Radboud Universiteit Nijmegen


Vermijdingsbewegingen maken je alert

Datum bericht: 2 september 2009

Beknopte samenvatting

Als mensen afwerende bewegingen met hun arm maken of letterlijk een paar stapjes terug doen, zijn ze direct daarna alerter en geconcentreerder. Ook herhaald nee-schudden met je hoofd heeft tot gevolg dat je daarna veel scherper bent. Dat blijkt uit onderzoek waarop sociaal psychologe Severine Koch vrijdag 11 september promoveert aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

Koch liet proefpersonen zogenaamde toenaderings- en vermijdingsbewegingen uitvoeren. Tegelijkertijd of direct daarna moesten ze wat testjes doen die een hoge mate van alertheid en concentratie vereisen. Mensen die een afweerbeweging maakten, presteerden beter op deze psychologische testen dan personen die een toenaderingsbeweging maakten. Volgens de onderzoekers heeft dit te maken met het verband waarin de bewegingen normaal gesproken optreden: 'Mensen hebben de neiging om terug te deinzen als er gevaar dreigt, dus in onveilige situaties die alertheid en concentratie vereisen'. Door het maken van een afweerbeweging komt er energie beschikbaar om te reageren. Als de beweging vaak genoeg gemaakt is, groeit er een soort automatische reactie tussen de handeling en de alerte reactie. Mensen worden waakzaam wanneer ze alleen de beweging maken, zonder dat er daadwerkelijk sprake is van een gevaarlijke situatie.

Stapje naar achteren maakt je scherp
Bepaalde lichaamsbewegingen zijn van invloed op je cognitieve controle en maken dat je je kunt concentreren. Severine Koch onderzocht die cognitieve controle met behulp van verschillende experimenten. Zo deden 38 personen mee aan de stappentest. Ze moesten in willekeurige volgorde vier stappen naar voren, naar achteren of zijwaarts doen en direct daarna een aantal testjes uitvoeren op de computer. Bijvoorbeeld de Strooptest, waarbij je de kleur moet benoemen van de afgebeelde kleurwoorden. Mensen vinden dit moeilijk als de kleur van het woord afwijkt van de betekenis, bijvoorbeeld als het woord rood in het groen is afgebeeld. De uitkomsten waren duidelijk: het naar achteren stappen kwam de prestaties ten goede in vergelijking met prestaties na een paar zijwaartse of voorwaartse passen.

Toenadering kan suf maken
In een tweede serie experimenten onderzocht Koch bij ruim 120 personen de reacties op strek- en flexbewegingen van hun arm. Daarvoor moesten ze een balletje wegduwen of naar zich toehalen. Hier bleek dat mensen ook tijdens de wegduwende beweging beter presteerden dan bij de toenadering. Bij de toenaderende bewegingen verslechterden zelfs de gemiddelde prestaties van de proefpersonen. Koch: 'Toenaderen is veilig, we voelen ons vertrouwd, extra alert zijn is niet nodig. Maar dat de prestaties achteruit gaan is natuurlijk ook geen goed teken. Het betekent dat we in een veilige omgeving gauw gaan suffen'.

Alerter door nee-schudden
In een derde experiment liet Koch proefpersonen op subtiele wijze een knikkende of schuddende beweging maken met het hoofd. Ze liet hen een balletje volgen dat over het beeldscherm van links naar rechts of van boven naar beneden bewoog. De mensen die veel knikkende bewegingen hadden gemaakt, reageerden minder alert op de testen dan degenen die het balletje van links naar rechts volgden.

Koch: 'De werkingsmechanismen zijn vergelijkbaar. Knikken betekent toestemming, eensgezindheid. Je hoeft geen energie te steken in het maken van je punt of het zoeken naar tegenargumenten. Neeschudden maakt je prestatie beter. Het gaat samen met verzet. Het levert cognitieve energie op: je moet argumenten zoeken en dat maakt je alert.' En net als bij de andere afweerbewegingen is hoofdschudden door ervaring gelinkt aan situaties die een hogere alertheid nodig hebben. Koch: 'Die combinatie van beweging en alerte reactie zit kennelijk zo in ons brein dat enkel door het maken van de schuddende beweging die eerdere cognitieve staat weer wordt opgeroepen.'

Interessant voor werkers in controlefuncties
Hoewel het hier om fundamenteel onderzoek gaat, is deze kennis ook toe te passen in de praktijk. Koch: 'Denk aan controlefuncties, luchtverkeersleiders of chauffeurs die achter het stuur niet mogen wegsuffen. Je zou een soort van joystick kunnen ontwikkelen waarbij mensen tijdens het werk geregeld een wegduwende beweging maken. Uit verder onderzoek moet blijken of bij dit strategisch inzetten van de wegduwbeweging het resultaat gelijk blijft. '

Volgens Koch kan de kennis mogelijk ook ingezet worden in meer alledaagse situaties wanneer mensen impulsen moeten onderdrukken, bijvoorbeeld als ze in de supermarkt langs een schap met chocolade komen terwijl ze eigenlijk aan het lijnen zijn. Door het maken van een vermijdingsbeweging, kunnen mensen beter gewapend zijn om de verleiding te weerstaan.

Behavioural Science Institute
Het onderzoek maakt deel uit van het onderzoeksprogramma cognition and behaviour van het Behavioural Science Institute van de Radboud Universiteit. Het gaat hier om langjarig onderzoek naar de interactie tussen automatische en gecontroleerde aspecten van sociaal gedrag , de rol van het onbewuste in oordeel en gedrag, de rol van in- en expliciete attitudes, vooroordelen en zelfwaardering.

Cognitive control in motion: The regulatory function of appraoch and avoidance movements, mw. drs. S. Koch. Promotor: dhr. prof. dr. A. van Knippenberg, copromotor: dhr. dr. R.W. Holland. Faculteit Sociale Wetenschappen.

Promotiedatum 11 september

Contact
Severine Koch
S.Koch@bsi.ru.nl
(024) 361 2643

Wetenschapsredactie
(024) 361 60 00
E-mail