SRON Netherlands Institute for Space Research
SRON Spectrum newsletter
Herschel & HIFI
Dutch golden X-ray gratings launched 10 years ago
21 Jul 2009
On July 23rd, exactly 10 years have passed since the Chandra space
telescope (NASA) was launched. A Dutch instrument on board still
provides a new view on X-rays from space, including X-ray emission
from black holes. X-ray astronomer prof. Frits Paerels from New York,
who is deeply involved in the development and exploitation of the
instrument, is visiting the space-research institute SRON this month.
Illustration of the Chandra space telescope with an impression of an
accretion disk around a black hole shown in the background (Chandra:
Chandra X-ray Centre/NGST; Impression black hole: Aurore Simonnet,
Sonoma State University).
Illustration of the Chandra space telescope with an impression of an
accretion disk around a black hole shown in the background (Chandra:
Chandra X-ray Centre/NGST; Impression black hole: Aurore Simonnet,
Sonoma State University).
Op 23 juli 1999 bracht een Amerikaanse Space Shuttle de Chandra
satelliet van ruimtevaartorganisatie NASA de ruimte in. De
ruimtetelescoop heeft één onderdeel aan boord dat niet door Amerikanen
is gebouwd, maar door SRON in Utrecht. In het instrument, de
"Low-Energy Transmission Grating" (LETG) zitten gouden tralies waarmee
sterrenkundigen de röntgenstraling uit het heelal nauwkeuriger dan
ooit op golflengte kunnen scheiden.
Ruimteonderzoekers kunnen sinds de lancering van Chandra met de gouden
tralies van SRON nieuwe feiten ontdekken. Het meetinstrument is vooral
geschikt om meer te leren van objecten die je in een telescoop alleen
als een fel puntje ziet. Met de metingen die de tralies opleveren,
kunnen sterrenkundigen de temperatuur en samenstelling bepalen van
sterren, neutronensterren en de gassen rond zwarte gaten.
Zwarte gaten
LETG front view. The small golden grating elements in the four
concentric rings disperse the X-rays based on their wavelengths. The
construction can be flipped in and out of the telescope's light path.
LETG front view. The small golden grating elements in the four
concentric rings disperse the X-rays based on their wavelengths. The
construction can be flipped in and out of the telescope's light path.
Met de tralies is het voor het eerst mogelijk om te zien welke
processen er rondom zwarte gaten plaatsvinden. Voor 1999 was er al
bekend dat zwarte gaten soms gas en stof uit de omgeving aantrekken en
een straalstroom van deeltjes weer terug de ruimte in slingeren.
Waarnemingen met LETG laten zien dat er van alles gebeurt in de hete
gasschijf rondom het gat. Er komt niet alleen een sterke bundel van
deeltjes uit, maar er waaien ook sterke winden van het zwarte gat af.
Er is zoveel waar te nemen dat sterrenkundigen nog lang niet alles wat
ze met LETG zien kunnen verklaren.