Universiteit Leiden

'Ik heb met de academische zweep gehad'

Johannes van Dam maakt zich al heel lang boos. Over de manier waarop Nederlanders met voedsel omgaan, over voedsel schrijven en over wat ze eten. Hij is een van de sprekers in Eten en Vreten, de Studium Generalereeks die op 8 september begint. Journalistiek-kritisch Johannes van Dam is een van de weinigen in Nederland die journalistiek-kritisch over voedsel schrijft. Hij doet dat in het Parool en in Elsevier. Wie zijn stukjes leest weet dat hij over een grote kennis van zaken beschikt, zich verdiept in de geschiedenis van en de cultuur rond eten. Van Dam heeft ook diverse boeken op zijn naam staan. Zelf noemt hij zijn benadering 'semi-wetenschappelijk'. 'Ik heb medicijnen en psychologie gestudeerd, althans een aanvang gemaakt met deze studies. Geen van beide heb ik afgemaakt maar ik heb wel de academische zweep over me heen gehad. Dat blijft je aankleven. Bovendien heb ik een broer die hoogleraar is. Ik ga dus altijd uit van feiten en wil mijn meningen goed gedocumenteerd hebben.'

Johannes van Dam: 'De voedseljournalistiek is tot op het bot vercommercialiseerd.' Gebrek aan onafhankelijkheid
Van Dam vaart regelmatig ten strijde tegen 'collega's' die het minder nauw nemen. Hij veroordeelt hun slordigheid, onder meer in het gebruik van gastronomische terminologie, maar wat hij het ergste vindt is het algehele gebrek aan onafhankelijkheid en kritische zin dat hij waarneemt. 'De voedseljournalistiek is tot op het bot vercommercialiseerd', meent Van Dam. 'De meeste journalisten in het genre werken freelance en zeker zij zijn sterk geneigd de industrie te steunen. Het gaat allemaal erg ver, ook bij de universiteiten. Zo vind ik dat de Landbouwuniversiteit Wageningen bij het organiseren van symposia, samen met onder meer de NRC, aan de leiband van de industrie loopt. Dat zegt iets over de innigheid van de relatie. Soms twijfel ik in Nederland zeer aan de zuiverheid van de bedreven wetenschap.' Wilde zalm heeft het zoetere water aan de kusten nodig om ziektekiemen kwijt te raken. Waar aan de kust veel zalmkwekerijen zijn, kan de wilde zalm niet meer terecht waardoor hogere sterfte onder deze zalm ontstaat. Hypes
Van Dam ziet het als zijn levenstaak om zowel zoveel mogelijk feiten uit te dragen, als te hameren op het belang van die feiten. 'Ik loop nooit zomaar achter een hype aan', zegt hij. Als voorbeeld noemt hij de gepredikte zegen van kweekzalm. 'Ik wacht eerst verder onderzoek af. En toen bleek dat de kweekzalm ook de wilde zalm aantast. Dáár heb ik vervolgens over geschreven. Ik heb daar nog een conflict over gehad met de wetenschapsjournalist van Elsevier, Simon Rozendaal. Daar bots ik trouwens voortdurend mee. Hij schreef ook positief over het Atkinsdieet. Ik vind dat hij niet kritisch genoeg staat ten opzichte van de industrie. Rozendaal vindt op zijn beurt dat ik me moet houden bij stukjes over biefstukken. Maar dat doe ik natuurlijk niet. Mijn terrein is veel breder.'

Altijd blijven studeren
Producten met medische claims, Van Dam háát ze. 'U heeft neem ik aan ook dat nieuws over anti-oxidanten in het voedsel gelezen. Ze zouden goed zijn voor de afweer tegen kanker, maar nu blijken ze borstkanker te kunnen veroorzaken.' Altijd vraagtekens blijven zetten, altijd blijven lezen, altijd blijven studeren, propageert Van Dam. Een andere bron van ergernis is het geneuzel van amateur-gastronomen die eten en restaurants recenseren. Ze hebben totaal geen verstand van eten en kunnen niet proeven. Dodelijk. Al met al treft Van Dam een Nederland een voedselcultuur die altijd om geld draait en zelden om kwaliteit. En daarom krijgen we het eten dat we verdienen, de gastronomische journalistiek die we verdienen en de koks die we verdienen. De titel van zijn lezing is niet voor niets: 'Over smaak valt WEL te twisten'.

Folder SG-serie
Hobby
De scepsis waarmee van Dam behept is, treft niet alleen voedsel en journalisten. Hij is bijvoorbeeld ook lid van de Vereniging tegen Kwakzalverij, waarvan zijn broer secretaris is, en van de Skeptics Society. Toen ik jong was las ik ooit Fads and fallacies in the name of science van Martin Gardner. Dat heeft me de ogen geopend en ze zijn nooit meer dichtgegaan. Meer te weten komen over onwetenschappelijkheid of beter nog, die aantonen, is een soort van hobby geworden.'

Systematisch onderzoek
Elke tak van de wetenschap kan kennis over voedsel opleveren en met name uit de bèta- en de medische hoek komt veel nieuwe informatie. Cultureel onderzoek wordt maar enkele plaatsen systematisch gedaan. Van Dam: 'Bij de Universiteit van Amsterdam vanuit de sociologische invalshoek en vanuit Leiden vanuit de antropologische invalshoek', zegt Van Dam. Met Leiden is hij niet geheel onbekend. Hij redigeerde ooit een stuk van de Leidse mediëvisten, schreef een stukje voor een reformatorische studentenvereniging, zat in een forum met toenmalig Leids hoogleraar en voedseldeskundige Louise Fresco en houdt nu dan een lezing voor Studium Generale. De Studium Generalereeks Eten en Vreten bestaat uit zeven lezingen en begint op 8 september meteen met de lezing van Johannes van Dam. Lees meer bij Studium Generale - 'Eten en Vreten'. (1 september 2009/CH)