SRON Spectrum newsletter
Herschel & HIFI
Space instrument HIFI delivers crystal clear observations
10 Jul 2009
'We can investigate the universe's thermostat'
The first measurement data from the Dutch space instrument HIFI are of
such a good quality that they can be used for more than just
fine-tuning the instruments. According to scientific leader Frank
Helmich and project leader Peter Roelfsema they can be used
straightaway for scientific research: 'We shall be keeping dozens of
European astronomers busy for a long time to come.'
Deeply hidden in the giant molecular cloud, DR21, newly formed massive
stars are wreaking havoc on their stellar nursery. In this Spitzer
image, in false colors, of the DR 21 star forming region, the green
reveals the emission from large molecules set aglow by the newly
formed stars. The large bubbles and striated appearance of the cloud
are caused by the complex dynamical interaction of the newly formed
massive stars and the environment from which they formed. To the right
we see a blow up of the active region.
Deeply hidden in the giant molecular cloud, DR21, newly formed massive
stars are wreaking havoc on their stellar nursery. In this Spitzer
image, in false colors, of the DR 21 star forming region, the green
reveals the emission from large molecules set aglow by the newly
formed stars. The large bubbles and striated appearance of the cloud
are caused by the complex dynamical interaction of the newly formed
massive stars and the environment from which they formed. To the right
we see a blow up of the active region.
HIFI verkeert nog in het begin van de testfase, vertelt Helmich: 'Dat
is de fase waarin we de waarnemingsinstrumenten tot in de puntjes
afregelen en vaststellen of ze de gegevens leveren die we hebben
willen. Nou, dat laatste is duidelijk het geval. HIFI werkt zelfs zo
goed, dat de gegevens die we tijdens het afregelen binnenkrijgen
meteen al resultaten opleveren, die interessant zijn voor de
wetenschap.' Roelfsema is even enthousiast: `HIFI werkt als een droom.
Wat we wensten, is volledig gelukt.' Helmich vult aan: 'Toen we tien
jaar geleden met het project begonnen, dachten veel mensen dat we het
onmogelijke wilden. Nu maken we het waar.'
HIFI, wat staat voor Heterodyne Instrument for the Far Infrared, is in
alle opzichten het meest omvangrijke ruimtevaartproject onder
Nederlandse leiding tot nu toe. Het instrument onderzoekt de
samenstelling van gaswolken die in de ruimte zweven en meet onder
andere hoeveel koolstof en water daar in zit. Dat is dan weer een
manier om meer aan de weet te komen over de vroegste geschiedenis van
het ontstaan van sterren en planeten. HIFI gaat ook metingen doen aan
de atmosfeer van planeten en kometen in ons zonnestelsel.
Kraamkamer
Helmich en Roelfsema zijn opgetogen over de werking van HIFI, maar de
aanleiding voor hun enthousiasme ziet er op het eerste gezicht niet
echt indrukwekkend uit. Roelfsema legt een paar velletjes papier op
tafel, met daarop de eerste meetresultaten uit DR 21, een gebied in
sterrenbeeld de Zwaan waar sterren ontstaan: 'In zo'n kraamkamer van
sterren verwacht je koolmonoxide en dat kunnen we inderdaad meten.
Maar we zijn vooral blij met de metingen van geïoniseerde koolstof in
hetzelfde gebied. Dat is het moeilijkste onderdeel van HIFI en het
werkt perfect.'
Geïoniseerde koolstof is van belang voor sterrenkundigen omdat de stof
de temperatuur in het universum regelt. Helmich: 'Met HIFI kunnen we
gaan onderzoeken hoe de thermostaat van het universum werkt. Koolstof
is ook in veel andere opzichten interessant, bijvoorbeeld als
bouwsteen van leven. Met de interstellaire chemie die daar bij hoort,
gaan we ons later bezighouden.'
Water
Het meest belangrijke molecuul, het molecuul waar HIFI voor gebouwd
is, is water. Roelfsema: `We denken dat water het smeermiddel is van
het hele ster- en planeetvormingsproces. Water zorgt, net als
geïoniseerd koolstof voor koeling van heel hete gassen, zodat die zich
kunnen samenballen tot nieuwe zonnen. Bovendien zorgen waterdamp en
ijs voor het verschil tussen gasplaneten zoals Saturnus en
rotsplaneten zoals onze aarde.' Helmich voegt toe, dat je vanaf de
aarde water in de ruimte niet kunt zien, omdat onze eigen waterrijke
atmosfeer de signalen helemaal uitwist: `Met de gegevens van HIFI in
de hand, zullen we de vorming van nieuwe sterren en hun bijbehorende
planeten veel beter gaan begrijpen. Dit spectrum uit DR21 is de eerste
stap.'
Terwijl Helmich dat vertelt, zit Roelfsema alweer achter de computer.
Hij is bezig de schema's voor het verder afregelen van HIFI op te
stellen: 'We hebben het druk en zo hoort het ook. En straks gaan de
sterrenkundigen het even druk krijgen met het analyseren van de
gegevens die HIFI ons toezendt van twee miljoen kilometer afstand. We
gaan tientallen sterrenkundigen in heel Europa een hoop werk
bezorgen.'
Zie het geïllustreerd persbericht op www.SRON.nl
Wilt u zich aan- of afmelden voor SRON persberichten, stuur een mail
naar This email address is being protected from spam bots, you need
Javascript enabled to view it met in het subject 'aanmelding
persberichten' of 'afmelding persberichten'.
SRON Netherlands Institute for Space Research is een
expertise-instituut van de Nederlandse Organisatie voor
Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Het instituut ontwikkelt en gebruikt
innovatieve instrumenten voor grensverleggend onderzoek vanuit de
ruimte. Nadere informatie over SRON-activiteiten is in te winnen bij
Hanneke Andringa (tel.: 030-2538593, e-mail: This email address is
being protected from spam bots, you need Javascript enabled to view it
) of via http://www.sron.nl.