Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

1

Datum 12 augustus 2009
Betreft Toezending programmaplan Wikiwijs

Tijdens het Algemeen Overleg van 21 april jl. heb ik uw Kamer geïnformeerd over
'Wikiwijs in het Onderwijs', een initiatief om het ontwikkelen en gebruik van open
digitaal leermateriaal in het onderwijs te stimuleren én te vergemakkelijken. Met
deze brief bied ik u het door Stichting Kennisnet en de Open Universiteit
Nederland opgestelde programmaplan Wikiwijs aan. Daarnaast ga ik in op enkele
andere toezeggingen te weten de financiële en juridische aspecten van Wikiwijs
en de stand van zaken uitvoering motie Van Dijk1.

De grote interesse rondom dit thema in het onderwijsveld is onveranderd. Steeds
meer onderwijsinstellingen en individuele docenten ontdekken de kansen en
mogelijkheden die open digitaal leermateriaal voor de kwaliteit van het onderwijs
biedt. En ondanks dat Wikiwijs nog niet beschikbaar is zie ik dat het een veel
besproken initiatief is op verschillende blogs, websites, communities en
bijvoorbeeld Twitter. Stichting Kennisnet en de Open Universiteit Nederland
hebben de afgelopen periode het onderwijsveld actief betrokken bij de uitwerking
van Wikiwijs. Via bijvoorbeeld www.wikiwijsinhetonderwijs.nl hebben zij virtueel
contact gezocht met docenten en andere betrokkenen om te zorgen dat het nu
voorliggende plan ook echt van, voor en door docenten is. Vele ideeën die
geplaatst en besproken zijn op dit virtuele forum zijn dan ook meegenomen in het
plan. Om docenten en managers te bereiken zijn presentaties gehouden op
verschillende conferenties en een aantal brainstorms georganiseerd. Daarnaast
zijn gesprekken gevoerd met organisaties in het onderwijsveld die een bijdrage
kunnen leveren aan het realiseren van Wikiwijs of een vertegenwoordigende rol
vervullen (zoals de PO/VO/MBO-raad, SBL, SLO, Surf, LAKS, LSVB, de GEU, etc).

1 Motie van het lid Jasper van Dijk, Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 31 325, nr.15
a

Datum
12 augustus 2009
Via al deze kanalen hebben Stichting Kennisnet en de Open Universiteit Nederland
Onze referentie
een overwegend positief geluid ontvangen over het initiatief van Wikiwijs. Een Kennis/146048

groot deel van de docenten constateert dat Wikiwijs een meerwaarde voor de
kwaliteit van het onderwijs kan bieden. Zij zien dit als een kans en mogelijkheid
om weer zelf aan het roer te staan. Want met Wikiwijs kunnen docenten zelf open
digitaal leermateriaal veel makkelijker vinden, gebruiken, delen en (door)
ontwikkelen. Wikiwijs beloont tevens de professionaliteit van docenten en
stimuleert om deze verder te ontwikkelen. Dit biedt nieuwe kansen en
mogelijkheden voor het onderwijs en het maakt het beroep ook aantrekkelijker.

In paragraaf één geef ik een toelichting op het door Stichting Kennisnet en de
Open Universiteit Nederland opgestelde programmaplan Wikiwijs. In paragraaf
twee ga ik in op de financiële dekking en juridische aspecten van Wikiwijs. En in
paragraaf drie informeer ik u over de stand van zaken uitvoering motie Van Dijk.

1. Programmaplan Wikiwijs
Het opgestelde plan is ambitieus en gedegen. Ik verwacht dat hiermee de
ontwikkeling en toepassing van digitaal leermateriaal in het onderwijs en de
daarbij horende professionalisering van docenten op een juiste wijze gestimuleerd
en gefaciliteerd zal worden. Het programmaplan Wikwijs is als bijlage bijgevoegd
en ik zou graag van de gelegenheid gebruik willen maken om op een paar punten
nader in te gaan:

Om Wikiwijs een succes te laten worden is het van belang dat Stichting Kennisnet
en de Open Universiteit Nederland er voor zorgen dat Wikiwijs écht een initiatief
van, voor en door docenten wordt. Zoals in het programmaplan terecht wordt
beschreven is eigenaarschap van het onderwijsveld van doorslaggevend belang
om Wikiwijs uit te laten groeien tot een voorziening die kan bijdragen aan de
kwaliteit van het onderwijs. De wijze waarop docenten en scholen bij dit plan
betrokken zijn (online en fysiek) en een blijvende rol zullen krijgen bij de
uitvoering van Wikiwijs geeft vertrouwen.

Een tweede noodzakelijke verbinding voor het succes van Wikiwijs is die met de
onderwijsondersteunende en aanleverende organisaties van collecties, techniek of
andere vormen van dienstverlening. Wikiwijs zou met andere initiatieven een
meerwaarde moeten creëren door deze te verbinden met Wikiwijs en te
faciliteren. Stichting Kennisnet en de Open Universiteit Nederland hebben met

Pagina 2 van 9

Wikiwijs daarom een belangrijke taak de kennis en expertise van deze Datum
12 augustus 2009
organisaties optimaal te betrekken en waar nodig een regierol te vervullen. Zelf
Onze referentie
zal ik er op toezien dat de (onderwijs)ondersteunende organisaties voor wat Kennis/146048

betreft hun huidige publieke taken waar mogelijk en nodig volledig zijn
aangesloten bij Wikiwijs. Vooral wanneer deze in lijn liggen met de
onderwijsdoelen behorende bij Wikiwijs. Ik constateer dat in het nu voorliggende
plan de betrokkenheid en samenhang van de onderwijsondersteunende en
aanleverende organisaties op een gepaste wijze is vormgegeven.

De bereidheid tot samenwerking in het onderwijsveld is groot. Zonder Wikiwijs te
verbinden met belangrijke coördinerende organisaties in het veld zoals de
PO/VO/MBO/HBO-raad, VSNU en de WEC-raad, zal het initiatief onvoldoende
draagvlak hebben. Stichting Kennisnet en de Open Universiteit Nederland stellen
daarom terecht dat `Succesvolle initiatieven zichzelf niet zien als centrum van de
wereld, maar als onderdeel van de oplossing'. Dit laatste ziet u ook terug in het
organisatieplaatje van Wikiwijs waar Stichting Kennisnet en de Open Universiteit
Nederland het onderwijsveld, de verschillende sectorale initiatieven en de
omgeving op een geschikte manier een expliciete rol hebben gegeven.

Wikiwijs is natuurlijk niets zonder inhoud. Er moet voldoende leermateriaal
(kritische massa) van voldoende kwaliteit op Wikiwijs aanwezig zijn zodat het
voor docenten aantrekkelijk is om er gebruik van te maken. En ondanks dat het
nog jaren zal duren voordat er een substantiële hoeveelheid open digitaal
leermateriaal over de hele onderwijskolom beschikbaar is zijn er al vele prachtige
lessen gemaakt - waarvan een aanzienlijk gedeelte door docenten - waarmee we
een begin gaan maken op Wikiwijs. Ik vind het van belang dat vanuit Wikiwijs
wordt gestimuleerd dat digitaal leermateriaal dat publiek gefinancierd is ook open
toegankelijk wordt. Of partijen hier aan mee werken hangt mede af van de
gestelde subsidievoorwaarden. Ik zal borgen dat vanuit mijn ministerie hiervoor
de juiste subsidievoorwaarden worden gesteld. Ook zal ik het gesprek hierover
voeren met mijn collega-departementen.

Pagina 3 van 9

Stichting Kennisnet en de Open Universiteit Nederland willen met een beperkt Datum
aantal vakken binnen Wikiwijs starten2. De selectie hiervoor wordt in september 12 augustus 2009

Onze referentie
2009 gemaakt. In de zogenaamde proeffase zal extra aandacht worden besteed Kennis/146048

aan het ontsluiten van zoveel mogelijk aanwezig (open) digitaal leermateriaal,
zowel onbetaald als betaald en met name binnen de gemaakte selectie van
vakken3. Daarnaast zullen gebruikers worden ondersteund op diverse manieren.
Over de keuze van vakken zullen Stichting Kennisnet en de Open Universiteit
Nederland de komende periode docenten en schoolleiders in het veld raadplegen.
De belangrijkste criteria die Stichting Kennisnet en de Open Universiteit
Nederland hiervoor hebben geselecteerd zijn: aansluiten bij een vakgebied waar
al veel enthousiasme is (en een actieve online community), aansluiten bij een
vakgebied waar al veel digitaal leermateriaal aanwezig is, spreiding over de
sectoren, spreiding over de alfa, bèta en gamma richting en tenslotte het
uitgangspunt Wikiwijs zoveel mogelijk aan te laten sluiten bij de kwaliteits- en
strategische agenda's van OCW. Met deze criteria kan een goede start gemaakt
worden met de beste vakken voor de proeffase.

Voor het succes van Wikiwijs is het tevens essentieel dat voor de gebruikers ­ de
docenten - transparant wordt gemaakt of (en wanneer) het aangeboden
leermateriaal van voldoende kwaliteit is. Zoals ik eerder heb aangegeven geloof ik
in het principe van de `wisdom of crowds' (in combinatie met `peer review'). Dit
principe maakt het mogelijk dat de professionaliteit en kennis van vele docenten
zal resulteren in nieuw open digitaal leermateriaal van goede kwaliteit. Docenten
zullen hierin niet alleen staan en trainingen en ondersteuning zullen hiervoor
beschikbaar worden gemaakt (naast de al aanwezige ondersteuning). Er zullen
ook aanvullende vormen van kwaliteitscontrole worden ingebouwd in Wikiwijs.
Gebruikers moeten bijvoorbeeld een profiel aanmaken voordat ze leermateriaal
kunnen uploaden. Hierdoor wordt voor iedereen zichtbaar wat de achtergrond van
de auteur is en kan de auteur zelf proberen een reputatie op te bouwen op basis
van de kwaliteit van zijn leermateriaal. Wikiwijs gaat voor de kwaliteitsborging

2 Dit neemt overigens niet weg dat auteurs voor alle vakken in de proeffase al leermateriaal
op Wikiwijs kunnen uploaden of anderszins toegankelijk kunnen maken.
3 Vanuit het perspectief van de docent is het van belang al het aanwezige (open) digitaal
leermateriaal, zowel onbetaald als betaald, te ontsluiten. Dit sluit aan bij de huidige praktijk
van de docent: het combineren van 'eigen' materiaal met materiaal van educatieve
uitgeverijen. Betaald materiaal kan echter niet onbeperkt doorontwikkeld en verspreid
worden.

Pagina 4 van 9

ook gebruikmaken van zogenaamde adoptiegroepen. De adoptiegroep is een Datum
12 augustus 2009
herkenbare groep voor de docent zoals een vakvereniging, een vaksectie van een
Onze referentie
school of groep scholen, een onderzoeksinstelling, etc. De adoptiegroep wordt Kennis/146048

gevraagd om zich actief te verbinden met een gedeelte van een vakgebied binnen
Wikiwijs. Deze groep ontfermt zich vervolgens over de kwaliteit van het
leermateriaal binnen dat vakgebied. Dit maakt voor de docenten en scholen
transparant en herkenbaar wat voor hun bekende organisaties of groepen van het
aangeboden materiaal vinden. Om de kwaliteit van het leermateriaal voldoende te
beschermen is het van belang een goede balans te vinden tussen het open en
toegankelijk maken van het systeem van Wikiwijs en tegelijkertijd een aantal op
maat gesneden garanties in te bouwen. Mijn inschatting is dat Stichting Kennisnet
en de Open Universiteit Nederland op een professionele en verstandige wijze
invulling hebben gegeven aan deze uitdaging.

Ik sneed het punt hierboven al even aan: de professionalisering van de docent.
Een kleine groep docenten zal naar verwachting gelijk enthousiast met Wikiwijs
aan de slag gaan maar voor een veel grotere groep docenten zijn verschillende
vormen van toegesneden ondersteuning en training een zeer belangrijke en
gewenste faciliteit. Het ontwikkelen, arrangeren en gebruiken van digitaal
leermateriaal vraagt namelijk om verschillende soorten kennis en kunde bij
docenten. De grootste groep die actief met Wikiwijs aan de slag wil, zullen
gebruikers van open digitaal leermateriaal zijn. Het is daarom met name van
belang deze groep voldoende ondersteuning te bieden en ik heb hier daarom
extra aandacht voor gevraagd. Om de volledige professionaliseringsbehoefte voor
Wikiwijs (ontwikkelaars, arrangeurs en gebruikers) vorm te geven zullen Stichting
Kennisnet en de Open Universiteit Nederland het huidige
professionaliseringsaanbod inzichtelijk maken en toetsen aan de behoefte van
docenten, secties, scholen, schoolleiders én adoptiegroepen. Hiermee kunnen de
uitvoerders van Wikiwijs een structuur voor de optimale wijze van
professionalisering opzetten en tevens stimuleren dat een aanvullend aanbod van
professionalisering en ondersteuningsmateriaal wordt gerealiseerd.
Vanzelfsprekend zal ook het management van de docenten hier nauw bij worden
betrokken. Dit is de goede aanpak om in de professionaliseringsbehoefte van het
onderwijs te voorzien.

Wikiwijs is open source, innovatief en baanbrekend. Op maar weinig plaatsen in
de wereld wordt het gebruik en de ontwikkeling van (open) digitaal leermateriaal
via een nationaal initiatief als Wikiwijs mogelijk gemaakt voor het hele onderwijs.

Pagina 5 van 9

Omdat het innovatief is weten we niet hoe (snel) Wikiwijs zich zal ontwikkelen Datum
12 augustus 2009
maar we verwachten er veel van. Belangrijk is dus gedegen onderzoek hiernaar te
Onze referentie
doen: onderzoek naar het effect van Wikiwijs op de beoogde onderwijsdoelen4 en Kennis/146048

onderzoek naar het effect van Wikiwijs als zodanig (hoe `goed' Wikiwijs
functioneert). Onderzoek is dan ook een belangrijke component in het
programma. De eerste resultaten over het effect van Wikiwijs op de
onderwijsdoelen zullen nog even op zich moeten laten wachten maar ik voel mij
er verantwoordelijk voor dat Wikiwijs hieraan bijdraagt en ik zal bijsturen indien
nodig. Daarnaast zal het onderzoek naar het effect van Wikiwijs als zodanig
(waardering, gebruiksvriendelijkheid, effectiviteit instrumenten, etc.) continu
blijven plaatsvinden en door de uitvoerders worden gebruikt om Wikiwijs steeds
verder te optimaliseren. Dit laatste zal vooral in de proeffase veel aandacht
krijgen maar blijft ook in de periode daarna een belangrijke
onderzoekscomponent om Wikiwijs telkens te blijven optimaliseren aan de
behoefte van het onderwijsveld.

2. Financiële aspecten Wikiwijs
De ontwikkeling van Wikiwijs vindt plaats in de jaren 2009 ­ 2011. De dekking
voor Wikwijs is gerealiseerd binnen het geheel van plussen en minnen binnen de
onderwijsbegroting. Er kan overigens niet één specifieke post aangewezen worden
die hier als dekking tegenover staat. Een en ander wordt verwerkt in de
Miljoenennota (ontwerpbegroting 2010) en de 2e suppletoire wet 2009.

Bij de realisatie van Wikiwijs zal de inzet van expertise en middelen die reeds
vanuit de (basis)subsidie van Stichting Kennisnet en de Open Universiteit
Nederland is gefinancierd, vanzelfsprekend niet worden doorbelast naar Wikiwijs.
Daarbij zal gebruik worden gemaakt van eerder voor het onderwijs ontwikkelde
diensten en infrastructuur, zoals Entree, Edurep en het Videoplatform. Deze
diensten zijn door Stichting Kennisnet, deels in samenwerking met SURFnet,
gerealiseerd met subsidie van de overheid en zullen dan ook zonder aanvullende
financiering ter beschikking worden gesteld.

4 Wikiwijsdoelen: verhogen kwaliteit van het onderwijs door mogelijk maken van maatwerk,
professionalisering van docenten en het aantrekkelijker maken van het beroep van de
docent.

Pagina 6 van 9

3. Juridische aspecten Wikiwijs Datum
12 augustus 2009
Met Wikiwijs willen we het ontwikkelen en gebruik van open digitaal leermateriaal
Onze referentie
in het onderwijs stimuleren en vergemakkelijken. Dit betekent ook dat docenten Kennis/146048

(en onderwijsinstellingen) binnen Wikiwijs volledig ondersteund moeten worden
bij de juridische aspecten van (open) digitaal leermateriaal. Stichting Kennisnet
en de Open Universiteit Nederland zullen veel aandacht besteden aan het
voorlichten van docenten en scholen op dit punt en er tevens op toezien dat
binnen Wikiwijs de juiste spelregels worden gevolgd. Dit vraagt onder andere om
een professionele helpdesk én moderatoren, toegesneden
ondersteuningsmateriaal en de juiste voorlichting.

Goede kennis van het auteursrecht is een belangrijke randvoorwaarde voor het
gebruik van (open) digitaal leermateriaal en daarmee het functioneren van
Wikiwijs. Het programma Stimuleren gebruik digitaal leermateriaal onderzoekt op
dit moment samen met de Universiteit van Amsterdam de relatie tussen
auteursrecht en open leermiddelen. Vanzelfsprekend worden de uitkomsten van
het onderzoek (najaar 2009) bij Wikiwijs betrokken zodat de noodzakelijke
randvoorwaarden en voorlichting op Wikiwijs op gepaste wijze kan worden
vormgegeven. In het bijgevoegde programmaplan Wikiwijs zijn de eerste
inzichten van dit onderzoek opgenomen. Mochten deze uitkomsten in het najaar
niet toereikend zijn dan zal ik hierop aanvullende activiteiten ontplooien.

Verder is het van belang dat er binnen Wikiwijs een licentievorm wordt
gehanteerd waarbij de drempels zo laag mogelijk zijn. Docenten moeten zich
geprikkeld voelen aan de slag te gaan met digitaal leermateriaal en weten waar
ze rekening mee moeten houden zonder dat dit een remmende werking heeft. In
het programma Wikiwijs is er voor gekozen om gebruik te maken van het meest
vrije open licentiemodel binnen de Creative Commons licenties: CC by. Op basis
van deze licentie mag een gebruiker een werk, al dan niet voor commerciële
doeleinden, kopiëren, verspreiden en doorgeven en er afgeleide werken van
maken en distribueren. De keuze voor deze licentie is in lijn met het advies dat
Stichting SURF voor het hoger onderwijs heeft gegeven. En deze keuze sluit goed
aan bij de beoogde doelen van Wikiwijs.

4. Stand van zaken uitvoering motie Van Dijk
Docenten willen steeds vaker digitaal leermateriaal gebruiken in de klas en er
bestaan nog steeds vele interessante (kleinschalige) initiatieven die helaas slecht
vindbaar zijn. Wikiwijs heeft daarom een belangrijke taak in het makkelijker

Pagina 7 van 9

vindbaar maken van deze initiatieven voor het hele onderwijs. Dit zal een grote Datum
12 augustus 2009
stimulans aan docenten kunnen geven om aan de slag te gaan met digitaal
Onze referentie
leermateriaal. In de motie Van Dijk is aandacht gevraagd voor kleinschalige Kennis/146048

initiatieven. Deze motie sluit goed aan bij de gedachte achter Wikiwijs. Eerder is
naar aanleiding van deze motie een inventarisatie uitgevoerd naar digitaal
leermateriaal in het voortgezet onderwijs. Bij deze zal ik hier nog wat nader op
ingaan.

De inventarisatie maakt deel uit van het programma Stimuleren gebruik digitaal
leermateriaal. De inventarisatie in het VO is inmiddels afgerond en heeft een
overzicht opgeleverd van bruikbaar digitaal leermateriaal per vak. Ruim 400
docenten hebben hiervoor bronnen aangeleverd. Ook is digitaal leermateriaal van
commerciële en niet-commerciële aanbieders toegevoegd. Uit de inventarisatie in
het VO zijn enkele knelpunten naar voren gekomen m.b.t. de ontsluiting van
bestaand digitaal leermateriaal. Om digitaal leermateriaal van (o.a. kleinschalige
initiatieven) te kunnen (her)gebruiken is het belangrijk dat dit materiaal voor
eindgebruikers makkelijk vindbaar is. Een vereiste daarvoor is het beschikbaar
stellen van alle (metadata van het) materiaal op één centraal punt. Edurep is een
centrale voorziening, die is ingericht om deze functie te faciliteren. Om die
ontsluiting te stimuleren is binnen het programma een regeling gestart waarmee
maximaal 15 aanbieders van open digitaal leermateriaal met een kleine bijdrage
ondersteund worden de vindbaarheid van hun materiaal te vergroten.
De inventarisatie is beschikbaar via:
http://digitaalleermateriaal.kennisnet.nl/inventarisatie. Momenteel is Kennisnet
een inventarisatie naar digitaal leermateriaal binnen het PO en MBO aan het
uitvoeren. Ik verwacht dat deze in oktober 2009 wordt afgerond en beschikbaar
gemaakt.

Een aantal kleinschalige initiatieven die in de inventarisatie naar voren zijn
gekomen: www.zimsurf.nl, een site voor scholen in het PO en VO
(maatschappijleer) in de omgeving van Haarlem,
www.experimenten.nl/home.html, een site op het gebied van scheikunde,
natuurkunde en biologie met een beschrijving van experimenten, en ook
www.walhak.com/professionalisering, een voorbeeld van een site over
informatica. Deze laatste website is een particulier initiatief en bevat informatie
en cursussen waarin docenten kennismaken met ICT toepassingen uit de
dagelijkse onderwijspraktijk. In de inventarisatie zijn ook de door docenten
vrijgegeven lesmethoden vermeld die het Ruud de Moorcentrum van de Open

Pagina 8 van 9

Universiteit Nederland heeft opgespoord en ontsloten (zie ook Datum
12 augustus 2009
www.openmethodes.ou.nl). Een voorbeeld van het materiaal dat docenten hier
Onze referentie
kunnen vinden is leermateriaal dat in het kader van het project Vooruit! tot stand Kennis/146048

is gekomen. In dit geval een leerlijn over `Kracht en Beweging" voor het VMBO,
Techniek en Natuurkunde die is ontwikkeld door het Comenius College (CVO't
Gooi). Met bovengeschetste activiteiten worden initiatieven ondersteund die
kleinschalig van aard en opzet zijn, maar een grote meerwaarde kunnen bieden
als zij ontsloten, gedeeld en gebruikt worden. Wikiwijs zal een belangrijke
bijdrage leveren in het makkelijker vindbaar maken van deze initiatieven.

Tenslotte
Nederland zet met Wikiwijs een belangrijke stap in de toekomst van het
onderwijs. Een stap die de vele mooie initiatieven op het gebied van digitaal
leermateriaal met elkaar wil verbinden, een duwtje geven en ontsluiten voor het
hele onderwijs. En vooral ook een stap die docenten weer aan het roer zet en hun
professionaliteit wil belonen. Het opgestelde programmaplan Wikiwijs schept
vertrouwen. De uitvoering hiervan zal een substantiële bijdrage leveren aan de
professionalisering van docenten, het gebruik en de ontwikkeling van (open)
digitaal leermateriaal en de aantrekkelijkheid van het beroep. Stichting Kennisnet
en de Open Universiteit Nederland tonen met dit plan aan dat ze alle relevante
expertise in het onderwijs hebben benut en dat ze zo veel mogelijk zijn
aangesloten bij bestaande initiatieven.

Minder dan een jaar geleden kondigde ik Wikiwijs in de media aan en nog in
december 2009 zal de proeffase worden gelanceerd. In de loop van het schooljaar
2010/2011 wordt deze proeffase afgerond en komt Wikiwijs beschikbaar voor het
hele onderwijs (van het Primair Onderwijs tot het Hoger Onderwijs). Regelmatig
zal onderzocht worden of de beoogde doelen van Wikiwijs gerealiseerd worden en
of in voldoende mate is voldaan aan de noodzakelijke randvoorwaarden. Wij
zullen u natuurlijk informeren over de voortgang.

Mede namens de staatssecretarissen J.M. van Bijsterveldt - Vliegenthart en
S.A.M. Dijksma,

dr. Ronald H.A. Plasterk,
de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Pagina 9 van 9