Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer
Ministerie van Financiën

RAD/2009/356
Rapportage Audit Rochdale

Datum 12 juni 2009
Status definitief

Uitgebracht aan:
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer t.a.v. de heer mr. E.E. van der Laan
Minister van Wonen, Wijken en Integratie








VERTROUWELIM Rapportage Audit Rochdale

Colofon
Titel Rappoitage Audit Rochdale Auteur(s) drs. Piet Goeyenbier RE RA RO Marijke van Houwelingen RO Projectnummer RAD/2009/356
Bijlage(n)
Inlichtingen Rijksauditdienst
Piet Goeyenbier
T 06-1830 4240
E p.j.m.goeyenbier@rad.n1 Postbus 20201 1 2500 EE Den Haag

Pagina 2 van 21

VERTROUWELIJK Rapportage Audit Rochdale



Inhoud


1        Managementsamenvatting-4


2        Inleiding-6

2.1      Aanleiding-6

2.2      Opdrachtgever-6

2.3      Opdrachtnemer-6

2.4      Type onderzoek-6

2.5      Doelstelling-6

2.6      Scope en afbakening-6

2.7      Organisatie audit-6

2.8      Doorlooptijd van onderzoek-6


3        Aanpak audit-7

3.1      Inleiding-7

3.2      Verkenning-7

3.3      Centrale onderzoeksvragen-7

3.4      Documentstudie-7

3.5      Interviews-7

3.6      Analyse-7


4        Bevindingen audit-8

4.1      Inleiding-8

4.2      Inrichting toezichtstructuur op woningcorporaties-8
4.3      Uitvoering toezicht-8

4.3.1    De opbouw van het toezichtsmodel op woningcorporaties-8
4.4      Informatiestromen --11

4.5      Relevante casussen Rochdale-11

4.5.1    Aandacht voor Governance-11

4.5.2    Bezoldiging van bestuurders Rochdale-14

4.5.3    Capelle Makelaars-15

4.5.4    Pro Impact-16

4.5.5    Samenwerking bij huurwoningencomplex in Spanje-17
4.6      Is vanuit de toezichtstructuur adequaat gehandeld?-17
4.6.1    Inleiding-17

4.6.2    Rochdale-18

4.6.3    Externe Accountant-18

4.6.4    CFV-18

4.6.5    VROM-I0D-18

4.6.6    VROM WWI-19

4.6.7    Samenwerking externe toezichthouders-19


5        Aanbevelingen-20

Pagina 3 van 21







VERTROUWELLIK Rapportage Audit Rochdale




1    Managementsamenvatting

In deze audit is onderzocht of het toezicht op de woningcorporaties adequaat heeft
gefunctioneerd.

Uit de onderzochte casussen zijn ten aanzien van het functioneren van de
verschillende actoren bij het in- en externe toezicht de volgende conclusies te
trekken:

Intern toezicht:


     -    De Administratieve Organisatie/Interne Controle (AO/IC) van Rochdale heeft
niet optimaal gefunctioneerd omdat de RvC heeft aangegeven niet op de hoogte
te zijn van toeslagen en backserviceverplichtingen en het niet tijdig melden van
nevenactiviteiten.

De RvB is in gebreke gebleven doordat zij niet transparant is in het informeren
van de RvC (bezoldiging, buitenlandse activiteiten), het niet tijdig opvolging
geven aan de verzoeken van VROM ten aanzien van het beëindigen van de
makelaarsactiviteiten, het niet melden van de nevenactiviteit m.b.t. Pro Impact
en het ontplooien van nevenactiviteiten in het buitenland.
De RvC is onvoldoende geïnformeerd door de RvB over de bezoldiging. Zij was
wel geInformeerd over de deelnemingen in Capelle en Pro Impact. Naar het
functioneren van de RvC is een afzonderlijk onderzoek gaande.

     -    De accountant hanteert bij de controle van de jaarrekening een controleaanpak
en -tolerantie die aansluit op de omvang van de organisatie. Hierdoor en in
samenhang met de beperkingen in de interne beheersing is er altijd een risico
dat een onjuistheid niet ontdekt wordt. Mogelijk had bij een meer fijnmazige
controle geconstateerd kunnen worden dat er sprake was van enige vorm van
samenwerking in het buitenland (Spanje).
Extern toezicht:


     -    Het CFV heeft adequaat gefunctioneerd. Het CFV heeft het financieel toezicht
uitgevoerd en daarnaast, in opdracht van VROM, onderzoek uitgevoerd in het
kader van de bezoldigingen bij corporaties. Relevante informatie wordt tijdig
door het CR1 verstrekt aan VROM-WWI en waar nodig aan de VROM-IOD. Bij de
geselecteerde casussen had het CFV geen specifieke taak.

     -   VROM-WWI heeft adequaat gereageerd in het kader van de bezoldigingen van
de bestuurders. Bij Capelle Makelaars had WWI strikter moeten monitoren dat
tijdig opvolging wordt gegeven aan het afstoten van deze niet toegestane
activiteit. Bij de nevenactiviteiten in Pro Impact had verwacht mogen worden
dat deze nevenactiviteit eerder door VROM was opgemerkt in de jaarstukken en
dat eerder actie was ondernomen. Voor wat betreft de samenwerking met Global
Habitat ltd in 2005 heeft VROM adequaat gefunctioneerd daar deze
bedrijven/activiteiten niet door Rochale zijn gemeld en ook niet uit de
betreffende jaarstukken blijken. Met betrekking tot de seniorenhuisvesting in
Spanje (samenwerking met de UMGroup en Global Habitat in 2008) heeft VROM
in eerste instantie niet adequaat gefunctioneerd.

     -   De VROM-IOD had met betrekking tot de onderzochte casussen geen specifieke
taak.

Pagina 4 van 21








VERTROUWELIJK Rapportage Audit Rochdate



Het onlangs ingestelde Meldpunt Integriteit Woningcorporaties en het
interventieteam zullen een positieve bijdrage leveren aan het toezicht. Misstanden
worden hierdoor sneller gedetecteerd. Het toezicht kan daarnaast op een aantal
andere punten worden aangescherpt waarmee de kans van optreden van
misstanden kan worden verkleind.

De verbetervoorstellen liggen op het gebied van:


     1. Versterken van de Governance door binnen de sector (stringentere naleving
van de governance- en integriteitscode en nadere eisen te stellen aan de
leden van de RvC (zittingstermijnen, deskundigheid, aantal en soort
nevenfuncties).


     2. Versterken preventief toezicht VROM (verscherping middels richtlijnen/MG
ten aanzien van omvangrijke risicovolle gebieden zoals het aankopen van
gronden en/of onroerend goed en het aangaan van deelnemingen).

     3. Aanscherpen van de accountantswerkzaamheden bij de corporaties dmv
aanpassing van het controleprotocol (beoordeling van naleving
governance/integriteitscodes codes, werken met lagere controletoleranties
en toetsen op volledigheid van nevenactiviteiten).

     4.   Uitbreiding geautomatiseerde informatieverstrekking door de corporaties
van het CFV naar VROM (het verder uitbreiden van elektronische
uitwisseling op risicovolle gebieden als deelnemingen, nevenactiviteiten,
aankopen, contracten, enz.). Naast het verkleinen van de kans dat zaken
niet genoemd worden, vergroot dit ook de effectiviteit en efficiency van de
controle die uitgevoerd moet worden.


     5. Optimaliseren interne werkwijzen VROM WWI/CFV/VROM-Inspectie
(aanleggen van een permanent dossier op een centraal punt zodat zij
beschikken over dezelfde informatie, afspraken maken over samenwerking,
criteria vastleggen voor escalatie en verbetering van wederzijdse
communicatie).


     6.   In overleg met het ministerie van Binnenlandse Zaken bezien of er
mogelijkheden zijn die een positieve bijdrage kunnen leveren aan het
tegengaan van het overschrijden van de Wopt-grens.
Rijksauditdienst

Senior auditmanager,                                      auditor,
ecarj
drs. P.J.M. Goeyenbier RE RA RO                           Mw. M. van Houwelingen RO
Pagina 5 van 21







VERTROUWELIJK Rapportage Audit Rochdale




2    Inleiding

2.1 Aanleiding

Naar aanleiding van publicaties in de media zijn mogelijke onregelmatigheden
geconstateerd bij de woningcorporatie Rochdale. Dit heeft geleid tot het schorsen op
24 oktober 2008 van een bestuurder en zijn latere ontslag. Naar aanleiding hiervan
is de behoefte binnen het ministerie ontstaan een onderzoek uit te voeren naar de
kwaliteit van de betreffende informatiestromen en het functioneren van de
toezichtstructuur binnen VROM (inclusief het CFV).
2.2 Opdrachtgever

De heer Mr. E. E. Van der Laan, minister voor Wonen, Wijken en Integratie van
VROM is opdrachtgever voor deze audit.

2.3 Opdrachtnemer

De heer P.H.E. Bartholomeus RA lid Management Team van de Rijksauditdienst
(RAD), klantcluster VROM, is opdrachtnemer van het onderzoek.
2.4 Type onderzoek

Het onderzoek betreft een inventarisende audit. Dit onderzoek geeft inzicht in de
opzet en het functioneren van het toezichtskader bij woningcorporaties en de
diverse informatiestromen. Het onderzoek is uitgevoerd op basis van COS 3000
Assurance opdrachten.

2.5 Doelstelling

De doelstelling van het onderzoek is om op basis van een aantal relevante casussen
(die naar voren kwamen uit het onderzoek van Deloitte) na te gaan op welke wijze
de toezichtstructuur binnen VROM en CFV heeft gefunctioneerd (uitgaande van de
reguliere taken en de vigerende wet- en regelgeving).
2.6 Scope en afbakening

In dit onderzoek wordt ingegaan op de casussen met betrekking tot Rochdale, die
betrekking hebben op de beloningen van de bestuurder, Capelle Makelaar, Pro
Impact en de samenwerking met firma's in Spanje. In het onderzoek worden de
resultaten van de werkzaamheden van de accountant van Rochdale (op basis van
het controleprotocol), en het toezicht door het CFV en VROM (FEZ TopZO, DGWWI
en VROM Inspectie) betrokken. Er is geen onderzoek uitgevoerd bij Rochdale.
2.7 Organisatie audit

Het onderzoeksteam van deze audit bestaat uit:

         1.   Piet Goeyenbier, auditor en projectleider Rijksauditdienst;

         2.   Marijke van Houwelingen, auditor Rijksauditdienst.
De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het onderzoek berust bij de RAD,
klantcluster VROM.

2.8 Doorlooptijd van onderzoek

De planning van het feitelijke onderzoek kent een doorlooptijd van 6 weken.
Pagina 6 van 21








VERTROUWELIJK Rapportage Audit Rochdale




3     Aanpak audit


      3.1 Inleiding

In dit hoofdstuk wordt de opzet van de audit beschreven en de wijze waarop de
audit is uitgevoerd.

3.2 Verkenning

Het onderzoek is gestart met een korte verkenning. In die verkenning is de
informatiebehoefte van de (gedelegeerd) opdrachtgever onderzocht en zijn een
aantal relevante documenten bestudeerd. Het resultaat van dit vooronderzoek
(Notitie van RAD "Rochdale" d.d. 11 maart 2009) is afgestemd met de
opdrachtgever. In het kader van de focus en diepgang is met de opdrachtgever
overeengekomen het aantal te onderzoeken casussen te beperken tot degenen die
in dit rapport zijn behandeld (Notitie van RAD "Uitvoering onderzoek Rochdale" d.d.
18 maart 2009).

De relevante zaken uit het vooronderzoek zijn opgenomen in deze rapportage.
3.3 Centrale onderzoeksvragen

De centrale onderzoeksvragen zijn gericht op het beantwoorden van de doelstelling
zoals in paragraaf 2.5 is geformuleerd. De centrale onderzoeksvragen luiden:
Hoe is de toezichtstructuur op de woningcorporaties ingericht?
Hoe wordt het toezicht uitgevoerd?


     -    Welke informatiestromen zijn er in het kader van de toezichtstructuur?

     -    Is vanuit de toezichtstructuur adequaat gehandeld in de situatie van Rochdale?
Daarbij is nagegaan of de informatiestromen verlopen conform de vigerende wet- en
regelgeving, dat de informatie toereikend is en dat er op basis van de informatie
toereikend wordt gehandeld.

Daarnaast is het doel van het onderzoek om lering te trekken voor de toekomst.
3.4 Documentstudie

Op basis van informatie, opgedaan in de verkenningsfase van de audit, zijn de
volgende documenten bestudeerd:


     -    BBSH en MG-circulaires;

Controleprotocollen;


     -   Oordeelsbrieven;


     -   Jaarverslagen, jaarrekeningen, volkshuisvestingsverslagen, rapporten van
bevindingen (over de jaren 2001 tot en met 2007);

     -   Verslagen van de reguliere overlegstructuur en de toetsgroep;
Correspondentie tussen VROM en Patrimonium/Rochdale, het CFV en VROM
Inspectie over de jaren 2001 tot en met 2008.
3.5 Interviews

Naast documentstudie zijn diversie interviews gehouden met betrokken
functionarissen van WWI, CR1, VROM-inspectie (incl. IOD) en FEZ TopZO.
3.6 Analyse

Na bestudering van documenten en het houden van de interviews is een analyse
uitgevoerd. De van belang zijnde informatie is verwerkt in deze rapportage. De
concept-rapportage is afgestemd met WWI, CFV, IOD en de opdrachtgever.
Pagina 7 van 21







VERTROUWELDK Rapportage Audit Rochdale




4    Bevindingen audit

4.1 Inleiding

In dit hoofdstuk wordt allereerst ingegaan op de bevindingen bij de
informatiestromen en de casussen, daarbij zullen deelconclusies worden
geformuleerd. Vervolgens zijn de hoofdconclusies opgenomen die gerelateerd zijn
aan de onderzoeksvragen.

4.2 Inrichting toezichtstructuur op woningcorporaties
Op basis van de documenten en interviews hebben wij de VRONI toezichtstructuur in
kaart gebracht. Een nuttig rapport hierbij is het rapport van De Nederlandse Bank
(Prof. Dr. A. Schilder) dat op 20 juni 2006 is uitgebracht. Hierna wordt beknopt
aangegeven welke actoren deel uitmaken van de toezichtstructuur:

     -    De woningcorporatie;


     -    De externe accountant;


     -    Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV);
VROM, DGWWI, directie ABC;

VROM Inspectie, handhaving;

VRONI Inspectie, IOD (opsporing) en


     -    FEZ TopZO.

Daarnaast zijn er nog andere organisaties betrokken waar in dit onderzoek niet
nader op wordt ingegaan zoals brancheorganisatie Aedes (Aedes code en visitatie)
en de Vereniging Toezichthouders Woningcorporaties (VTW).
4.3 Uitvoering toezicht

4.3.1 De opbouw van het toezichtsmodel op woningcorporaties
De beschrijving hieronder is gericht op de taken en daarbij behorende
informatiestromen naar de VROM-organisatieonderdelen.
4.3.1.1 De woningcorporatie

Governance en AO/IC

De woningcorporatie hanteert interne gedragscodes en daarnaast conformeert zij
zich aan de governance codes die in de branche (Aedes-code) wordt gehanteerd.
De leden van Aedes hanteren de Aedescode, deze is verplicht voor leden. Daarnaast
hanteren ze ook nog een Governancecode. Dat regime is: pas toe of leg uit. Beide
codes worden alleen door de leden van Aedes gehanteerd.
Binnen een corporatie is sprake van een administratieve organisatie-interne controle
en functiescheidingen die er voor zorg moeten dragen dat er sprake is van een
ordelijk beheer.

Raad van Bestuur

De Raad van Bestuur (RvB) legt in een jaarverslag verantwoording af over de
volkshuisvestelijke en financiële prestaties en de financiële positie aan het einde van
het jaar. De corporatie verantwoordt zich in het jaarverslag over de kwaliteit van de
governance. Dit geeft de externe toezichthouder (de VROM-actoren) enig inzicht in
het functioneren van de RvB en de naleving van de governance door de organisatie.
Pagina 8 van 21








VERTROUWELUK Rapportage Audit Rochdale



Raad van Commissarissen

Binnen de corporatie functioneert een Raad van Commissarissen (RvC) die het
toezicht invult op het functioneren van de corporatie zowel op volkshuisvestelijk als
financieel terrein. Regelmatig zal de RvC bijeenkomen om de algemene gang van
zaken te bespreken en om al dan niet goedkeuring te verlenen aan belangrijke
zaken die conform een statuut moeten worden voorgelegd aan de RvC. De RvC
schrijft ook een verslag dat wordt opgenomen in de jaarstukken van de corporatie
en waarmee zij verantwoordt of het intern toezicht functioneert conform de
governancecode. De RvC van Rochdale heeft een auditcommissie ingesteld waar
specifiek aandacht wordt besteedt aan zaken waar risico's verwacht worden en die
overleg heeft met de extern accountant.

4.3.1.2 De externe accountant

De externe accountant van de corporatie heeft als taak de jaarstukken te
controleren en daar een accountantsverklaring bij af te geven. In het kader van de
externe toezichtsfunctie door VROM heeft de externe accountant ook de taak om
conform het geldende controleprotocol de aanvullende informatie die de corporatie
dient te leveren te voorzien van een rapport van bevindingen.
Het controleprotocol schrijft voor waar de accountant aandacht aan moet schenken
tijdens zijn controlewerkzaamheden. De accountant dient in dit kader naast de
accountantsverklaring rapporten van feitelijke bevindingen op te leveren bij het
volkshuisvestingsverslag, de cijfermatige kerngegevens en de gegevens als bedoeld
in bijlage IV van BBSH (bezoldigingsgegevens).

4.3.1.3 Het Centraal Fonds Volkshuisvesting

Het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) voert met name het financieel toezicht
uit op de woningcorporaties. Centraal in dit financieel toezicht staat de beoordeling
van de solvabiliteits- en liquiditeitspositie van de woningcorporaties en de
meerjarenprognoses van prestaties in hun financiële context, welke uitmonden in
een oordeel per corporatie. Deze beoordeling maakt gebruik van de Methodiek
financiële beoordeling (genormeerde berekening van financiële kengetallen afgezet
tegen een genormeerd risicoprofiel).

Voor het CFV is van belang dat een corporatie een kwalitatief goed intern toezicht
heeft en dat de externe accountant zijn rol goed uitvoert. Het CFV geeft aan dat het
externe toezicht een andere insteek kent dan het interne toezicht. Het externe
toezicht is complementair, falend intern toezicht en een eventueel niet goed
functionerende accountant kan door het externe toezicht niet gecompenseerd
worden. Extern toezicht, met uitzondering van het financiële toezicht, is geen taak
van het CFV.

Het CR/ heeft een stelsel van beleidsregels (CFV Beleidsregels 2009 en daarvan
afgeleide normen), waarin nader wordt ingegaan op het financieel toezicht en de
adviestaken van CFV. Het CFV voert op verzoek van het ministerie
rechtmatigheidsbeoordelingen (rechtmatig handelen) uit per corporatie op basis van
de accountantsverklaring en de rapporten van feitelijke bevindingen van de
accountant.

Het CFV ontvangt jaarlijks de jaarstukken (jaarverslag, jaarrekening,
volkhuisvestingsverslag, cijfermatige kerngegevens) van de woningcorporaties, om
desgewenst nader onderzoek te kunnen doen. Via de elektronische weg verkregen
informatie, die meerjarig wordt gekoppeld en door het CFV wordt bewerkt, wordt
nagegaan of de financiële positie van een corporatie aanleiding geeft voor nader
onderzoek. Het CR/ onderhoudt via districtsadviseurs contacten met de
woningcorporaties en bezoekt deze ook.

Pagina 9 van 21







VERTROUWELI3K Rapportage Audit Rochdale



Bijzondere omstandigheden, zoals eventuele meldingen van klokkenluiders en
expliciete verzoeken van de minister kunnen leiden tot nadere onderzoeken. Bij aan-
en verkoop van onroerend goed heeft het CFV alleen een rol als WWI advies vraagt
en dan nog alleen bij projecten van grotere omvang met een duidelijke financiële
impact.

Het werkprogramma - en daarmee de begrenzing van de taken - ligt vast in de door
WWI goedgekeurde begroting van het CFV. TopZ0 speelt hierbij een belangrijke rol
vanuit de toezichtstaak op ondermeer het CFV.

De beleidsregels worden niet goedgekeurd maar daarover wordt wel overleg
gepleegd net als met een aantal andere stakeholders als Aedes, WSW, VNG en de
Nederlandse Woonbond.

4.3.1.4 VROM, DG WWI

Het Directoraat Generaal Wonen, Wijken en Integratie, directie ABC, houdt
volkshuisvestelijk toezicht op de woningcorporaties, alsmede het rechtmatigheids-
toezicht. De directie dient onder andere toestemming te verlenen voor bepaalde
verkooptransacties van onroerend goed en nevenactiviteiten. Verder keurt WWI
statutenwijzigingen goed en wordt er ontheffing verleend voor de 90%-grens als het
gaat om verkoop aan natuurlijke personen voor eigen bewoning. Daarnaast worden
de jaarverslagen getoetst op onrechtmatigheden. Er zijn ultimo 2008 circa 440
corporaties. WWI directie Stad en Bouw beoordeelt jaarlijks de volkshuisvestelijke
prestaties van de corporaties en legt dat vast in een oordeelsbrief aan die
corporaties. Vanaf eind 2008 wordt de oordeelsbrief opgesteld door het CFV, waarbij
WWI volkshuisvestelijke items inbrengt. In de oordeelsbrief wordt tevens ingegaan
op de financiële positie, naleving wet- en regelgeving en governance.
Daarnaast heeft WWI aan ca. 100 woningcorporaties een zogeheten 'zienswijzebrief'
verstuurd (dit betreft de 31 grootste Gemeenten, G31) over hun volkshuisvestelijke
prestaties. In het kader van het volkshuisvestelijke toezicht heeft VROM zelfstandig
contacten met de woningcorporaties via accountmanagers. Met het CFV wordt
periodiek informatie uitgewisseld enerzijds in de vorm van documenten, anderzijds
in de vorm van diverse overleggen (ad hoc/specifiek overleg, werkoverleg, DG-
overleg en Bestuurlijk overleg). Het secretariaat voor deze overleggen wordt
gevoerd door WWI.

4.3.1.5 VROM Inspectie, Handhaving

Tot 2002 werd de handhavingstaak uitgevoerd door de Inspectie Volkshuisvesting.
Door de reorganisatie is de VROM Inspectie ontstaan. Deze heeft als taak, dat zij
jaarlijks een volkshuisvestelijk verslag maakt, waarin de effecten van beleid- en
regelgeving voor de gehele branche worden behandeld. Over 2007 is dit verslag nog
uitgebracht door de VROM Inspectie, dat maakt nu deel uit van de CFV-rapportages.
4.3.1.6 VROM Inspectie, Inlichtingen en Opsporingsdienst
De VROM Inlichtingen en Opsporingsdienst (I0D), onderdeel van de VROM
Inspectie, behandelt de (mogelijk) strafrechtelijke zaken, wanneer haar signalen van
fraude of ander ontoelaatbaar gedrag berelken (opsporing). De IOD werkt feitelijk
onder het gezag van Justitie (richtlijnen van Procureur Generaals). Door de IOD
worden specifieke onderzoeken uitgevoerd naar aanleiding van signalen of
themagerichte onderzoeken. Er zijn recent geen thematische onderzoeken
uitgevoerd. Milieu is momenteel een groter taakveld/aandachtsgebied dan wonen en
heeft meer capaciteit. Met het onderzoeken van signalen met betrekking tot
woningcorporaties zijn twee informatierechercheurs belast. Daarnaast zijn bij de
Criminele Inlichtingen Eenheid (CIE) twee rechercheurs die wonen in hun
portefeuille hebben.

Pagina 10 van 21








VERTROUWELIJK Rapportage Audit Rochdale



FEZ TopZ0

FEZ TopZ0 houdt toezicht op uitvoeringsorganisaties, alsmede ZBO's en RWrs
waaronder het CFV. Zij heeft geen directe relatie met de woningcorporaties, maar is
verantwoordelijk voor de kaderstelling en beoordeelt het functioneren van het CFV
op basis van de producten en de jaarrapportages van CFV. Zij speelt geen directe rol
in de uitvoering van het toezicht op de woningcorporaties.
4.3.1.7 Governancestructuur

Naast wet- en regelgeving bestaan ook richtlijnen voor governance (Aedes- en
Governance Code) die door de sector zelf zijn opgesteld. Rochdale is lid van Aedes
en onderschrijft daarmee de Governance code.

4.4 Informatiestromen

De volgende informatiestromen zijn te onderkennen:
incidenteel de meldingen (van de corporatie naar WWI) die plaats moeten
vinden in het kader van het voorafgaande toezicht;
jaarlijks de periodieke informatieverstrekking (jaarverslag, jaarrekening,
volkshuisvestingsverslag, cijfermatige kerngegevens, informatie over de
bezoldigingsgegevens, voorzien van accountantsverklaring en rapporten van
feitelijke bevindingen) via CFV naar WWI;

informatie die beschikbaar komt via periodieke branchebrede onderzoeken zoals
het beloningsonderzoek en de onderzoeken naar de kwaliteit van de
verantwoording door de toezichthouders (veelal uitgevoerd door CFV, maar ook
door IOD ism WWI);

de ad hoc informatie die beschikbaar komt via de bezoeken aan de corporaties,
de media en mogelijke klokkenluiders.

4.5 Relevante casussen Rochdale

In deze paragraaf vindt een uitwerking van de geselecteerde casussen plaats.
Daarbij wordt steeds een beknopte beschrijving gegeven, gevolgd door de
aangetroffen informatiestromen. Tenslotte worden de bevindingen en deelconclusies
weergegeven. Allereerst wordt gestart met de aandacht voor Governance.
4.5.1 Aandacht voor Governance

4.5.1.1 Beknopte beschrijving casus

Wij gaan hier eerst in op de governance omdat deze gezien kan worden als een
beheerskader waarbinnen de casussen hebben plaatsgevonden.
4.5.1.2 Bevindingen

Patrimonium en Rochdale

Als uitgangspunt hanteert de RvC de statuten en de aanbevelingen van de
Commissie Intern Toezicht Woningcorporaties (Commissie Glasz).
In de jaarverslagen van Patrimonium en later Rochdale staat steeds een verslag
opgenomen waar wordt ingegaan op de samenstelling en het functioneren van de
RvC, de vergaderingen met de RvB en de specifieke onderwerpen die aan de orde
zijn gekomen in het verslagjaar. In 2006 werd op verzoek van de RvC de rapportage
onder meer aangevuld met informatie over interne controle, de resultaten daarvan
Pagina 11 van 21







VERTROUWELIJK Rapportage Audit Rochdale



en risicobeheersing. Het jaarverslag over 2007 vermeldt dat de interne controle en
risicomanagement deel uit maken van de kwartaalrapportages.
De volgende specifieke onderwerpen zijn bij de RvC aan de orde geweest (zoals
blijkt uit de diverse jaarverslagen):


-   Ter harte nemen van de aanbevelingen van de Commissie Tabaksblat en
herbenoeming leden RvC: maximaal twee maal herbenoemen en opstelling
rooster van aftreden (2003).


-   Instelling auditcommissie (2004) en reglement van het auditcommissie (2006).
Toezien van de auditcommissie op het opvolgen van de aanbevelingen van de
accountant (2006). Deze aanbevelingen worden niet verstrekt bij de
jaarstukken.

Verkoop van een meerderheidsbelang in een deelneming en de ontwikkeling en
gang van zaken binnen deelnemingen (2006).


-   De Aedescode (2006).


-   De Governancecode woningcorporaties (2006).

-   De concept-klokkenluidersregeling (2006).

De toepassing gedragscode Rochdale (2006).

Uit het jaarverslag over 2001 (Patrimonium) blijkt dat het merendeel van de leden
van de RvC (waaronder de voorzitter) al sinds eind 70/begin 80 deel uitmaken van
de RvC. Bij de overgang naar Rochdale zijn hun zittingstermijnen weer opnieuw
gestart.

CR/

Door CFV is over de verslagjaren 2003, 2004, 2005 en 2006 aandacht geschonken
aan de governance bij Rochdale.

In de financiële beoordeling 2003 staat (onder 1.3 overig) dat op basis van de
verstrekt informatie geen oordeel mogelijk is omdat de verslaglegging over 2003
door de RvC volstrekt onvoldoende is. Ook wordt onvoldoende inzicht gegeven in de
wijze van besluitvorming (RvB en RvC) bij twee majeure en mogelijk risicovolle
projecten. Over dit rapport heeft de nodige communicatie plaatsgevonden tussen
CR/ en Rochdale en is ook VROM geïnformeerd. In de aanbiedingsbrief aan Rochdale
(d.d. 16 juni 2005) bij de financiële beoordeling over het verslagjaar 2003 geeft het
CFV aan de bestuurder aan dat het intern toezicht één van de pijlers is waarop CR/
als extern toezichthouder steunt. Vanuit VROM is geen follow-up gegeven aan de
uitkomsten van deze financiële beoordeling. Dit punt is opgepakt door het CFV.
Voor de boekjaren 2004, 2005 en 2006 heeft het CFV op basis van een genormeerd
toetsingskader de verslaglegging van de Raden van Commissarissen beoordeeld en
daarover gerapporteerd aan het ministerie van VROM-WWI. Door middel van een
vragenlijst is de kwaliteit van het intern toezicht door CR/ getoetst. Rochdale scoort
hier op een schaal van 100 maximaal te behalen punten over 2005 en 2006 resp. 66
en 51 punten (2004 betrof een nulmeting). Dit betekent dat de kwaliteit van de
verslaglegging verbeterd kan worden. Rochdale scoort hier relatief hoog in
vergelijking tot andere woningcorporaties. CR/ geeft hierbij wel aan in haar
rapportages dat dit niet wil zeggen dat de feitelijke taakuitoefening ook als goed kan
worden aangemerkt.

Pagina 12 van 21








VERTROUWELIJK Rappodage Audit Rochdale



VROM

Aandacht voor Governance is opgenomen in BBSH in artikel 7 en het
accountantscontroleprotocol (rubriek B betreffende het rapport van bevindingen met
betrekking tot het volkshuisvestingsverslag) waarin enkele eisen (continuïteit,
bevoegdheden, zelfstandigheid, onafhankelijkheid en samenstelling) worden gesteld
aan het toezichthoudend orgaan.

In een aantal oordeelsbrieven (2006 en 2007) wordt door VROM aandacht
geschonken aan Governance en het functioneren van de RvC.
In de oordeelsbrief over 2006 wordt aangegeven dat ten aanzien van de naleving
van de wet- en regelgeving voor VROM geen reden bestaat om opmerkingen te
maken. Rochdale valt in het onderzoek naar de jaarverslaggeving door de RvC
boven het landelijk gemiddelde en dat betekent dat de kwaliteit van de
verantwoording door de RvC Rochdale voldoende is bevonden.
In de oordeelsbrief over 2007 (d.d. 28 november 2008) opgesteld door het CFV (in
overleg met WWI) wordt specifiek ingegaan op de kwaliteit van de
gegevensrapportages. De prospectieve informatie was niet tijdig compleet
ingediend. Tevens wordt onder het kopje integriteit ingegaan over de zaken die eind
2008 speelden:


-    doorverkoop van woningen in de BijImermeer;
schorsing van de bestuurder;

verkoop van huurwoningen zonder voorafgaande toestemming;

-    directe betrokkenheid bij makelaardij;


-    bouw van seniorenwoningen in Spanje.

Dit wordt afgesloten met de mededeling dat de wijze waarop de RvC zelf met de
genoemde vraagpunten is omgegaan ook een aandachtspunt is voor de minister.
Naast de oordeelsbrief is over 2007 door WWI een Zienswijze prestaties 2007
uitgebracht over de volkshuisvestelijke prestaties en de leefbaarheid. Daarin wordt
onder Governance ingegaan op de Aedescode. Hierin wordt aangegeven dat VROM
er vanuit gaat dat Rochdale zich voor 1 januari 2011 laat visiteren in het kader van
de Aedescode. Visitatie in het kader van deze code dient eens in de vier jaar te
geschieden, voor Rochdale heeft deze visitatie nog niet plaatsgevonden.
Overiqe signalen

Naast de bovengenoemde informatie over de governance zijn ook ad-hoc
informatiestromen naar VROM gegaan. Deze ad hoc informatiestromen zijn van
belang om een completer beeld te hebben van Rochdale.
Een zo'n ad hoc informatiestroom betreft een klokkenluider die zich bij het CFV
meldde in februari 2005. De belangrijkste melding was een onroerend
goedtransactie waar mogelijk sprake was van persoonlijke betrokkenheid van de
voorzitter van de RvB, de financiering ervan en de dure leaseauto waarin hij zich
verplaatste. Onderzocht is of bij de onroerend goed transactie aan de eisen is
voldaan. Uit een vooronderzoek door de VROM-IOD  (2e helft van 2005) bleek
onvoldoende grondslag te bestaan voor strafrechtelijke vervolging. In verband met
een lopend onderzoek naar Rochdale hebben wij geen inzage gehad in de
betreffende dossiers van de IOD. Onze vragen met betrekking tot de door ons
onderzochte casussen zijn door de IOD schriftelijk beantwoord.
In 2007 is een onderzoek door VROM-WWI (in samenwerking met de IOD)
uitgevoerd naar deze en een aantal andere onroerend goed transacties. Eind
november 2007 is dit onderzoek afgerond met een interne rapportage waarin als
Ragina 13 van 21







VERTROUWELIJK Rapportage Audit Rochdale



conclusie is opgenomen dat onvoldoende aanleiding bestaat voor een
vervolgonderzoek.

Deelconclusie(s)

Vanuit de branche en wet- en regelgeving worden eisen gesteld aan governance
binnen woningcorporaties. Deze eisen zijn nog te vrijblijvend om een werkelijke
bijdrage te leveren aan een beter intern toezicht.
De informatievoorziening met betrekking tot het functioneren van de governance
structuur (toezicht RvC op RvB) via de jaarverslagen is te globaal. Het toezicht door
VROM richtte zich hierbij vooral op de kwaliteit van de verantwoordingsrapportages
door RvC. In 2007 wordt vanuit VROM aandacht geschonken aan de periodieke
visitatie uit de Aedescode.

Tussen CFV, IOD en WWI vindt, naast de reguliere overleggen en de rapportages,
informatie-uitwisseling over ad hoc signalen plaats in de vorm van memo's,
verslagen of e-mails. Deze informatie hebben wij niet aangetroffen in de
jaardossiers van WWI, maar wij hebben deze informatie moeten achterhalen aan de
hand van interviews en is verspreid in andere dossiers aanwezig. Een compleet
beeld van de woningcorporatie inclusief de historie is hierdoor alleen mogelijk indien
de betrokken functionarissen langdurig de functie vervullen.
4.5.2 fiezoldiging van bestuurders Rochdale

4.5.2.1 Beknopte beschrijving casus

Het vermoeden bestaat dat bestuurders in de periode vanaf 1 januari 2000 tot en
met 24 oktober 2008 een te hoge bezoldiging (salaris, bonussen en
pensioenpremies) hebben ontvangen en mogelijk hun pensioengrondslag hebben
verhoogd van 75 naar 85% van het laatstverdiende salaris.
4.5.2.2 Bevindingen

De relevante wet- en regelgeving wordt gevormd door BW artikel 383 en vanaf 2006
de Wopt (en het controleprotocol dat op de Wopt is aangepast).
Uit afzonderlijke onderzoeken naar de bezoldigingsgegevens (over 2004) en de
reguliere informatiestroom (jaarverslag) en via de afzonderlijke
informatieverstrekking over de bezoldigingsgegevens via het controleprotocol vanaf
2005) is een goed inzicht te krijgen in de hoogte van de salarissen en de dotaties
aan de pensioenvoorzieningen per bestuurder.

In een brief aan VROM van 30 augustus 2005 meldt de voorzitter van de RvB dat hij
een jaarsalaris heeft van bruto Euro 162.775, = (inclusief toeslag).
Uit de reguliere informatiestroom (jaarverslagen) is niet te herleiden of er sprake is
van bonussen aan de bestuurders dan wel dat er sprake is van een verhoging van
het pensioengrondslag van 75 naar 85% van het laatstverdiende inkomen.
Verder is uit de briefwisseling tussen VROM en de RvC af te leiden dat de RvC niet
goed geInformeerd bleek over de backserviceverplichtingen, die aan twee
bestuurders zijn uitbetaald in 2005 (van in totaal ruim Euro 700.000, =). Deze
backserviceverplichtingen kunnen wel samenhangen met de verhoging van de
hiervoor genoemde pensioengrondslag.

Vanuit VROM wordt in het kader van de Wopt vooral aandacht geschonken aan de
kwaliteit van de informatieverstrekking rond de inkomens van de bestuurders. De
hoogte van de salarissen en de pensioenverplichtingen komen aan de orde tijdens
correspondentie en een gesprek dat gevoerd is door de minister met de RvC.
Pagina 14 van 21








VERTROUWELIJK Rapportage Audit Rachdale



4.5.2.3 Deelconclusie(s)

Hoewel de informatie over de bezoldiging niet altijd eenduidig was (bonussen,
backserviceverplichting en pensioenvoorzieningen) was wel duidelijk dat de
beloningen van de bestuurders de Wopt-salarisgrenzen overstegen.
Daarnaast blijkt dat ook de RvC niet volledig geïnformeerd was door de RvB over
deze materie. VROM kan, behalve het bespreekbaar maken, geen acties richting de
RvC van Rochdale treffen om de bezoldigingen en de pensioenvoorzieningen van de
bestuurders te verlagen. Daarvoor ontbreken op dit moment de sanctie-
mogelijkheden.

4.5.3 Capelle Makelaars

4.5.3.1 Beknopte beschrijving casus

Rochdale heeft sinds 2001 een deelneming in Capelle Makelaars B.V., een
organisatie die een activiteit uitoefent die niet is toegestaan. Ook zou een
kasgeldlening zijn gedaan door Rochdale aan Capelle (d.d. 28-10-2005) voor een
bedrag van Euro 700.000, =.

4.5.3.2 Bevindingen

De specifieke regelgeving betreft artikel 11 BBSH, MG 99-23 en MG 2001-26
(toegestane en niet toegestane activiteiten en de meldingsplicht).
Uit de reguliere jaarstukken vanaf 2001 (jaarverslag, jaarrekening en
volkshuisvestingsverslag) blijkt het belang dat Patrimonium en later Rochdale in
Capelle Makelaardij heeft. Tevens blijkt de financiële relatie. Naast de genoemde
lening blijkt ook dat behoorlijk bedragen aan goodwill zijn betaald bij het aangaan
van de deelneming en de uitbreiding daarvan in Capelle.
Begin juli 2000 wordt door Patrimonium de voorgenomen deelname in Capelle
schriftelijk aangemeld bij VROM. Uit de door ons onderzochte dossiers blijkt niet of
en hoe hierop destijds in 2000 door VROM is gereageerd.
Vervolgens wordt in de oordeelsbrief over 2001 (d.d. 29 november 2002) door
VROM concreet aangegeven dat de deelneming in Capelle Makelaars B.V. aan VROM
voorgelegd had moeten worden. Verder moet de deelneming binnen vier maanden
worden gestaakt. VROM moet hierover uiterlijk 31 maart 2003 schriftelijk worden
geïnformeerd. Onduidelijk is op welke wijze de bewaking hierop heeft
plaatsgevonden. Zowel uit de jaarstukken van Patrimonium/Rochdale blijkt de
ontwikkeling van het belang in Capelle. In 2001 en 2004 is door de RvC aandacht
geschonken aan de deelneming in Capelle (zoals is vermeld in de desbetreffende
jaarverslagen).

Uit de dossiers van VROM blijkt dat de deelneming Capelle een aandachtspunt is
welke in behandeling is bij VROM sinds 29 november 2002 maar concrete acties
ontbreken in de jaren 2003 tot en met 2005, hoewel het belang in Capelle wordt
uitgebreid van 48% tot 100% in 2004. Op 13 april 2006 geeft VROM in een brief aan
dat voor 1 augustus 2006 de betreffende ongewenste activiteit in Capelle moet zijn
gestaakt. Tijdens het gesprek tussen VROM en RvC op 21 augustus 2006 is ook
Capelle Makelaars aan de orde geweest. In de brief van 29 september 2006 geeft de
Vz RvC Rochdale aan dat het departement het initiatief zal nemen om in
samenspraak met Rochdale tot een passende oplossing te komen.
In een brief van 27 december 2006 deelt VROM mee dat uiterlijk 29 november 2007
de onrechtmatige nevenactiviteit moet zijn gestaakt, anders zal een aanwijzing op
grond van artikel 41 worden gegeven. Ultimo 2008 is het resterende belang
verkocht. Er zijn contacten tussen Rochdale en Capelle Makelaars om de lening
vervroegd af te lossen.

Pagina 15 van 21







VERTROUWELIJK Rapportage Audit Rochdale



4.5.3.3 Deelconclusie(s)

De RvB is bewust een deelneming met nevenactiviteiten aangegaan die niet is
toegestaan. De RvC is hiervan op de hoogte maar bezit vermoedelijk te weinig
kennis om zelfstandig te bepalen dat de deelneming niet is toegestaan.
De reguliere informatiestroom levert voldoende informatie op voor de besluitvorming
door VROM. Niet duidelijk is waarom in 2000 niet schriftelijk door VROM is
gereageerd op dit voornemen van Patrimonium. In 2001 heeft in de MG 2001-26
een aanscherping van de regelgeving plaatsgevonden en zijn makelaarsactiviteiten
voor derden niet toegestaan. Door VROM wordt vanaf 2002 hierover
gecorrespondeerd, gecommuniceerd en gedreigd met sancties. Doorzetting van een
sanctie heeft niet plaats gevonden. Uiteindelijk heeft het 6 jaar geduurd voordat de
deelneming is afgestoten. Over de lening en hoge goodwill wordt geen uitspraak
door VROM gedaan.

4.5.4 Pro Impact

4.5.4.1 Beknopte beschrijving casus

De voorzitter RvB zou mogelijk privégerelateerde uitgaven hebben gedaan via de
deelneming Pro Impact en daarnaast een kapitaalstorting (200.000 euro), lening
(45.000 euro) en bankgarantie hebben gedaan (200.000 euro). Pro Impact is een
deelneming waarbij mogelijk sprake is van niet toegestane nevenactiviteiten.
Naar de privégerelateerde uitgaven hebben wij verder geen onderzoek gedaan daar
dit een interne aangelegenheid voor Rochdale is.

4.5.4.2 Bevindingen

Bij deze casus is dezelfde regelgeving van toepassing als bij Capelle (4.4.3).
Uitzondering is dat makelaarsactiviteiten concreet zijn benoemd als een niet
toegestane nevenactiviteit en dat deze nevenactiviteit getoetst moet worden aan de
kerntaken uit het BBSH.

Uit de dossiers van VROM blijkt niet dat er door Patrimonium een melding is gedaan
van nevenactiviteiten conform MG 99-23. Uit de jaarstukken van Patrimonium en
Rochdale blijkt dat de deelneming met Pro Impact sinds 2001 bestaat en ook in het
desbetreffende jaar onder de aandacht is geweest van de RvC.
De activiteiten van Pro Impact zijn het ontwikkelen van websites en het produceren
van videofilms en CD-roms met uitleg over verschillende projecten. Zij werken niet
uitsluitend voor het volkshuisvestelijke belang.

Uit de jaarstukken van 2001 tot en met 2007 (Patrimonium en Rochdale) blijkt het
belang in Pro Impact en de financide relatie. Onder de vaste activa staat een
vordering opgenomen die varieert van Euro 85.000, = -47.000, = -49.000, = die
kan duiden op een lening. Eind 2007 blijkt uit de jaarstukken nog een belang in Pro
Impact van 80% te bestaan. Wij hebben geen duidelijkheid kunnen krijgen over een
mogelijke bankgarantie vanuit de reguliere jaarstukken.
Door VROM wordt voor het eerst aandacht geschonken aan de deelneming in Pro
Impact: Eind 2008 wordt in de oordeelsbrief over 2007 gevraagd om nadere
informatie. Begin 2009 wordt door de bestuurder van Rochdale gemeld dat het
belang in Pro Impact wordt verzilverd en dat door Rochdale geen lening is verstrekt.
4.5.4.3 Deelconclusie(s)

Bij navraag wordt door WWI aangegeven dat Patrimonium/Rochdale de
nevenactiviteit Pro Impact had moeten melden. Verder geeft WWI aan dat niet
eerder is gereageerd naar Rochdale omdat niet eerder is onderkend dat er mogelijk
sprake is van niet toegestane nevenactiviteiten.

Pagina 16 van 21








VERTROUWELIJK Rapportage Audit Rochdale



4.5.5 Samenwerking bij huurwoningencomplex in Spanje
4.5.5.1 Beknopte beschrijving casus

Rochdale zou samenwerkingsrelaties en mogelijk deelnemingen hebben in
buitenlandse bedrijven met als doel om in Spanje woningen te (laten) bouwen voor
Nederlandse senioren.

4.5.5.2 Bevindingen

De regelgeving MG 2001-04 geeft aan dat het niet toegestaan is om in het
buitenland projecten uit te voeren. Het is alleen mogelijk om buitenlandse
corporaties onder speciale voorwaarden in beperkte mate steun te verlenen.
Vanaf 2005 bestaat er een intentieovereenkomst met Global Habitat i.o./Ltd (een
Engelse firma van een voormalig werknemer van Rochdale) met een omzet garantie
van Euro 190.000, =. Op basis van deze overeenkomst hebben er vervolgens een
aantal betalingen plaatsgevonden. Rochdale heeft in de jaarverslagen (2005 t/m
2007) niet gemeld dat een samenwerkingsovereenkomst is aangegaan met
buitenlandse bedrijven in het kader van voorgenomen activiteiten in Spanje. Uit
deze jaarstukken blijkt niet of de RvC over deze activiteiten is geïnformeerd. Ook de
accountant heeft in zijn bevindingen geen melding gemaakt van deze activiteiten.
Op 16-07-2008 stuurt Rochdale een brief naar VROM om melding te maken van de
seniorenwoningen in Spanje. De informatie in de brief is onvolledig. Rochdale gaat
hierbij niet in op de samenwerkingsovereenkomst met Global Habitat (die evenals
de UMGroup hierbij is betrokken). In eerste instantie heeft VROM op basis van
onvolledige informatie (er zijn geen onderliggende bewijsstukken van de
samenwerking opgevraagd) een positieve beslissing genomen. Op basis van de
publiciteit is de intentieverklaring alsnog door VROM opgevraagd. Deze wordt
onvolledig aangeleverd door Rochdale omdat een bijlage ontbreekt. Uiteindelijk
stuurt Rochdale een kopie aan VROM van de samenwerkingsovereenkomst met de
UMGroup die bij ondertekening is aangepast door doorhalingen in de paragraaf waar
de kosten staan vermeld. De out of the pocketkosten worden daardoor niet als
stichtingskosten ingebracht. De overeenkomst is door een ander lid van de RvB op
21 oktober 2008 ondertekend.

4.5.5.3 Deelconclusie(s)

Zowel CR/ als VROM zijn afhankelijk van de gegevens die door de woningcorporatie
en de accountant worden verstrekt. Geconcludeerd kan worden dat het CFV en
VROM op basis van de reguliere informatiestromen geen inzicht hadden kunnen
hebben in de samenwerkingsrelaties met betrekking tot de samenwerkings-
overeenkomsten in Spanje. De accountant baseert zijn oordeel op basis van het
controleprotocol en heeft bij de uitvoering van zijn werkzaamheden deze
samenwerkingsverbanden niet gesignaleerd.

4.6 Is vanuit de toezichtstructuur adequaat gehandeld?
4.6.1 Inleiding

In het vorige hoofdstuk zijn de casussen apart behandeld. Hieronder wordt per
toezichthouder aangegeven of zij al dan niet adequaat hebben gehandeld.
Pagina 17 van 21







VERTROUWELIJK Rapportage Audit Rochdale



4.6.2 Rochdale

AO-IC

Met betrekking tot de uitbetaalde bonussen bestaat twijfel of dit wel via het juiste
mandatering wordt goedgekeurd omdat de RvC niet op de hoogte was van de
toegekende bedragen.

Hoewel door ons geen onderzoek bij Rochdale heeft plaatsgevonden kan op grond
van de aangetroffen documenten worden geconcludeerd dat de interne controle
binnen Rochdale niet adequaat heeft gefunctioneerd omdat mogelijk privé-aankopen
door een bestuurder zijn gedaan en interne gedragscodes mogelijk niet zijn
nageleefd. Daarnaast kan betwijfeld worden of de AO goed is ingericht omdat
nevenactiviteiten worden verricht die niet zijn toegestaan en/of niet tijdig worden
gemeld bij VROM.

RvB

Ten aanzien van de bezoldiging is de RvB niet transparant in het informeren van de
RvC. De RvB had invulling moeten geven aan de verzoeken van VROM, de
deelneming in Pro Impact en de voorgenomen activiteiten in Spanje beginnend met
de samenwerking met Global Habitat i.o. bij VROM moeten melden.
RvC

De RvC is géinformeerd over de deelnemingen in Capelle en Pro Impact. Onduidelijk
is in hoeverre de RvC bekend was de geldende wet- en regelgeving.
Ten tijde van ons onderzoek liep er in opdracht van Rochdale een onderzoek naar
het functioneren van de (voormalige) RvC Rochdale.
4.6.3 Externe Accountant

De Accountant hanteert voor de controle van de jaarrekening een bij de omvang van
de organisatie passende controletolerantie. Deze controletolerantie wordt gehan-
teerd voor de bepaling van de maatvoering van de controle op de jaarrekening.
Door de groei van Rochdale (agv de fusies) is de controletolerantie meegegroeid.
Mogelijk was bij een meer fijnmazige controle de kans om mogelijke
onregelmatigheden (niet toegestane nevenactiviteiten/activiteiten in het buitenland)
te detecteren groter geweest.

4.6.4 CFV

CFV voert vooral het financieel toezicht uit op de woningcorporaties. De onderzochte
casussen (Capelle, Pro Impact en Global Habitat) komen in de financiele beoordeling
niet naar boven omdat de financiele impact in relatie tot het balanstotaal te gering
is. Het onderzoek naar de bezoldiging bij de corporaties (over 2004 en 2005) is
uitgevoerd door CFV. In dit kader is door het CFV nagegaan of Rochdale destijds wel
de juiste gegevens heeft verstrekt. Het CFV heeft vervolgens VROM bevestigd dat de
bezoldigingsgegevens juist zijn. Het CFV communiceert relevante zaken vanuit
financieel toezicht en overige zaken tijdig naar de relevante partijen (VROM-WWI en
IOD).

4.6.5 VROP1-IOD

Zaken die ad hoc worden gemeld bij de IOD worden eerst nader onderzocht en
vervolgens op informele wijze (overleg, memo, e-mail) aan de betrokkenen binnen
VROM gecommuniceerd. Vanaf 2007 dienen verzoeken om onderzoek bij of naar een
corporatie via een nota te worden ingediend bij de VROM-IOD.
Pagina 18 van 21








VERTROUWELUK Rapportage Audit Rochdale



4.6.6 VROM WWI

VROM houdt zich bezig met het opstellen van specifieke regelgeving (BBSH en
MG's). Deze wordt steeds aangepast aan de actuele situatie. Daarnaast wordt het
controleprotocol, dat wordt gehanteerd in het kader van de informatieverstrekking
door de corporaties, indien nodig aangepast.

Met betrekking tot de hoogte van de bezoldigingen heeff VROM adequaat
gereageerd. Bij de deelneming Capelle heeft VROM niet adequaat gereageerd op de
melding in 2000, en daarnaast had zij vanaf 2002 strikter moeten monitoren dat
opvolging werd gegeven aan de afstoting van Capelle. In het geval van Pro Impact,
hoewel deze niet door Patrimonium is gemeld, had VROM het bestaan hiervan
kunnen destilleren uit de meldingen in de volkshuisvestingsverslagen en vervolgens
actie kunnen ondernemen.

Met betrekking tot de seniorenwoningen heeft VROM in eerste instantie op basis van
onvolledige informatie een positieve reactie gegeven. Na publicatie heeft VROM dit
alsnog opgepakt.

Uit de reguliere informatiestromen had VROM niet kunnen achterhalen dat er
mogelijke sprake was van andere buitenlandse activiteiten (Global Habitat) van
Rochdale. VROM had hier ook niet op kunnen reageren.
Eind januari/begin februari 2009 heeft de toenmalige RvC van Rochdale, naar
aanleiding van de schorsing van de bestuurder en de ontstane situatie een
monitoringcommissie ingesteld, die bestaat uit drie onafhankelijke deskundigen
(brief 2-2-2009 aan de Vz van de Tweede Kamer). In deze brief staat ook
aangegeven dat onderzocht wordt of er voldoende feiten zijn voor een strafrechtelijk
onderzoek. De RvC van Rochdale is op 3 februari teruggetreden. Op 4 februari is
verzocht aan de leden van de monitoringcommissie om zitting te nemen in de
nieuwe RvC. Daarnaast zijn twee heren (A.W.H. Doctors van Leeuwen en P.O.
Vermeulen) bereid gevonden om de rol van externe toezichthouder te vervullen voor
een periode tot 1 juli 2009. Daarmee heeft VROM adequaat ingespeeld op de
situatie.

4.6.7 Samenwerking externe toezichthouders

Opvallend is dat de betrokken externe toezichthouders (VROM-WWI, CFV en VROM-
inspectie) veelal zelfstandig functioneren waarbij de terugkoppeling vanuit VROM
niet altijd optimaal is. Dit heeft geen invloed gehad op de door ons onderzochte
casussen.

Om een goede beoordeling vanuit de verschillende toezichtgebieden (financieel,
rechtmatigheid en volkshuisvestelijk) mogelijk te maken is een betere communicatie
en samenwerking gewenst, waarbij alle actoren zijn betrokken. De verschillende
actoren kunnen elkaar dan versterken.

Pagina 19 van 21







VERTROUWELIJK Rapportage Audit Rochdale




5    Aanbevelingen

Op basis van de bevindingen en conclusies zijn onderstaand aanbevelingen
opgenomen die een bijdrage leveren aan een beter in- en extern toezicht op
woningcorporaties.

Intern toezicht

Meer aandacht vanuit de brancheorganisatie voor de kwaliteit van het intern
toezicht, zowel de samenstelling van de RvC (deskundigheid, nevenactiviteiten en
naleving zittingstermijnen) als het functioneren van de RvC.
Een actiever toezicht door de RvC op de beloningen van de bestuurders door zich
jaarlijks te laten informeren over de hoogte en samenstelling van de bezoldigingen,
andere beloningen en pensioenvoorzieningen van de bestuurders en de wijzigingen
daarin.

Externe accountant

Meer aandacht vanuit de externe accountant voor de naleving van interne gedrags-
en integriteitscodes en de governancecodes van de branche. Voor beursgenoteerde
ondernemingen gaat deze beoordeling van de governance plaatsvinden. Voor de
woningcorporaties kan dit ook worden toegepast. De in dit kader uit te voeren
werkzaamheden dienen te worden vastgelegd in het controleprotocol.
Aanpassing van het controleprotocol met betrekking tot bezoldigingen zodat de
controlerend accountant moet toetsen of wordt voldaan aan de interne regelingen
(hoogte salarissen van de leden van de RvB, wel/geen bonussen,
pensioenregelingen). De informatiestroom via de jaarverslaglegging wordt hierdoor
betrouwbaarder.

Aanpassing van het controleprotocol en/of nadere afspraken over de te hanteren
controletoleranties zal ervoor zorg dragen dat de kans vergroot dat de accountant in
zijn controlewerkzaamheden mogelijk ongewenste samenwerkrelaties of mogelijke
onregelmatigheden detecteert. Hiervan wordt vervolgens een melding gemaakt in
het rapport van bevindingen en wordt dit zichtbaar voor RvC, het CFV en VROM. Dit
verkleint de kans dat grote risico's worden gelopen zonder dat de toezichthouders
hiervan op de hoogte zijn.

Wet- en reqeloevinci

Het zelfregulerend vermogen van de woningcorporaties (als ook in andere branches)
blijkt niet te werken als het gaat om het voorkomen van te hoge bonussen van
bestuurders. Wet- en regelgeving lijkt de enige mogelijkheid om dit aan banden te
leggen.

VROM (extern oericht)

Meer aandacht vanuit VROM voor de implementatie en naleving van de
governancecodes (verplicht stellen van deze codes, inclusief de periodieke visitatie
of andere vorm van kwaliteitsbeoordeling). Dit zou er uiteindelijk in kunnen
resulteren dat een governancecode wordt verankerd in (bijvoorbeeld) het BBSH.
Verscherpt toezicht op corporaties die zich niet aan de afspraken houden c.q. waar
grote risico's liggen bijvoorbeeld door het aanstellen van een lid voor de RvC door
VROM bij gebleken onregelmatigheden.

Pagina 20 van 21.








VERTROUWELIJK Rapportage Audit Rochdale



Meer aandacht door middel van monitoring voor de kwaliteit van het intern toezicht,
zowel de samenstelling van de RvC (deskundigheid, nevenactiviteiten en
zittingstermijn) als het functioneren van de RvC.

Om te waarborgen dat alle relevante nevenactiviteiten door de corporatie worden
gemeld kan het controleprotocol hierop worden aangepast.
Het verdient aanbeveling om naast de meldingsplicht (volgens BBSH) gebruik te
maken van het digitaal aanleveren (via het CFV) van gegevens over deelnemingen
en nevenactiviteiten. Per deelneming/nevenactiviteit dient dan jaarlijks het belang
en de financiële gegevens te worden aangeleverd, op basis hiervan kunnen de
ontwikkelingen in deelnemingen/nevenactiviteiten worden gemonitord.
VROM dient na te gaan (in overleg met de RvC) of ten aanzien van de voormalige
bestuurders van Rochdale besluiten (m.b.t. bezoldiging en pensioenvoorzieningen)
mogelijk onrechtmatig zijn en kunnen worden teruggedraaid.
VROM (intern oericht)

Door VROM-WWI wordt zowel het volkshuisvestelijk belang als het
rechtmatigheidsbelang behandeld met als risico dat het volkshuisvestelijk belang
prioriteit krijgt ten opzichte van het rechtmatigheidsbelang. Zorg ervoor dat alle
belangen (financieel, volkshuisvestelijk en rechtmatigheid) de aandacht krijgen die
zij moeten hebben.

Een goede samenwerking en informatie-uitwisseling tussen CFV, Inspectie en WWI
en daarbij ook in het jaardossier vastleggen wie welke actie neemt. Hierdoor
ontstaat een gemeenschappelijk overzicht over de drie toezichtgebieden (financieel,
rechtmatigheid en volkshuisvestelijk) hetgeen een goede basis biedt voor
besluitvorming. Het verdient aanbeveling in dit kader een soort monitoringsmodel te
ontwikkelen waar per corporatie snel een inzicht kan worden verkregen in de stand
van zaken financieel, rechtmatigheid en volkshuisvestelijk en bijzondere
aandachtspunten waaronder meldingen.

Het ontwikkelen van criteria voor het treffen van aanwijzingen zodat deze ook waar
nodig daadwerkelijk worden opgelegd. Zolang corporaties weinig hinder ondervinden
van het niet naleven van de wet- en regelgeving zullen zij zich niet genoodzaakt
voelen zich hieraan te houden.

Binnen WWI naast het jaardossier gebruik maken van een permanent dossier zodat
de historie duidelijk is waardoor bij negatieve signalen alerter gereageerd kan
worden.

Pagina 21 van 21

woensdag 26 augustus 2009