Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
De wraak van Maria
30 juni 2009
Boliviaanse pelgrims vragen Maria om geld en wraak
Boliviaanse pelgrims komen massaal bij Maria klagen over hun slechte
financiële positie en het neoliberale systeem dat zij daar de schuld
van geven. Vrouwen grijpen de kans ook aan om eens goed te klagen over
hun dominante man. De Maagd van Urkupiña biedt namelijk niet alleen
een luisterend oor, maar kan volgens de gelovigen ook harde straffen
uitdelen. Dit stelde NWO-onderzoeker Sanne Derks vast na veertien
maanden onderzoek in Bolivia. Zij promoveert op 6 juli aan de Radboud
Universiteit Nijmegen.
Volgens Derks is een pelgrimage veel meer dan een uiting van
religiositeit; het is een arena waar mensen met verschillende belangen
bijeenkomen en waar verschillende mensen op hun eigen manier proberen
macht uit te oefenen. De pelgrimage is sterk verbonden met het
dagelijks leven omdat de pelgrims de problemen uit het dagelijks leven
meenemen naar de pelgrimsplek.
Veel van de pelgrims bezoeken Maria expliciet met verzoeken om
economische verbetering. Zij kopen miniaturen van huizen en auto's om
te laten zegenen in naam van Maria. De miniaturen worden mee naar huis
genomen en functioneren als een herinnering - zowel voor Maria als
voor henzelf - om te werken aan hun doelen. Ook hakken de pelgrims
stukken steen van rotsen die symbool staan voor rijkdom.
De pelgrims zien en benoemen de stenen als 'geld' en spreken over
'kapitaal' dat met 'rente' terugbetaald moet worden. Met hun
pelgrimsgebruiken verzetten de Bolivianen zich tegen het neoliberale
systeem, maar zij reproduceren tegelijkertijd hetzelfde systeem in hun
economisch gedrag en in de rituelen op de pelgrimsplek. Zo is de
pelgrimage enerzijds een manier om door middel van verzet macht uit te
oefenen en de dagelijkse situaties te veranderen, maar tegelijkertijd
onderwerpen zij zich aan het strenge regime van Maria.
Marianismo
Boliviaanse vrouwen bezoeken de Maagd ook om een andere reden. Veel
van de vrouwen krijgen te maken met huiselijk geweld. Volgens studies
hangt dat samen met het genderconcept 'marianismo', vaak gedefinieerd
als tegenpool van 'machismo'. Vrouwen zouden de Maagd Maria als
passief en onderdanig rolmodel moeten omarmen. Derks laat met haar
studie zien dat veel vrouwen juist op een hele andere manier tegen
Maria aankijken. De Maagd van Urkupiña wordt vereerd om haar
wraakzuchtige karakter. De vrouwen dragen hun woede over op Maria om
zo te zorgen dat Maria wraak neemt op hun mannen.
De manier waarop Bolivianen Maria eren, wijkt vaak sterk af van de
wensen van de kerk. De gelovigen proberen hun eigen leven te
verbeteren en zetten Maria daarvoor in. Zo lijkt de pelgrimage een
bron van 'empowerment'. Tegelijkertijd worden de sociale ongelijkheden
in de maatschappij echter niet opgelost. Maria is zelfs deel van de
structurele ongelijkheid omdat zij eist dat de pelgrims zich schikken
naar haar regels.
Sanne Derks sprak tijdens haar onderzoek met zo'n tweehonderd
Bolivianen, nam deel aan de pelgrimage en hield diepte-interviews met
25 personen, waarvan zij vijf personen volgde in hun dagelijks leven.
Haar onderzoek maakt deel uit van het onderzoek 'The Power of
Pilgrimage', onderdeel van het NWO-programma 'The Future of the
Religious Past'. Binnen dit meerjarige onderzoeksprogramma doen tal
van wetenschappers onderzoek naar nieuwe aspecten van religie.
..............................
Meer informatie:
* Sanne Derks
* +31 (0)6 4828 1812, s.derks@maw.ru.nl
* promotiedatum: 6 juli
* promotor: prof. dr. W.H.M. Jansen, copromotor: dr. C.D. Notermans
laatst gewijzigd op 30 juni 2009