Prinsjesdag: Gemeenten slagvaardig in crisistijd
11.09.2009
Aan de vooravond van Prinsjesdag presenteren gemeenten hun agenda voor
economisch herstel. Voor gemeenten staat 2010 in het teken van
investeren: in een goede toekomst voor werkloze jongeren en
bijstandsgerechtigden, in woningbouw en ruimtelijke projecten zonder
langdurige, complexe procedures, en in een schone en veilige
leefomgeving.
De economische crisis is overal in de samenleving merkbaar. Mensen
raken hun baan kwijt of krijgen hun huis niet verkocht, bedrijven
hebben te maken met een dalende vraag en een overschot aan personeel.
De overheid die dit als eerste voelt, is de lokale overheid. Gemeenten
zien het aantal bijstandsgerechtigden en werkloze jongeren toenemen en
bouwprojecten stilvallen. Gemeenten willen en kunnen daar iets aan
doen. Zij blijven niet hangen in sombere bespiegelingen, maar creëren
zelf een positief perspectief.
Arbeidsmarkt
Het aantal werkloze jongeren stijgt en het aantal
bijstandsgerechtigden is toegenomen van 259.000 in januari tot 270.000
in juni 2009. Om te voorkomen dat deze groepen op een te grote afstand
van de arbeidsmarkt komen te staan, willen gemeenten nu investeren in
banen, stages, leerwerkbanen en scholing. Met loonkostensubsidies
hebben gemeenten al tienduizenden mensen aan werk geholpen en met het
actieplan jeugdwerkloosheid willen gemeenten ook jongeren vooruit
helpen. Alleen als kabinet en gemeenten samen investeren kunnen
werkloze jongeren en bijstandsgerechtigden behouden blijven voor de
arbeidsmarkt.
De financiële slagkracht van gemeenten staat echter onder druk.
Gemeenten hebben hun re-integratiebudget hard nodig; het beschikbare
budget moet voor steeds meer werkzoekenden worden ingezet. De toename
van het aantal bijstandsgerechtigden kost de gemeenten
hoogstwaarschijnlijk al 160 miljoen per jaar (pas als hun tekorten bij
de uitvoering van de WWB hoger oplopen dan dit bedrag, ontvangen zij
compensatie van het rijk). Bovendien bezuinigt het kabinet op de
middelen om bijstandsgerechtigden aan werk te helpen. Daardoor neemt
het aantal bijstandsgerechtigden verder toe, terwijl gemeenten juist
op het terrein van de bijstand de afgelopen jaren uitstekende
resultaten hebben geboekt. De VNG pleit er dan ook voor niet te
bezuinigen op het re-integratiebudget.
Woningbouw- en ruimtelijke projecten
De bouwproductie valt sterk terug. Schattingen liggen rond de 20% voor
2009, oftewel een bedrag van meer dan 10 miljard. Het verlies aan
werkgelegenheid in de bouw kan daarbij oplopen tot 50.000 banen. Om te
voorkomen dat deze trend in 2010 doorzet, willen gemeenten dan ook
samen met marktpartijen de woningbouw op gang houden. Het aantal
aanvragen voor de eerste tranche van de Tijdelijke
Stimuleringsregeling Woningbouwprojecten 2009 overtrof ruim twee keer
het beschikbare budget van 100 miljoen. Hieruit blijkt dat ook
beperkte financiële bijdragen van het Rijk, gemeenten en ondernemers
stimuleren om te investeren in woningbouw. De VNG dringt vanwege het
succes van de eerste tranche aan op een ruimer budget bij de tweede en
derde tranche, want de regeling voorziet duidelijk in een behoefte.
Als gevolg van de dalende huizenprijzen zullen de grondprijzen in veel
gemeenten volgend jaar dalen. Ook van deze lagere grondprijzen kan een
positieve werking uitgaan voor de woningbouw.
Begin 2009 hebben gemeenten aangegeven een flink aantal geplande
projecten naar voren te kunnen halen, waaronder aanleg van wegen en
onderhoud van scholen. Naar schatting hebben gemeenten inmiddels
tussen de 500 en 750 miljoen vrijgemaakt voor vervroegde projecten om
op die manier een bijdrage te leveren aan de bestrijding van de
economische crisis. Niet alle gemeenten zijn echter in staat om de
uitgaven te vervroegen. Er is dus meer mogelijk; het kabinet kan
gemeenten helpen door middelen vrij te maken voor projecten die
gemeenten vervroegd kunnen uitvoeren.
Schone en veilige leefomgeving
Zwerfafval, alcoholgebruik op straat en hangjongeren zorgen voor
overlast en dragen bij aan een gevoel van onveiligheid bij inwoners.
Via veiligheidshuizen en straatcoaches pakken gemeenten, politie,
justitie en jongerenwerk overlastgevende jeugdgroepen aan. Ook burgers
worden betrokken bij de aanpak van gemeenten via buurtmentoren,
sms-alert en Burgernet.
Gemeenten zijn de overheid met het beste zicht op wat zich afspeelt in
wijken, op straat en soms ook achter de voordeur. Maar als er niet
voldoende agenten zijn, kunnen gemeenten hun ambities niet waarmaken.
Bezuinigingen op de politie kunnen gemeenten dan ook niet gebruiken.
De politiecapaciteit schiet nu al tekort en gemeenten proberen gaten
te vullen met extra buitengewone opsporingsambtenaren (boas) en
particuliere beveiligers. Dat kost gemeenten geld en zorgt ervoor dat
een soort alternatieve politie ontstaat. Gemeenten willen deze
ongewenste ontwikkeling keren.
Investeringsmogelijkheden gemeenten
Gemeenten willen investeren om de gevolgen van de economische crisis
te beperken. Maar dat kan alleen als langdurige en kostbare procedures
verdwijnen en gemeenten over voldoende financiële armslag beschikken.
Complexe procedures bij ruimtelijke ontwikkelingsprojecten belemmeren
gemeenten. Wettelijke maatregelen als de Crisis- en herstelwet en de
Wet gebiedsontwikkeling en milieu zijn noodzakelijk om de ruimtelijke
ontwikkeling op gang te houden. De VNG heeft haar visie op de Crisis-
en herstelwet eerder deze week kenbaar gemaakt: gemeenten, provincies
en rijk moeten samenwerken bij de ontwikkeling van een bouwproject in
plaats van naast en na elkaar. Om te voorkomen dat bezwaarprocedures
bouwprojecten jarenlang vertragen, moet er één moment komen waarop
belanghebbenden bezwaar kunnen maken. Daarna gaat onherroepelijk de
schop in de grond.
Tegelijkertijd hebben gemeenten voldoende financiële armslag nodig in
een periode dat hun inkomsten (o.a. uit OZB, grondopbrengsten en
bouwleges) dalen. Voor de financiële positie van gemeenten op langere
termijn is de ontwikkeling van het gemeentefonds belangrijk. Het is
onzeker in hoeverre gemeenten door bezuinigingen van het kabinet vanaf
2012 financieel worden geraakt. Gemeenten verwachten van het kabinet
zo spoedig mogelijk duidelijkheid over de uitkering uit het
gemeentefonds vanaf 2012.
Vereniging Nederlandse Gemeenten