4. Waarschuwingslabels alcoholhoudende dranken
Waarschuwingslabels alcoholhoudende dranken
Kamerstuk, 20 augustus 2009
De Voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal
Postbus 20018
2500 EA DEN HAAG
VGP/ADT 2922768
20 augustus 2009
Geachte voorzitter,
Op 20 december 2007 heeft uw Kamer de motie Voordewind/Leijten
aangenomen. In deze motie wordt de regering verzocht in samenwerking
met de branche en gezondheidsinstellingen onderzoek te doen naar de
mogelijkheden om te komen tot een duidelijk zichtbaar label waarin
wordt gewezen op de schadelijke effecten van (overmatig)
alcoholgebruik . Middels deze brief reageer ik, mede namens de
minister voor Jeugd en Gezin, op deze motie.
Voordat ik de mogelijkheden tot de invoering van een dergelijk label
verder uiteen zal zetten, wil ik benadrukken dat ik onder een
waarschuwingslabel versta de vermelding van een tekst of pictogram op
de verpakking van een alcoholhoudende drank, met als doel het publiek
een waarschuwende boodschap mee te geven. Informatieve aanduidingen
vallen hier niet onder.
Kamerstukken II, 2007-2008, 27565 nr. 56
Wet- en regelgeving
De wet- en regelgeving inzake etikettering van levensmiddelen is op
Europees niveau geharmoniseerd in richtlijn 2000/13/EG. In deze
richtlijn is vastgelegd dat bij dranken met een alcoholvolumegehalte
van meer dan 1,2% het effectieve alcoholvolumegehalte op het etiket
moet worden vermeld. Door latere amendementen op deze richtlijn is
tevens vereist dat producten die allergenen bevatten hiervan melding
maken op hun etiket. Bovendien moet op wijn en gedestilleerde drank
sinds november 2004 zonodig worden aangeven dat deze dranken een
bepaalde hoeveelheid sulfieten bevatten. Het gaat in deze gevallen om
informatieve aanduidingen, niet om waarschuwingslabels.
Momenteel wordt over een herziening van de richtlijn gesproken. Dit
voorstel, opgesteld door de Europese Commissie, bevat geen bepalingen
over waarschuwingslabels op alcoholhoudende dranken.
In de richtlijn is de mogelijkheid opengelaten voor lidstaten om op
nationaal niveau aanvullende of beperkende maatregelen inzake
etikettering te nemen.
Er zijn dan twee varianten mogelijk. De eerste variant is dat een
lidstaat bepaalt dat de maatregel alleen geldt voor de eigen producten
en dat er ten aanzien van buitenlandse producten wordt uitgegaan van
"wederzijdse erkenning". Een tweede variant is dat een lidstaat
bepaalt dat een bepaalde maatregel geldt voor alle producten die in
dat land verhandeld worden, ongeacht de herkomst van het product. Voor
de tweede variant kan alleen worden gekozen als dit gerechtvaardigd is
uit hoofde van de bescherming van de volksgezondheid. Het gaat daarbij
om een uitzonderingsbepaling die een sluitende motivering en grondslag
vereist. Hiervoor dient een notificatieprocedure te worden gestart,
waarbij andere lidstaten de mogelijkheid hebben bezwaar te maken tegen
deze extra maatregelen. Indien een lidstaat vervolgens onvoldoende
rekening houdt met de gemaakte bezwaren, bestaat het risico op
juridische procedures, bijvoorbeeld bij het Hof van Justitie.
Op nationaal niveau zijn de voorschriften uit de richtlijn 2000/13/EG
vertaald in het Warenwetbesluit Etikettering van levensmiddelen. Op
dit moment zijn daarin voor alcoholhoudende dranken geen aanvullende
waarschuwingseisen opgenomen. Die mogelijkheid bestaat overigens -
zoals hiervoor toegelicht - wel.
Europese discussie
Zowel op Europees niveau als in verschillende lidstaten wordt op dit
moment gediscussieerd over de invoering van waarschuwingslabels op
verpakkingen van alcoholhoudende dranken.
In Frankrijk is sinds 2 oktober 2006 een waarschuwing over
alcoholgebruik en zwangerschap op alle verpakkingen van
alcoholhoudende dranken verplicht.
Dat mag een pictogram zijn of een tekst. Het pictogram heeft de vorm
van een verbodsbord met zwangere vrouw die het glas heft. Indien
gekozen wordt voor tekst dan moet vermeld worden dat het drinken van
(zelfs weinig) alcohol grote gevaren kan opleveren voor de gezondheid
van de foetus. In Ierland is recent politieke overeenstemming bereikt
over de introductie van waarschuwingslabels op verpakkingen. Wetgeving
is in voorbereiding. Het parlement van Finland heeft in februari 2007
ingestemd met waarschuwingslabels op verpakkingen, één over alcohol en
zwangerschap en één over alcohol en gezondheid in het algemeen.
Het nieuwe Finse kabinet heeft vorig jaar echter besloten de
betreffende wet niet in werking te laten treden. In België keurde de
senaatscommissie Sociale Zaken in mei 2008 een voorstel goed van
senator Vankrunkelsven dat voorzag in een waarschuwingspictogram. De
Ministers van Volksgezondheid hebben dit voorstel echter niet in hun
recente alcoholbeleidsnotitie overgenomen.
In Duitsland en het Verenigd Koninkrijk is sprake van zelfregulering.
In Duitsland wordt in het kader van zelfregulering op diverse dranken
slogans zoals "Don't drink & drive" geplaatst. In het Verenigd
Koninkrijk zijn met het bedrijfsleven afspraken gemaakt over het
plaatsen van drinknormen onder meer op verpakkingen voor
alcoholhoudende dranken.
In een aantal andere lidstaten staat het onderwerp alcohol en
waarschuwingslabels wel op de politieke agenda, maar heeft dit nog
niet geleid tot wetgeving op dit gebied. Voorbeelden hiervan zijn
Polen, Zweden en Roemenië.
Zoals uit het bovenstaande blijkt concentreert de discussie over
waarschuwingslabels zich in diverse landen op de vraag of moet worden
overgegaan tot een waarschuwingslabel over alcohol en zwangerschap,
over de combinatie alcohol en verkeer en over alcohol en gezondheid in
het algemeen. Voor zover ons bekend is er alleen in Polen een
discussie gaande over de wenselijkheid van waarschuwingslabels gericht
op jongeren.
Er zijn gelet op het hiervoor genoemde echter maar twee lidstaten die
op dit terrein wetgeving hebben of krijgen: Frankrijk en Ierland.
Onderzoek naar effectiviteit
Uit onderzoeken naar de waarschuwingstekst op alcoholhoudende dranken
die in de Verenigde Staten verplicht is gesteld, is gebleken dat die
ertoe heeft bijgedragen dat zwangere vrouwen beter geïnformeerd zijn
over de risico's van alcoholgebruik. De eerste resultaten uit de
evaluatie van het Franse pictogram wijzen tevens in die richting. Uit
onderzoek in de Verenigde Staten blijkt dat ook bij jongeren het
bewustzijn over de betekenis van het logo op alcoholhoudende dranken
toeneemt. Er is echter onvoldoende wetenschappelijk bewijs dat die
toegenomen kennis en de toename van het bewustzijn daadwerkelijk tot
gedragsverandering hebben geleid.
Administratieve lasten
Indien er Nederlandse regelgeving komt die een waarschuwingslabel
verplicht stelt, zal dit leiden tot een toename van de administratieve
lasten en andere kosten voor het bedrijfsleven. Fabrikanten worden
immers verplicht hun verpakkingen speciaal voor de Nederlandse markt
aan te passen. De administratieve lasten zullen toenemen naarmate meer
lidstaten op nationaal niveau beslissen tot het verplichten van
diverse waarschuwingsteksten of -logo's.
Overleg met branche en gezondheidsinstellingen
In aanvulling op het bovenstaande zijn bij de uitwerking van de motie
consultatieve gesprekken gevoerd met de STAP, Nederlands instituut
voor alcoholbeleid, het Trimbos Instituut, de Stichting Verantwoord
Alcoholgebruik (STIVA) en het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel
(CBL) over de verwachtingen en de effecten van de invoering van een
waarschuwingslabel.
De gezondheidsinstellingen hebben in dit gesprek benadrukt dat het
noodzakelijk is het publiek in elk geval te informeren over de
risico's van het gebruik van alcohol tijdens de zwangerschap. Zij
stellen dat de invoering van een waarschuwingslabel hierbij een nuttig
instrument is, maar zien graag dat ook in een breder kader meer
voorlichting wordt gegeven over de 0-norm voor zwangere vrouwen. Naast
dit gesprek heeft de Foetaal Alcohol Syndroom Stichting Nederland (FAS
stichting) schriftelijk medegedeeld voorstander te zijn van de
invoering van een label, vanwege de toename van de bewustwording bij
de zwangere vrouw.
Ook de alcoholbranche benadrukt dat zij staat voor een 0-norm bij
specifieke doelgroepen, zoals zwangere vrouwen, jongeren onder de 16
jaar en verkeersdeelnemers. De branche stelt echter geen voorstander
te zijn van de invoering van een waarschuwingslabel in zijn
algemeenheid, of voor specifieke doelgroepen. Een dergelijke maatregel
zou disproportioneel zijn, omdat het zal leiden tot een onevenredige
verhoging van de kosten en de administratieve lasten. Dit terwijl de
effectiviteit van de maatregel - volgens de branche - onvoldoende is
aangetoond. Daarom wordt de voorkeur gegeven aan een gerichte
benadering van de genoemde specifieke doelgroepen. Daarbij kan gedacht
worden aan informatieoverdracht via specialistische kanalen zoals
gynaecologen, verloskundigen, huisartsen en informatieve websites. Het
bedrijfsleven wil daarbij helpen. Tevens geeft de branche aan behoefte
te hebben aan meer onderzoek naar prevalentie van het foetaal alcohol
syndroom, teneinde de doelgroepen gericht te kunnen benaderen.
Conclusie
Uit het voorgaande kan worden afgeleid dat de juridische mogelijkheden
er zijn, zij het onder voorwaarden, voor zowel een maatregel voor
eigen producten als voor een maatregel voor alle producten die in
Nederland verhandeld worden.
Het voornaamste argument dat pleit vóór invoering van
waarschuwingslabels is dat waarschuwingslabels op alcoholhoudende
dranken een nuttig instrument kunnen zijn om het bewustzijn bij enkele
doelgroepen te vergroten. Dit blijkt tevens uit de eerste resultaten
in de Verenigde Staten en Frankrijk, dat ook een notificatieprocedure
heeft gevoerd en een waarschuwingslabel heeft ingevoerd.
Het belangrijkste argument dat pleit tegen de invoering hiervan is dat
wetenschappelijk niet is aangetoond dat labels op alcoholhoudende
dranken tot gedragsverandering leiden. Bovendien leidt het tot een
toename van de administratieve lasten en andere kosten voor het
bedrijfsleven. Tenslotte vergt het een uitgebreide EU
notificatieprocedure.
Alles overwegende is het kabinet op dit moment niet voornemens over te
gaan tot invoering van een waarschuwingslabel op alcoholhoudende
dranken. Wel zullen de Europese discussie over dit onderwerp en de
resultaten van de invoering in Frankrijk en Ierland goed worden
gevolgd. Ondertussen zal worden geïnventariseerd welke stappen
ondernomen moeten worden als tot invoering wordt besloten.
Als wetenschappelijk is aangetoond dat waarschuwingslabels op
alcoholhoudende dranken elders effectief zijn, in die zin dat het
daadwerkelijk tot gedragsverandering leidt, zal het kabinet haar
standpunt herzien. In verband met de administratieve lasten voor het
bedrijfsleven heeft het overigens de voorkeur van het kabinet dat dit
dan op EU niveau wordt geregeld.
Hoogachtend,
de Minister van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport,
dr. A. Klink
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport