestaan door enkele adviseurs2 en door de afdeling Cultuur, Taal & Onderwijs
van de provincie Fryslân.
Uit deze verkenning kwam het algemene beeld naar voren dat uitbreiding van het academisch
netwerk om verschillende redenen zinvol is. Genoemd worden de unieke positie van Fryslân als
natuurlijk laboratorium voor onderzoek en innovatie op nader te benoemen economische
speerpunten, de potentiële internationale aantrekkingskracht van deze kennisontwikkeling, de
jaarlijkse uitstroom van hbo afgestudeerden op bachelorniveau en de kansen die dit alles oplevert
voor de sociaaleconomische ontwikkeling van de regio.
Samenvattend luidt de conclusie dat de opbouw van een University Campus Fryslân (verder te
noemen UCF) onder voorwaarden uitstekende kansen biedt om de bestaande
kennisinfrastructuur te versterken en aan te vullen met nieuwe initiatieven. De meest geëigende
organisatievorm voor de UCF is een netwerkorganisatie van bestaande instituten, gecentreerd
rond voor Fryslân kansrijke economische thema's (de zogenaamde hotspots). De UCF kent drie
pijlers: onderzoek, onderwijs en het geschikt maken en toepassen van kennis in nieuwe producten,
processen en diensten de zogeheten maatschappelijke valorisatie.
De voorwaarden zijn:
- een breed maatschappelijk en politiek draagvlak in de provincie (onderwijsinstellingen,
gemeentelijke en provinciale overheid en het regionale bedrijfsleven)
- de haalbaarheid van de start van universitaire onderwijsactiviteiten zoals een of meerdere
universitaire masteropleidingen en contractonderwijs samen met universitaire partners
en hbo instellingen in de regio
- bereidheid tot het plegen van (fysieke) investeringen ter verdere versterking van de stad
Leeuwarden als vestigingsplaats voor (internationale) studenten en docenten.
Verder stelt de verkenning als randvoorwaarden:
visie en een lange adem
een slagvaardige en ondernemende aanpak en organisatie van het project: een kleine
uitvoeringsorganisatie met beeldbepalende wetenschappers.
Gedeputeerde Staten heeft in september 2008 besloten de plannen voor een University Campus
Fryslân met inachtneming van de voorwaarden nader te laten uit werken. Voor u ligt de
concretisering van het voornemen om samen met regionale kennispartners, experts, instellingen
voor hoger onderwijs en de gemeente Leeuwarden de komende jaren te investeren in de realisatie
van een University Campus Fryslân.
1
De adviescommissie bestaat uit prof. dr. D.D. Breimer (vml. Rector magnificus Universiteit Leiden), prof. dr. ir. J.T. Fokkema (recotr magnificus Technische
Universiteit Delft), prof. dr. T. Sminia (vml. Rector magnificus Vrije Universiteit) en prof. dr. J. De Vries (wetenschappelijk directeur Campus Den Haag van de
Universiteit Leiden)
2
Berenschot (2007). Kennis en innovatie als motor: globaal ontwerp kennisinfrastructuur Fryslân 2015, Utrecht. Boer & Croon (2008). University Camput
Fryslân: een regionaal initiatief van wereldklasse, Amsterdam, VanZoggel advies (2009). University Campus Fryslân: een verder aanpak, Amsterdam.
3
University Campus Fryslân
1 Waarom investeren in de Fryske kennisinfrastructuur?
1.1 Strategische overwegingen
De keuze van de provincie Fryslân om te investeren in haar kennisinfrastructuur vindt ondersteuning in
verschillende nationale en regionale strategische bespiegelingen zoals `Het Hoogste Goed', `Koers
Noord' en `Krimp als kans'. Centraal hierin staat de boodschap dat investeren in de kenniseconomie de
beste waarborgen biedt voor een duurzame groei1. Welvaart en welzijn hangen in een snel
veranderende samenleving nauw samen met het vermogen om aanwezig talent (lees: kennis) te
benutten en verder tot ontwikkeling te brengen.
De provincie Fryslân wil graag een adequaat antwoord geven op deze ontwikkelingen en met een
University Campus Fryslân een duurzame keuze maken ter versteviging van haar kennisinfrastructuur.
Een korte samenvatting:
De nationale kennisagenda2
Het innovatievermogen van Nederland blijft nog steeds achter bij andere Europese actoren. Een
vernieuwd innovatiebeleid is daarbij aan de orde, met een nadruk op het aangaan van nieuwe regionale
en (inter)nationale verbindingen en het toepassen van bestaande kennis in nieuwe contexten.
Toenemende vergrijzing en ontgroening resulteerden tot voor kort in een tekort aan hoogwaardige
kenniswerkers. De invloed van recente economische ontwikkelingen op bijvoorbeeld de vraag naar
kenniswerkers is op korte termijn moeilijk in te schatten. Willen we innoveren dan blijft de noodzaak tot
investeren in kennis op langere termijn echter onverkort aan de orde. Het breder inzetbaar maken én
houden van mensen bijvoorbeeld door optimale doorstroommogelijkheden tussen onderwijssectoren,
verbeterde concepten gericht op een `Leven Lang Leren' en een sterkere focus op de internationale
studentenmarkt, blijft naar verwachting opportuun.
Ook de kwalitatieve vraag naar hoogwaardige kenniswerkers ondergaat veranderingen. De toenemende
mondialisering van de economie vraagt om kenniswerkers met een internationale oriëntatie.
De variëteit in het opleidingenaanbod in HO zelf neemt o.a. tegen deze achtergrond toe.
Gespecialiseerde opleidingsprogramma's op bachelor en masterniveau manifesteren zich naast
opleidingen met een brede, veelal interdisciplinaire focus. Reguliere onderwijsconcepten worden
aangevuld met meer vraaggerichte opleidingen met een onderscheidend onderwijsconcept zoals
university colleges. Differentiatie in leerwegen voor divers talent wordt meer vanzelfsprekend. Naast de
rijksoverheid c.q. universiteiten nemen ook andere private en publieke partijen het initiatief tot
investeringen in hoogwaardige kennis(ontwikkeling).
1
Ministerie OC&W (2007). Het Hoogste Goed: strategische agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoek- en wetenschapsbeleid. Samenwerkingsverband
Noord-Nederland en het ministerie van Economische Zaken (2007). Koers Noord: op weg naar Pieken 2007-2010. Pleidooi Krimp als kans door de stuurgroep
Experimenten Volkshuisvesting (SEV), SNN, (2007). Strategische agenda Noord-Nederland. Provinciale Staten (2007).
2
Zie ook: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2008), Innovatie vernieuwd, Den Haag. Innovatieplatform (2009). Nederland in de versnelling:
de 2e jaarlijkse foto van de Kennisinvesteringsagenda (KIA) 2006 2016.
4
University Campus Fryslân
De regionale agenda1
Demografische krimp, ontgroening en vergrijzing zijn actuele uitdagingen waar het Noorden,
Limburg en Zeeland zich op dit moment voor gesteld zien. Krimp kan verregaande consequenties
hebben voor de sociaaleconomische ontwikkeling van de regio, met name voor het wonen en de
woonomgeving, de ruimtelijke ordening, voor de aanwezigheid van voorzieningen, de
arbeidsmarkt en scholing.
De Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV) pleit voor begeleide krimp in plaats van
sanering. Dit pleidooi staat bekend als ` Krimp als kans'. Hierin staat een andere benadering van
krimp centraal: het uitvergroten van de sterkten van de regio in plaats van het compenseren van
de zwakten. Het is daarbij de uitdaging de uniciteit van de regio te benutten en innovaties aan te
laten sluiten op kansrijke (inter)nationale trends.
Samenwerking tussen gemeenten, provincie en kennis(partners) is daarbij cruciaal.
Noord Nederland beschikt over een goed leef en vestigingsklimaat. De kwaliteit van de woon en
leefomgeving is hoog, er is voldoende aanbod van betaalbare bedrijfsruimte en arbeid is tegen
redelijke lonen beschikbaar. De regio kent een sterke vertegenwoordiging van het MKB en een
groei van de arbeidsproductiviteit. Noord Nederland beschikt over een sterke (nog overwegend)
regionale positie in toerisme, landbouw en energie en heeft uitstekende perspectieven op o.a. de
terreinen water en sensortechnologie.
Het gemiddelde opleidingsniveau daarentegen is laag. De verbindingen tussen kennisinstellingen
onderling en tussen gezamenlijke instellingen en bedrijven zijn gering. Kansrijke markten worden
te weinig gezamenlijk verkend en er zijn onvoldoende gemeenschappelijke agenda's en markten
gedefinieerd.
Dit resulteert in de volgende opgaven:
- het uitbouwen van speerpunten van nationaal belang zoals energie, water,
sensortechnologie en agribusiness
- transitie in regionale speerpuntsectoren zoals de lifesciences en toerisme;
- versterking van het MKB door innovatie, exportstimulering en verhoging van het
opleidingsniveau en het
- oplossen van ijlheid door versterking van ruimtelijke concentraties.
1
Samenwerkingsverband Noord-Nederland en het ministerie van Economische Zaken (2007). Koers Noord: op weg naar Pieken 2007-2010. Pleidooi ` Krimp
als kans' door de stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV), SNN, (2007). Strategische agenda Noord-Nederland. Provinciale Staten (2007).
Coalitieakkoord 2007-2011.
5
University Campus Fryslân
1.2 Kennis als motor voor economische ontwikkeling
Dat investeren in kennis een positief effect heeft op de economische ontwikkeling wordt door
uiteenlopende studies ondersteund. Kennis wordt in belangrijke mate ge(re)produceerd in
onderwijs en onderzoek. Investeren in onderwijs en onderzoek komt de economische groei ten
goede1. Grofweg 1020% van de economische groei in de periode 19601980 wordt toegeschreven
aan een toename van menselijk kapitaal2. Daarbij geldt dat met name ook de kwaliteit van
onderwijs die groei beïnvloedt: een hogere kwaliteit leidt tot een hogere economische groei.3
Onderwijs heeft effect op de productiviteit, het zogenaamde maatschappelijk rendement. En een
groei van de productiviteit leidt uiteindelijk tot een hogere economische groei. Onderzoek wijst uit
dat een toename van het gemiddeld aantal jaren onderwijs in een land met één jaar leidt tot een
stijging van de productiviteit per werknemer van 515%.
Investeren in onderwijs levert zowel voordeel op voor de samenleving als geheel als voor de
betrokkene zelf in de vorm van een hogere beloning, minder kans op werkloosheid en betere
werkgelegenheidskansen. Divers onderzoek ondersteunt de stelling dat een hoger opgeleide
bevolking de arbeidsongeschiktheid reduceert, de veiligheid ten goede komt, leidt tot een betere
sociale cohesie en een positief effect heeft op de volksgezondheid.
De aanwezigheid van onderwijs en m.n. ook van (fundamenteel) onderzoek blijkt een belangrijke
invloed te hebben op de innovatie(kracht) van een gebied. Nieuwe bedrijven zoals
biotechnologische bedrijven blijken zich vaker en sneller te vestigen in omgevingen waar
onderzoekers zich met fundamenteel onderzoek bezighouden4
Een investering in kwalitatief hoogwaardig onderwijs en onderzoek in o.a. een University Campus
Fryslân rechtvaardigt derhalve de stelling dat een dergelijke investering bijdraagt aan een
duurzame economische groei, één van de speerpunten uit het Coalitieakkoord 20072011 van de
provincie Fryslân.
1
Groot,W. & Maassen van den Brink, H. , De rol van onderwijs in de economie, Vernieuwing in het Hoger Onderwijs, Onderwijskundig Handboek, van Gorcum
2006
2
Englander,A, &Gurney, A.(1994) OECD productivity growth: medium term trends. OECD Economis Studies, 22
3
Hanushek, E., &Kim.D. Schooling, labor force quality, and economic growth. Cambridge NBER 1995
4
Zucker, L., Darby., & Brewer, M. Intellectual human capital and the birth of biotechnological enterprises, American Economic Review 88, 1998
6
University Campus Fryslân
2 De Fryske ambities
2.1 Fryske hotspots en speerpunten voor kennisontwikkeling
In aansluiting op de opgaven waar de regio Noord Nederland voor staat en met inachtneming van
de (inter)nationale ontwikkelingen in het hoger onderwijs heeft Frsylân de ambitie om haar
kennisinfrastructuur te verstevigen en uit te breiden vanuit eigen kracht: de Fryske hotspots.
Een hotspot is een geografisch aanwijsbare plaats waar een economisch systeem met mondiale
importantie floreert. De plaats heeft een regionale en internationale aantrekkingskracht, trekt
bedrijvigheid en innovatoren aan, genereert kennis en kunde en resulteert in economische
bedrijvigheid1 .
De provincie Fryslân heeft in 2007 samen met regionale kennisinstellingen een zestal economische
speerpunten geformuleerd en de ambitie uitgesproken de komende jaren deze regiospecifieke
kennisgebieden (hotspots) uit te bouwen tot kennisknooppunten met deels een internationale
deels een regionale uitstraling.
De geïdentificeerde hotspots zijn: water, toerisme, leefbaarheid (livability), duurzame energie,
`groene' life sciences, meertaligheid (multilingualism). Binnen deze terreinen spelen
duurzaamheid en ICT en multimedia een voorname rol.
De realisatie van deze kennisknooppunten vereist niet alleen het genereren van (nieuwe) kennis
(kenniscreatie en innovatie) maar evenzeer het toepassen van relevante kennis in de praktijk en
het circuleren van kennis (maatschappelijke valorisatie), een op de ambities aansluitende
onderwijs en opleidingenaanbod (kennisoverdracht) en een uitstekend vestigingsklimaat voor
kenniswerkers (kennisklimaat).
Dit resulteert voor Fryslân in de volgende opgaven:
Speerpunt 1. Intensivering van de samenwerking tussen kennispartners en betere condities voor
kenniscreatie en transfer
De fysieke omgeving en het culturele erfgoed van Fryslân vormen een natuurlijk laboratorium en
bieden een goede basis voor verdere exploratie van regiospecifieke kennisgebieden (potentiële)
1
Berenschot (2007). Kennis en innovatie als motor, Globaal ontwerp kennisinfrastructuur Fryslân 2015.
7
University Campus Fryslân
hotspots. Er is al een goede infrastructuur aanwezig is Fryslân. De bestaande kennisinstituten zoals
Wetsus, de Fryske Academy, Cartesius, Shared Space Institute en de Waddenacademie hebben
een onderscheidend en internationaal aantrekkelijk profiel én netwerk rond onderzoeksthema's
op genoemde terreinen. Daarnaast zijn binnen De Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Stenden
University en Van Hall Larenstein lectoraten en de daaraan gekoppelde kennisnetwerken en
onderzoeksprogramma's succesvol tot ontwikkeling gebracht. De Open Universiteit heeft een
nevenvestiging in Leeuwarden. Recentelijk is het startsein gegeven voor een Centre for Marine
Policy (WUR).
Naast het ontwikkelen van de kennisbasis wordt het steeds belangrijker om deze kennis geschikt
te maken en toe te passen in nieuwe producten, processen en diensten (valorisatie). Kennis moet
circuleren. Welvaart en welzijn worden in toenemende mate bepaald door de mate waarin we er
in slagen om te innoveren. In 2008 hebben verschillende maatschappelijke partners en het
ministerie van EZ de Valorisatieagenda1 ondertekend waarin dit belang wordt onderstreept en
waarin gepleit wordt voor een actieve interactie tussen kennisinstellingen en het bedrijfsleven.
Het is de uitdaging om meer samenhang en focus aan te brengen in de bestaande activiteiten van
kennispartners, gezamenlijk nieuwe initiatieven te ontplooien en een actieve kennistransfer op en
rond de Fryske hotspots te organiseren.
Speerpunt 2.Het ontwikkelen van aanwezig talent: het creëren van doorgaande leerwegen
De ontwikkeling van jong (academisch) talent wordt gezien als een belangrijke voorwaarde voor de
verdere sociaal economische ontwikkeling van Fryslân. Momenteel studeren jaarlijks ruim 3000
studenten af aan een van de hboinstellingen in Fryslân. Fryslân wil zowel dit jonge talent meer
aan de regio `binden' als het aanwezig arbeidspotentieel meer academische
opleidingsmogelijkheden bieden. Investeren in een academische top (hbowo) komt daarmee
direct ( meer academisch geschoolde studenten) en indirect (meer professionals met een
academische bij en nascholing) de gehele Fryske onderwijsketen ten goede.
De gedachten gaan uit naar een gericht en in de regio passend aanbod aan wetenschappelijk
onderwijs, optimale doorstroommogelijkheden tussen onderwijssectoren en nieuwe uitdagende
mogelijkheden voor een `leven lang leren'.
Speerpunt 3. Het aantrekken van nieuw (inter) nationaal talent: studenten en kenniswerkers
Instellingen voor hoger beroepsonderwijs zoals De Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, de
Hogeschool Stenden en Van Hall Larenstein bieden een breed scala aan bacheloropleidingen en
enkele hbomasteropleidingen aan, zowel zelfstandig als en in samenwerking met universiteiten in
binnen en buitenland. Stenden maakt daarbij onder meer gebruik van innovatieve concepten in
de vorm van distance learning en bereikt hiermee nieuwe (inter)nationale doelgroepen. Fryslân
kent twee kleine masteropleidingen gelieerd aan diverse universiteiten en kennisinstituten te
weten de researchmaster Watertechnology en de master Environment and Energymanagement.
1
Valorisatieagenda: kennis moet circuleren, Innovatieplatform 2008
8
University Campus Fryslân
Zowel de instellingen voor hoger beroepsonderwijs als het bedrijfsleven en de wetenschappelijke
instituten hebben behoefte aan een versterking van de bestaande kennisinfrastructuur: meer
academisch opgeleiden, nieuwe kenniswerkers, meer op regionale speerpunten gericht
technologisch onderzoek en een (nog) betere aansluiting op een (inter)nationaal kennisnetwerk.
Het is de ambitie van Fryslân de aantrekkingskracht op nieuwe (internationale) doelgroepen
verder uit te bouwen en te versterken o.a. door het bestaande aanbod aan hoger onderwijs uit te
breiden met een nieuw academisch initiatief: een innovatief mastercollege.
Speerpunt 4. Investeren in een aantrekkelijk woon en leefklimaat voor studenten en wetenschappelijke
staf in Leeuwarden
Een secundaire voorwaarde voor de uitbouw van de hotspots is het versterken van Leeuwarden als
aantrekkelijke vestigingsplaats voor (inter)nationale studenten en wetenschappers. Zowel een (fysiek)
huisvestingsprogramma als een sociaalcultureel programma maakt hiervan onderdeel uit.
De gedachten gaan uit naar de realisatie van een beeldbepalend Academiegebouw,
studentenhuisvesting en gastenverblijven in de binnenstad van Leeuwarden en naar uiteenlopende
sociaalculturele voorzieningen voor studenten.
9
University Campus Fryslân
3 Naar een University Campus Fryslân
3.1 UCF als netwerkorganisatie
Om haar ambities te realiseren kiest Fryslân voor het innovatieve concept van een academische
netwerkorganisatie: de zogeheten University Campus Fryslân (verder te noemen UCF).
De UCF stelt zich tot doel de hele Fryske kennisketen te versterken: van voorschoolse educatie en een
`leven lang leren' tot excellent wetenschappelijk onderzoek en innovatief ondernemerschap. De
University Campus Fryslân is primair een koppeling van aanwezige kennis en kunde binnen bestaande
instituten en secundair gericht op het in wisselende allianties genereren en ontsluiten van nieuwe
kennis. De UCF kent om dit doel te realiseren drie programmalijnen: onderzoek (kennisontwikkeling en
creatie), onderwijs (overdacht van kennis) en maatschappelijke valorisatie (ontsluiten van kennis voor
de samenleving). Het hart van de UCF wordt gevormd door een nieuw te ontwikkelen mastercollege (zie
3.3).
Om dit doel te bereiken is de UCF georganiseerd als netwerkorganisatie de meest geëigende en
haalbare samenwerkingsvorm. De netwerkorganisatie betreft uitdrukkelijk geen eigenstandige
universiteit. Een dergelijk streven is niet alleen onrealistisch vanwege de wettelijke voorwaarden en de
financiële implicaties maar voldoet bovenal niet aan het beoogde doel nl. om in samenwerking met
bestaande kennis(partners) de Fryske kennisinfrastructuur te verrijken. De netwerkorganisatie is een
relatief nieuwe organisatievorm en kan in de Fryske context het beste omschreven worden als een
verzameling van zelfstandige eenheden, die vanuit een eigen profiel en daaraan gerelateerd strategisch
beleid, hun krachten bundelen teneinde gemeenschappelijke waarden en strategische doelen te
verwezenlijken. Het is een groeimodel. De kracht van een netwerkorganisatie ligt in haar vermogen zich
snel aan te kunnen passen aan de omgeving onder meer door afzonderlijke expertise en kennis
gebundeld in te zetten.
De samenwerking is primair gericht op het delen en ontsluiten van kennis, het bieden van
mogelijkheden om deze kennis op kansrijke terreinen en in wisselende allianties verder uit te bouwen
en op het behalen van schaalvoordelen door een bundeling van schaarse expertise.
10
University Campus Fryslân
De meerwaarde van een netwerkorganisatie wordt aldus gevormd door een betere uitwisseling van
kennis, het creëren van betere condities voor innovatie, betere kansen voor (inter)nationale profilering
en goede waarborgen voor continuïteit van nieuwe initiatieven met behoud van ieders identiteit.
De University Campus Fryslân manifesteert zich door uiteenlopende activiteiten en vormen van
samenwerking tussen de bestaande kennisinstituten in Frsylân en Fryske hogescholen (zie bijlage 1) en
partnerships met bestaande universiteiten, het bedrijfsleven en andere relevante actoren.
3.2 De drie programmalijnen van de University Campus Fryslân
Het strategische doel van UCF, het versterken van de bestaande kennisketen rond de Fryske hotspots
wordt gerealiseerd binnen drie samenhangende programma's: onderzoek, onderwijs en
maatschappelijke valorisatie. Daarnaast versterkt het University College Fryslân de kennisketen door de
potentie om schaarse expertise te bundelen en vergroot de netwerkorganisatie het organiserend en
profilerend vermogen van de verschillende kennispartners afzonderlijk en van Fryslân als geheel.
PROGRAMMALIJN A: ONDERZOEK
Doel
Het genereren van kennis rondom de Fryske hotspots.
Kernactiviteiten
Het verduurzamen van bestaande profilerende onderzoeksactiviteiten
Het ontwikkelen van nieuwe (inter)disciplinaire onderzoeksactiviteiten.
Promotietrajecten voor hbo docenten en kenniswerkers in de publieke en private sector op
onderzoeksterreinen binnen een van de hotspots
PROGRAMMALIJN B: ONDERWIJS
Doel
Het overdragen van hoogwaardige kennis rondom de Fryske hotspots.
Kernactiviteiten
Het vestigen van een residentieel universitair mastercollege (zie par.3.3) met een of enkele (bestaande
en/of nieuwe) universitaire masteropleidingen, gecentreerd rond de Fryske hotspots.
11
University Campus Fryslân
Het ontwikkelen van een aan de hotspots gerelateerd na en bijscholingsaanbod voor professionals zoals
summerschools, kortlopende cursussen, workshops en seminars.
PROGRAMMALIJN C: MAATSCHAPPELIJKE VALORISATIE
Doel
Het (doen) circuleren, ontsluiten en toepassen van kennis rondom de Fryske hotspots ten behoeve van
scholen, bedrijven, culturele instellingen en gemeentelijke en rijksoverheidinstellingen.
Kernactiviteiten
Organisatie van kenniskringen, expertmeetings, congressen, lezingen/fora en debatten,
academische activiteiten voor scholieren, bedrijvendagen.
Een bundeling van schaarse expertise bijvoorbeeld op het terrein van (Europese) fondsenwerving,
internationale marketing en Fryske profilering.
3.3 De basis voor het UCF: een innovatief mastercollege
Het UCF wil de activiteiten van de netwerkorganisatie centreren rond de opbouw van een kleinschalig
innovatief mastercollege. Dit mastercollege Fryslân sluit aan bij de bestaande kennisinfrastructuur en de
aanwezige doelgroepen en heeft relaties met nagenoeg alle activiteiten van de geschetste
programmalijnen.
Het mastercollege biedt een thuisbasis voor enkele al bestaande kleinschalige masteropleidingen (de
researchmaster Watertechnology en de master Environment & Energymanagement) en completeert
samen met een of enkele nieuwe mastertrajecten het Fryske onderwijsaanbod met excellent
academisch onderwijs. Het College biedt daarmee goede mogelijkheden om getalenteerde
afgestudeerde HBO studenten in de noordelijke regio via een innovatief breed georiënteerd academisch
introductieprogramma uitzicht te bieden op doorstroom naar academisch vervolgonderwijs in Fryslân.
De programma's hebben de potentie ook nieuwe (internationale) studenten aan te trekken. Het
mastercollege geeft tevens een impuls aan het onderzoek rondom hotspots. Onderzoekers geven
onderwijs in het mastercollege, studenten volgen stages en gaan door in een promotietraject. Hierdoor
ontstaat de basis voor een vruchtbare wisselwerking tussen onderwijs en onderzoek. Ook bedrijven
zullen actief betrokken worden bij het onderwijs bijvoorbeeld via stages en duale onderwijsvormen.
Missie
Het mastercollege Fryslân is een gerenommeerd residentieel college in Leeuwarden dat:
een inspirerende leeromgeving biedt aan een selecte groep getalenteerde en gemotiveerde studenten
uit Fryslân, de regio en de wereld. Deze leeromgeving is gecentreerd om drie kennisgebieden (alfa, bèta,
gamma) en gerelateerd aan de Fryske hotspots
hoogwaardig Engelstalig wetenschappelijk master onderwijs biedt waarin vanuit een interdisciplinaire
benadering thema's rondom de Fryske hotspots worden bestudeerd ter voorbereiding op een
wetenschappelijke en professionele loopbaan in of buiten de Fryske regio
haar ambities realiseert samen met uitmuntende (inter) nationale wetenschappers afkomstig uit de
kennisinstituten, partneruniversiteiten en andere toonaangevende wetenschappelijke instellingen.
12
University Campus Fryslân
Profiel en opzet curriculum
Het college biedt voorafgaand aan de wetenschappelijke masteropleiding een academisch
basisprogramma voor getalenteerde HBO studenten en WO bachelorstudenten met lacunes in
kennis en vaardigheden. Het programma is opgezet naar het model van een Liberal Arts & Sciences
opleiding dwz. een intensief breed academisch programma gericht op het verwerven van
academische vaardigheden en attitudes, onderzoeksvaardigheden, academisch Engels, en/of het
aanleren van een vreemde taal. Dit brede programma wordt opgebouwd rond een
interdisciplinaire module gekoppeld aan een thema binnen de Fryske hotspots.
Aansluitend biedt het college een `wospecialisatie' aan in de vorm van een bestaande of nieuwe
`reguliere' een of tweejarige wetenschappelijke master rond Fryske hotspots, te `hosten' door
universitaire partners die momenteel bij de bestaande kennisinstituten zijn betrokken (zoals de
RUG, UT, TU Delft en/of WUR). De mastertracks binnen het college bestrijken bij voorkeur het
alfa, bèta en gammaspectrum.
Relaties met de programma's onderzoek en valorisatie
Overwogen kan worden om onderdelen van het programma duaal in te richten waardoor ook het lokale
bedrijfsleven en/of in de regio gevestigde kennisinstituten of maatschappelijke organisaties vroegtijdig
kennismaken met deze ' jong potentials'. Ook de integratie van een prePhD traject binnen de
masteropleiding behoort tot de mogelijkheden waardoor studenten soepel kunnen doorstromen naar
een PhDtraject. De masters worden geflankeerd door een breed spectrum aan honoursmodules of
minoren die als bouwsteen fungeren voor zowel het introductieprogramma, de mastertracks als ook
voor na en bijscholingsmodules of summerschools.
13
University Campus Fryslân
3.4 UCF en het Fryske mastercollege als onderdeel van het hoger onderwijslandschap
Het Nederlands hoger onderwijs kent 13 universiteiten en meer dan 50 hogescholen. Het universitair
opleidingenaanbod bestaat uit meer dan 600 erkende opleidingen op bachelorniveau en bijna 1300
erkende opleidingen op masterniveau1. Sinds de invoering van de bachelormasterstructuur vanaf
20022 kent het hoger onderwijs een tweeledige structuur voor zowel HBO als universiteit: een
bacheloropleiding al dan niet gevolgd door een één of tweejarige masteropleiding. Het HBO kent een
vierjarige bacheloropleiding. De aansluitende éénjarige masteropleidingen, worden slechts ten dele
bekostigd en leiden in de regel tot een erkende mastertitel. De universiteit kent een driejarige bachelor
en zowel een één als tweejarige masteropleidingen, die in overwegende mate worden bekostigd en een
internationaal erkende titel opleveren.
Studenten met een WO bachelor kunnen instromen in een HBO master. HBO studenten die willen
doorstromen naar een universitaire master moeten daartoe veelal een schakelprogramma volgen
variërend van enkele modules tot een 1jarig schakeltraject. Zowel HBO als WO afgestudeerde
masterstudenten kunnen doorstromen in een promotietraject.
De Fryske route
Het beoogde Fryske mastercollege is in de nationale context een eerste College dat op een bilocatie
samen met verschillende universiteiten en regionale kennispartners een op een regio toegepast
onderwijsaanbod realiseert. Het brede academische introductieprogramma voor getalenteerde HBO
afgestudeerden in de traditie van Liberal Arts & Sciences is uniek in Nederland en past naadloos in de
door de overheid aangegeven koers voor doorgaande leerwegen. Het gehele programmaaanbod
(introductieprogramma, mastertracks en naen bijscholingstrajecten) kent een sterke inter en
multidisciplinaire focus en is daarmee een aanvulling op het overwegend monodisciplinaire
(master)aanbod binnen bestaande het reguliere HO.
1
VSNU, feiten en cijfers 2009
2
Op basis van de Bologna-verklaring waarin Europese lidstaten in 1999 omwille van mobiliteit van kennis(werkers) een uniforme onderwijsstructuur zijn
overeengekomen.
14
University Campus Fryslân
Financiën en wettelijke voorwaarden
Het beoogde introductieprogramma betreft een niet bekostigd onderdeel van het mastercollege. Het
programma zal ontwikkeld worden met stimuleringsgelden en voor een kwaliteitstoets worden
voorgelegd aan een panel van (internationale) deskundigen. De mastertracks betreffen reguliere
(erkende en geaccrediteerde of te accrediteren) masteropleidingen waarover nadere (financiële,
randvoorwaardelijke en inhoudelijke) afspraken gemaakt zullen worden met de gastuniversiteit(en) die
de programma's `hosten'. Een verhoogd collegegeld (voortvloeiend uit het kleinschalige en residentiële
karakter van het College) eenmalige stimuleringssubsidies en bijdragen van derden moeten leiden tot
een exploitabel initiatief. Het opstellen van een business case zal aan de definitieve ontwikkeling vooraf
gaan.
15
University Campus Fryslân
4 Een gefaseerde opbouw
4.1 Opbouw UCF als stimuleringsprogramma
Investeringen in de kennisinfrastructuur zijn complex en vereisen een lange adem. Doorlooptijden van
onderzoeksprogramma's, de realisatie van nieuwe opleidingen en de gestelde huisvestingsopgaven zijn
lang. Met het oog op een goede risicobeheersing, en vanwege het belang van een periodieke evaluatie
en mogelijke herijking van de inhoudelijke opgaven wordt een gefaseerde invoering bepleit.
Het hiervoor geschetste concept van een netwerkorganisatie biedt uitstekende mogelijkheden om de
ontwikkeling van de programmalijnen onderzoek, onderwijs en valorisatie in de vorm van een
stimuleringsprogramma ter hand te nemen.
4.2 De organisatie van de uitvoering
De huidige aanpak
Opdrachtgever voor de huidige fase van planontwikkeling (20082009) is de Provincie Fryslân in de
persoon van verantwoordelijk gedeputeerde voor hoger onderwijs mr.drs J.A. de Vries. Op voorspraak
van het in 2007 uitgebrachte advies van Berenschot is voor de verdere ontwikkeling in 2008 een
adviescommissie gevormd bestaande uit een viertal hoogleraren van Fryske origine. Begin 2009 is een
stuurgroep gevormd waarin naast de eerder genoemde hoogleraren ook vertegenwoordigers van
kennisinstituten en hboinstellingen zitting hebben, en een afgevaardigde namens de gemeente
Leeuwarden.
De adviescommissie en stuurgroep laten zich op onderdelen bijstaan door adviseurs/inhoudelijke
experts. Voor de samenstelling wordt verwezen naar bijlage 1.
De toekomstige aanpak
De programmalijnen onderwijs, onderzoek en valorisatie zullen de komende jaren (20102013)
gefaseerd worden opgebouwd door (allianties van) de in de regio aanwezige kennispartners in
samenwerking met enkele universiteiten. Dit alles binnen de eerder geschetste kaders van de
netwerkorganisatie. Hiertoe wordt een stimuleringsprogramma opgezet met als doel de geformuleerde
speerpunten te ontwikkelen. Een succesvol stimuleringsprogramma waarin stapsgewijs wordt
toegewerkt naar een University Campus Fryslan vraagt niet alleen om financiële investeringen maar
vereist in de context van de Fryske ambities ook een aanpak die waarborgen biedt voor:
- inzet van de benodigde expertise
- flexibiliteit en ondernemerschap
- meerjarige continuïteit
- bestuurlijke slagkracht en autonomie
Een kleine expertorganisatie (beoogde start voorjaar 2010) kan hierin voorzien.
16
University Campus Fryslân
Het doel van de expertorganisatie is een UCF gefaseerd op te bouwen in nauwe samenwerking met en
tussen kennispartners. Om dit doel te realiseren zal de expertorganisatie:
- uitvoering geven aan het stimuleringsprogramma
- de samenhang van programmalijnen binnen overeen te komen kaders bewaken
- toezien op de kwaliteit van de initiatieven
- de voortgang van de activiteiten stimuleren
- advies en begeleiding bieden bij de uitvoering van activiteiten
De expertorganisatie kent een bestuur bestaande uit 34 inhoudelijke experts (bij voorkeur emeriti
hoogleraren) onder leiding van een primus interpares. Het bestuur wordt bij de uitvoering bijgestaan
door een kleine staf. De expertorganisatie heeft een tijdelijk karakter en wordt periodiek geëvalueerd.
De expertorganisatie kent een Raad van Toezicht (bevoegd gezag) waarin de provincie, de gemeente
Leeuwarden en eventuele andere shareholders zitting hebben. Daarnaast kent de expertorganisatie een
Raad van Advies bestaande uit stakeholders (lees: vertegenwoordigers van kennisinstellingen in en
buiten de regio). Deze Raad adviseert het programmabestuur over de inhoud en koers van het
stimuleringsprogramma en de uitvoering er van.
Stimuleringsbijdrage
De provincie Fryslân stelt samen met de Gemeente Leeuwarden1 de komende jaren financiële middelen
ter beschikking aan de expertorganisatie om het stimuleringsprogramma uit te voeren. De hoogte van
de stimuleringsbijdragen zal in 2010 worden vastgesteld. Ook andere partijen zullen benaderd worden
voor additionele bijdragen. Aan het verkrijgen van stimuleringsbijdragen door kennispartners zullen
voorwaarden worden verbonden passend binnen de programmalijnen en gericht op de beoogde
versterking van de kennisketen in het algemeen en het realiseren van de beoogde samenwerking,
synergie en innovatie rond de hotspots in het bijzonder. Matching van bijdragen kan hierbij worden
overwogen. Het stimuleringsprogramma heeft een looptijd van minimaal 5 en maximaal 10 jaar (2010
2020). Periodieke evaluatie van de opbrengsten van het programma en/of nieuwe speerpunten of
ambities kunnen leiden tot opwaartse of neerwaartse bijstelling van de stimuleringsbijdragen. Het
programma kent een gefaseerde afbouw, waarbij de stimuleringsbijdragen van provinciale en
gemeentelijke overheid geleidelijk worden afgebouwd. Netwerkactiviteiten zullen na afloop van het
1
Provincie en gemeente zijn in een stadsconvenant overeengekomen gezamenlijk te investeren in kennis(ontwikkeling)
17
University Campus Fryslân
stimuleringsprogramma hetzij kostendekkend dienen te worden georganiseerd of door een of meerdere
kennispartners te worden overgenomen.
De strategische doelstelling, de programmalijnen en de opzet van de expertorganisatie zullen dit najaar
op initiatief van de provincie, bijgestaan door de huidige stuurgroep nader worden uitgewerkt.
4.3 Communicatie
Een omvangrijk meerjarig stimuleringsprogramma met vele regionale betrokkenen en belanghebbenden
met een beoogde (inter)nationale uitstraling vraagt om zorgvuldige in en externe communicatie.
Hiertoe zal een communicatieplan worden opgesteld dat de uitvoering begeleidt.
De interne communicatie is m.n. gericht op het tijdig en zorgvuldig informeren van alle betrokken
kennispartners en stakeholders in provincie en regio. De voorlichting en marketing zijn gericht op een
goede zichtbaarheid van het programma, op een zorgvuldige beeldvorming over de
programma(doelstellingen) en op een adequate profilering van het gehele academische
stimuleringsprogramma.
Onderdeel van de communicatieactiviteiten vormt een website waarop het strategische doel, de
programmalijnen en de (voortgang) van de activiteiten van de netwerkorganisatie University Campus
Fryslân voor een breed publiek toegankelijk worden gemaakt.
18
University Campus Fryslân
5 Kostenraming ontwikkeling UCF 201020131
Wat 2010 2011 2012 2013
Programma ONDERZOEK PM PM PM PM
Stimuleringsprogramma Oz
Stimuleringsprogramma promotietrajecten
HBO docenten
Programma ONDERWIJS
a. Ontwikkelkosten mastercollege
Uitvoeren haalbaarheidsstudie
int. marktverkenning E 250
opstellen business case
ontwikkeling curriculum introd.progr
evt. accreditatie+overige kosten
b. Organisatiekosten mastercollege2 PM PM
Programma ONDERWIJS
Stimuleringsprogramma na en bijscholing PM PM PM PM
Nieuwe mastertracks + keuze onderwijs E 100 E 325 E 225 PM
Programma VALORISATIE
Stimuleringsprogramma valorisatie PM PM PM PM
Huisvesting+ sociaal cultureel PM PM PM PM
Leeuwarden
Expertorganisatie
Opstellen startdocument/kaders
stimuleringsprogramma
Stichtingskosten
juridisch advies
stichtingskosten
wervingskosten personeel E 380 E 350 350 E 350
(Start)conferentie, expertmeetings ed
Organisatiekosten (Personele lasten)
Communicatie
website
nieuwsbrief
Huisvesting en overige lasten
Onvoorzien E 20 E 25 E 25 E 50
TOTAAL E 750 E 700 E 600 E 400
1
In dit overzicht zijn de stimuleringsbijdragen voor Onderzoek, Valorisatie en huisvesting niet begrepen, de hier vermelde stimuleringsbijdragen Onderwijs
betreffen de ontwikkelkosten voor een mastercollege.
19
University Campus Fryslân
Bijlage 1 Kennispartners en projectorganisatie
KENNISPARTNERS
Kennisinstituten in Fryslân
Wetsus
Fryske Akademy
De Waddenacademie
Cartesius Institute
Shared Space Institute
Centre for Marine Policy
Instellingen voor hoger beroepsonderwijs in Fryslân
Noordelijke Hogeschool Leeuwarden
Stenden University
Van Hall Larenstein
Noordelijke instellingen voor hoger onderwijs
Rijksuniversiteit Groningen
Wageningen Universiteit en Research
Universiteit Twente
Technische Universiteit Delft
Open Universiteit
Hanzehogeschool Groningen
Bedrijfsleven
divers
STUURGROEP UCF 2009
Mw. mr. drs. J.A. de Vries, Gedeputeerde Staten Fryslân
Prof. dr. D.d. Breimer, voormalig voorzitter/Rector Magnificus Universiteit Leiden
Prof. dr. J. Fokkema, Rector Magnificus Technische Universiteit Delft
Prof. dr. T. Sminia, voormalig Rector Magnificus Vrije Universiteit Amsterdam
Prof. dr. J. de Vries, wetenschappelijk directeur Campus Den Haag, Universiteit Leiden
Prof. dr. R. Salverda, directeur Fryske Akademy
Prof. dr. ir. C.J.N. Buisman, wetenschappelijk directeur Wetsus
Drs. W. Smink, voorzitter CvB Noordelijke Hogeschool Leeuwarden
Drs. R. Veenstra, voorzitter Stenden University
dhr. G. Krol, wethouder Jeugd &Onderwijs Leeuwarden
Secretaris stuurgroep drs. S.S. Akkerman, hoofd Cultuur, Taal & Onderwijs Provincie Fryslân tevens
projectleider UCF
ADVISEURS
Berenschot, 2007
Boer&Croon, 2008
vanZOGGELadvies 2009, Lucy Wenting en Jacqueline van Zoggel.
20
vanZOGGEL ADVIES LOMANSTRAAT 3 HUIS 1075 PS AMSTERDAM TEL 0653716383 KVK 34315123 INFO@VANZOGGELADVIES.NL
Provincie Friesland